عوامل موثر بر سیاست فرانسه در قفقاز

دکتر مریم خالقی نژاد

استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه روابط بین الملل

مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC

درگیری های حل نشده در قسمت شرقی اتحادیه اروپا برای اعضای این اتحادیه بسیار مورد اهمیت است. قفقاز جنوبی منطقه ای است که در چهارراه اروپا و آسیای مرکزی قرار دارد و با خاورمیانه بزرگ هم مرز است. در دهه های اخیر شاهد رشد تعداد فزاینده‌ای از کشورهایی هستیم که از نظر سیاسی و اقتصادی در منطقه مانند روسیه، چین، ایران و ترکیه فعال هستند،قفقاز جنوبی از نظر کریدورهای حمل و نقلی که اتحادیه اروپا را با آسیا وصل می کند و تنوع منابع انرژی، برای اتحادیه اروپا مهم است. بنابراین،اروپا تلاش دارد نقش آفرینی  خویش را در منطقه به عنوان یک مرکز اتصال تقویت کنند.از نظر داخلی در قفقاز جنوبی، سه کشور از درگیری های حل نشده رنج می برند. جنگ 44 روزه بین ارمنستان و آذربایجان در قره باغ کوهستانی و اطراف آن در پاییز 2020 توازن منطقه را تغییر داد و تلاش کشورهای اروپا مانند فرانسه برای مداخله در بحران ها و حل بحران در جهت منافع خویش را بیشتر کرد. به زعم سیاستمداران اروپا مشارکت آنها در گرجستان نمونه خوبی از آنچه اتحادیه اروپا می تواند برای صلح، دموکراسی و اصلاحات در منطقه قفقاز جنوبی انجام دهد است.

فعال ترین کشور اتحادیه اروپا در قفقاز جنوبی فرانسه است. سالهای زیادی است که فرانسه فعالیت هایش را نه بر اساس علاقه به مردم و ملتهای کشورهای دوست مانند ارمنستان و یا به دلیل عضویت در گروه مینسک بله بر حسب چارچوب از پیش تعیین شده منافع خویش عملی نموده است. اخیرا شاهد تلاش این کشور برای جلوگیری از تنش در منطقه هستیم و مشاهده کردیم که نماینده ویژه خود را بریس روکفویل به باکو، ایروان و گرجستان فرستاد. گروهی معتقدند که قطعنامه 15 نوامبر فرانسه سیاست باج خواهی از باکو است و برخی بر این عقیده هستند که فرانسه در پی احیای گروه مینسک و تثبیت جایگاهش در ارمنستان و آذربایجان است. در این ادامه به بررسی عوامل موثر بر فعالیت فرانسه در قفقاز پرداخته شده است.

خلاء ژئوپلیتیکی در منطقه : بعد از اختلافات ارمنستان و آذربایجان در مساله قره باغ و شعله ورتر شدن این اختلاف در جنگ سالهای گذشته نوعی خلاء در منطقه ایجاد شد که حتی آتش بس ارائه شده از سوی روسیه بر این امر تاثیر چندانی نداشته است.از دیگر نمونه ها و عوامل آن سردرگمی مردم ارمنستان در خصوص دولت است که علی رغم مقصر دانستن دولت پاشینیان در مساله قره باغ اما دوباره پاشینیان را به عنوان دولت منتخب بر سر کار آوردند. از سویی مشکلات کشورهایی مانند ایران و تحریم آن منجر به برخی موانع برای منطقه و اتحاد بیشتر شده بود. 

رویارویی با ترکیه: ترکیه از شرایط منطقه نهایت استفاده را می برد و در تلاش است که از این خلاء برای تحقق منافع خود و تثبیت جایگاهش با دسترسی به جهان ترک استفاده می کند. در این بین نزدیکی به آذربایجان اگرچه مساله قره باغ را برای آذربایجان تا حدودی حل و فصل کرده است اما موفقیت بزرگ نصیب ترکیه شده است که ارتباطات خود را با جهان ترک گسترش داد و سود و فایده روابط با ترکیه را به ملت ترک از نظر نظامی و اقتصادی اعلام کرد. اگرچه نخبگان آذربایجان از این امر خوشحال نیستند اما در حال حاضر منافع آنها ایجاب می کند که در مسیر ترکیه همسو باشند. در این بین فرانسه که در تلاش برای نفوذ و تثبیت جایگاهش در منطقه از جانب ارمنستان است از ایجاد امواج ضد ترکیه بهره خواهد برد تا فعالیت های ترکیه را محدود نماید و جبهه آذربایجان به نفع فرانسه و ارمنستان تضعیف شود. فرانسه با نگرانی از نقش فزاینده ترکیه در مقیاس بین المللی، تلاش می کند ترکیه را با یونان در غرب، سوریه در جنوب و ارمنستان در شرق منحرف کند.

رقابت با روسیه: مسکو در رفتارهای خود در منطقه و مساله قره باغ بعد از صلح و آتش بس اعلام شده نشان داده است که گسترش روابط و تقویت روابط با آذربایجان را نیز در نظر دارد و منافع آن در منطقه قفقاز به کشیدن حصار بر رابطه با ارمنستان تامین نخواهد شد. از طرفی هم مناسبات مختلف ارمنستان بسیار تغییر کرده است و تا حدودی روس هراسی در این کشور پررنگ شده است. مقابله با نفوذ و توسعه نظامی و امنیتی روسیه در تاثیرگذاری بر معادلات منطقه قفقاز و تغییر ساختار و معادلات از روسی به غربی از مهمترین عوامل حضور فرانسه در قفقاز است. فرانسه در تلاش است روسیه را از منطقه بیرون کند.انتقاد از روسیه در شبکه های تلویزیونی عمومی این کشور، گنجاندن تنش های مرزی در دستور کار شورای امنیت سازمان ملل، اعزام هیئت اتحادیه اروپا به ارمنستان  همه این اقدامات صورت گرفته است. اما در عین حال، فرانسه می‌داند که باکو اجازه نمی‌دهد به بهای منافع آذربایجان، در قفقاز جنوبی جای پایی پیدا کند.

دیاسپورای ارمنی در فرانسه: فرانسه بعد از امریکا و روسیه از بیشترین تعداد ارامنه برخوردار است. تعداد بسیار زیاد مهاجرین ارامنه در فرانسه شرایط خاصی را برای برخی سیاست های آن رقم زده است و گویی یک امر ملزمی را در روابط فرانسه با ارمنستان مبنی بر حمایت و تلاش فرانسه برای احقاق حقوق و یا حداقل طرفداری از حقوق مردم ارامنه رقم زده است.

احیای گروه مینسک: اگرچه باکو به طور رسمی همکاری با گروه مینسک را متوقف نکرده است، اما در دو سال گذشته همان کاری را انجام داده است که ارمنستان 25 سال قبل از آن انجام می داد ،در واقع گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا را نادیده می گیرد. فرانسه با باج گیری سیاسی از آذربایجان با اتخاذ قطعنامه جدید علیه این کشور در تلاش است تا موجودیت رسمی این ساختار را بازگرداند.

اهمیت انرژی:با در نظر گرفتن بحران های بین المللی  و تاثیر روابط روسیه با اروپا در بعد از بحران اوکراین، موضوع انرژی و انتقال آن به اروپا بسیار مورد توجه است و انتقال انرژی قفقاز و خزر از طریق کشورهای قفقاز به جنوب اروپا یکی از عوامل تلاش و حضور اروپا بخصوص فرانسه در قفقاز است.

فعالیت در محور ناتو و جلوگیری از تنش در قفقاز: فرانسه یکی از اعضای ناتو است و بی تردید کاری بر خلاف نظر اعضای ناتو انجام نخواهد داد به همین دلیل حضور نظامی گسترده ای را در منطقه قفقاز ندارد و در قالب فعالیت های ناتو مانند مبارزه با تروریسم برخی مانورها برای تامین امنیت برای انتقال انرژی انجام می دهد که هدف را جلوگیری از تنش در منطقه بیان کرده اند.به همین دلیل نزدیکی معیارهای سیاسی فرانسه با کشورهای ناتو را مشاهده می کنیم.

گرجستان و مناطق آبخازیا و اوستیای جنوبی: روابط با فرانسه برای گرجستان در پیوستن آن به ناتو بسیار موثر است. در حوزه رویکردهای یوروآتلانتیکی گرجستان و طرح ابتکار شرقی اتحادیه اروپا فرانسه نقش آفرینی مهمی را دارد. اگرچه تلاش این کشور برای حل مسئله آبخازیا و اوستیای جنوبی را مشاهده می کنیم اما اگر حل و فصل این اختلاف صورت گیرد  فرانسه عملا کنشگر اصلی در پیوند گرجستان با سازمان یورواتلانتیک است.

در یک جمع بندی عوامل موثر بر حضور  قدرت فرانسه در قفقاز قابل مقایسه با هیچ کشور دیگری نیست و همه این عوامل با جمع شدن در یک گفتمان و یک محور جامع منجر به آن شده است که فرانسه یکی از کنشگران غیر منطقه ای تاثیر گذار بر قفقاز باشد. اما آنچه که بر حضور بیشتر این کشور در قفقاز رقم زده است عوامل مهمی همچون اولا تیره شدن روابط غرب با روسیه در جهت تامین انرژی و استفاده از پتانسیل گرجستان، ریاست جمهوری گرجستان با تابعیت فرانسوی و مساله قره باغ و گرایش ارمنستان است.

واژگان کلیدی: عوامل, موثر, سیاست ,فرانسه , قفقاز