دكتر منوچهر مرادي
سفیر فوق العاده و تام الاختیار ایران در اوکراین
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
مقدمه:
کشور اوکراین به واسطه وسعت سرزمینی و جمعیت قابل توجه، یکی از مهمترین کشورهای کشورهای اروپای شرقی و حوزه مشترک المنافع است و به دلیل موقعیت ژئوپلتیک و قرار گرفتن آن بین روسیه و اتحادیه اروپا،آن در رقابت های کلان قدرت های بزرگ یعنی روسیه از یک سو و مجموعه غرب از سوی دیگر، حائز جایگاه مهمی در مناسبات سیاسی و امنیتی منطقه است. افزون بر این، اوکراین دارای ظرفیت های وسیعی در حوزه های صنعتی، کشاورزی، صنعتی و صنایع نظامی است.
وضعیت و ظرفیت های فوق موجب شده است که اوکراین از زمان استقلال خود در سال 1991 عرصه رقابت آشکار قدرت های بزرگ و نیز تشتت و افتراق قومی و سیاسی در درون باشد. آن چه به این افتراق بیش از پیش دامن زده است، رویکرد نوسانی حاکمین در انتخاب بین روسیه و غرب است. هرچند، طی سال های اخیر به دلیل عمیق شدن اختلافات با روسیه و اقدام مسکو در انضممام کریمه و حمایت از جدائی طلبان منطقه دانباس، رویکرد غرب گرائی در اوکراین بیش از گذشته تقویت گردیده است.
با تمامی این تفاصیل، مناسبات سیاسی و اقتصادی جمهوری اسلامی ایران و اوکراین طی سال های پس از استقلال این کشور همواره از روندی مثبت و رو به رشد برخوردار بوده و به رغم برخی فراز و نشیب ها، دو کشور تلاش کرده اند تا از تمامی فرصت های موجود در روابط بهره برداری نمایند.
فرصت و ظرفیتهای سیاسی- اقتصادی
همان گونه که گفته شد، روابط دوجانبه جمهوری اسلامی ایران و اوکراین از زمان استقلال این کشور تا سال 1991 از روندی با ثبات و رو به رشد برخوردار بوده و تمایل دو کشور به توسعه روابط کاملا آشکار است.اینجانب نیز در مذاکرات خود با مقامات اوکراینی همواره اعلام کرده ام جمهوری اسلامی ایران هیچ محدودیتی برای توسعه روابط با اوکراین قائل نیست و بر لزوم تقویت همکاری ها در بخش های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی تاکید دارد. به باور اینجانب، دو کشور می توانند ضمن حفظ مواضع سیاسی بعضا متفاوت، منافع ملی خود را ملاک قرار داده و با استقاده از ظرفیت های وسعی موجود، نسبت به گسترش مناسبات تجاری و اقتصادی اقدام نمایند.
جمهوری اسلامی ایران با استعدادهای سرشار معنوی و مادی، ذخائر و منابع غنی و متنوع و زیرساخت‌های گسترده، برخورداری از نیروی انسانی متخصص و کارآمد و عزم راسخ برای پیشرفت از یک سو و اوکراین با امکانات و ظرفیتهای بالا در بخش های مختلف کشاورزی و صنعت از سوی دیگر میتوانند همکاریهای خود را در تمام زمینه ها توسعه دهند.
از دیگر حوزه های همکاری، موقعیت ترانزیتی دوکشور است؛ اوکراین به دلیل نزدیکی به اروپا می تواند نقش برجسته ای برای ورود کشورمان به این قاره ایفا نماید. موضوعی که همواره از سوی مقامات اوکراینی مورد تأکید قرار می گیرد. از سوی دیگر ایران می تواند اوکراین را به کشورهای حوزه خلیج فارس، آسیای میانه و خاورمیانه وصل کند. در این راستا، اراده لازم از سوی جمهوری اسلامی ایران برای گسترش روابط در همه زمینهها از جمله حوزه سیاسی وجود دارد و آمادگی خود را برای استفاده از ظرفیتهای موجود در دو طرف برای تعمیق همکاریها اعلام کرده ایم.
با توجه به ظرفیت های بالای دو کشور در صورت فراهم شدن زمینه های لازم برای گسترش همکاری ها، امکان افزایش حجم مبادلات تجاری بین ایران و اوکراین تا چند برابر ظرفیت فعلی وجود دارد. در شرایط فعلی نیز در حوزه اقتصادی و تجاری تعلامات خوبی بین دو کشور وجود دارد. در این خصوص، پیرو اقدامات انجام شده در حوزه های کشاورزی، سرمایه گذاری، مالی، بانکی، تجاری و بازرگانی، گمرکی، صنعتی و معدنی، نفت و پتروشیمی، حمل و نقل و گردشگری تفاهمات خوبی به عمل آمده و کارگروه هایی برای بررسی موضوعات جهت همکاری مشترک بین دو کشور تعیین و کار خود را آغاز کرده اند. همکاری در حوزه های دارو و تکنولوژی های نو نیز از دیگر حوره های همکاری ایران و اوکراین به شمار می رود.
خوشبختانه کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور طی سال های اخیر فعال و به چهارچوب مناسبی برای نظم دهی به روند روابط اقتصادی دو کشور تبدیل شده است که امیدوارم با برگزاری دور هفتم آن در آینده نزدیک، شاهد تحرک هر چه بیشتر در اجرای توافقات قبلی باشیم. تردیدی نیست که در صورت اجرایی شدن توافقات، ظرفیتهای وسیع موجود در تمامی حوزه ها مورد بهره برداری قرار خواهد گرفت.
خوشبختانه اقتصاد ایران و اوکراین مکمل هم بوده و دو کشور می توانند بسیاری از نیازهای یکدیگر را در زمینه های مختلف پاسخ دهند. اطمینان داریم دولت اوکراین بر اساس روابط حسنه دو کشور و نیز منافع اقتصادی روابط با ایران، بهترین تصمیم را در جهت توسعه روابط اتخاذ خواهد کرد.
لازم به ذکر است که حجم روابط تجاری بین جمهوری اسلامی ایران و اوکراین در سال 2017 حدود 623 میلیون دلار بوده است که از این میزان حدود 553 میلیون دلار صادرات اوکراین به ایران و 70 میلیون دلار صادرات ایران به اوکراین بوده است. میزان صادرات جمهوری اسلامی ایران به اوکراین از حدود 40 میلیون دلار در سال 2016 به بیش از 70 میلیون دلار در سال 2017 رسیده است که افزایش 75 درصدی را نشان می دهد. از طرف دیگر میزان واردات جمهوری اسلامی ایران از اوکراین نیز در همین مدت حدود 22 درصد کاهش نشان می دهد.
فرصت و ظرفیتهای فرهنگی- اجتماعی
فرصت ها و ظرفیت ها در روابط ایران و اوکراین صرفا به روابط سیاسی- اقتصادی محدود نگشته و به دلیل تاریخ غنی و سطح بالای فرهنگ دو ملت، زمینه های ارزشمندی برای توسعته روابط فرهنگی و مردمی دو کشور نیز فراهم است. حضور ایرانیان از همان سال های نخست استقلال اوکراین در این کشور محسوس و موثر بوده و طی سال اخیر نیز صدها دانشجوی ایرانی در رشته های مختلف در دانشگاه های اوکراین به تحصیل مشغول بوده اند. علیرغم برخی مشکلات موجود در این رابطه، حضور این دانشجویان می تواند به عنوان زمینه و سکویی برای ایجاد پیوندهای علمی- دانشگاهی دو کشور و تبادلات فرهنگی دوجانبه محسوب گردد.
علاقمندی مردم بویژه جوانان اوکراینی با فرهنگ ایرانی و زبان و ادبیات فارسی نیز موجب شده است تا آموزش زبان فارسی همواره مورد توجه دانشگاه های اوکراین قرار گیرد و این خود می تواند یکی از زمینه ها و فرصتهای ارزشمند در تقویت همکاریهای فرهنگی با اوکراین به شمار آید. فعالیت چند مرکز دانشگاهی و مدرسه در اوکراین در حوزه آموزش زبان فارسی علاوه بر ایجاد فرصت برای آشنایی با ادبیات فارسی، زمینه مناسبی برای آشنایی با فرهنگ ایرانی برای علاقهمندان به این حوزه ایجاد کرده و میتواند در تحکیم و تعمیق روابط دوجانبه مورد بهره برداری قرار گیرد.
همکاریهای مراکز رسانهای دو کشور نیز از دیگر زمینه هائی است که از آن می توان به عنوان فرصت در روابط یاد کرد زیرا زمینه آشنایی با فضای سیاسی- اقتصادی کشور مقابل را فراهم کرده و علاوه بر تحکیم پیوندهایی فرهنگی و مردمی، در گسترش پیوندهای تجاری دو کشور نیز اثرگذار خواهد بود.
وضعیت موجود از جمله عدم آشنایی برخی تجار با نیازهای اقتصادی و یا برداشتهای نادرست از فضای سیاسی و اجتماعی طرف مقابل نشان میدهد همکاریهای دو کشور بیانگر فقدان ارتباطات مردمی و رسانه ای است که امید است با تلاش دوچندان بتوان در رفع آن توفیق یافت.
واژگان کلیدی: فرصت، همکاری ،ایران ، اوکراین ، حوزه های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی
