سحر کریمی
مدیرمسئول مجله بین المللی پژوهش ملل، پژوهشگر مسائل شرق آسیا
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
پدیده جهانی شدن، روند بیماریها و بطور کلی چالشهای سلامت عمومی را تغییر داده است. سلامتی بعنوان یک حق بشری نباید نادیده انگاشته شود؛ به ویژه که در زمان حاضر و با توجه به گسترش عوامل تهدید کننده سلامت عمومی، اهمیت حفاظت از آن دوچندان می‌نماید. مهمترین سندی که علاوه بر اساسنامه سازمان بهداشت جهانی به حق بر سلامت می پردازد، میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است که در ماده 12 خود اذعان می دارد که: «دولتهای عضو میثاق حق هرکس را به تمتع از بهترین حال سلامتی و روحی ممکن الحصول به رسمیت میشناسند». از آنجائیکه سازمان بهداشت جهانی (در زمینه سلامت و بهداشت)، و صندوق بین المللی پول (در جهت اعطای تسهیلات و جبران خسارات ناشی از بیماری کرونا) موثر میباشد، بررسی عملکرد این سازمانها براساس وظایف مصرح و غیرمصرح از موضوعات اصلی میباشد که به آن پرداخته شده است.
اقدامات سازمان بهداشت جهانی و صندوق بین المللی پول به صورت قانون‌گذاری همچون تدوین و توسعه مقررات بین المللی سلامت با هدف تعیین استانداردها و ارائه دفترچه‌های راهنما با موضوع بررسی انواع بیماریها یا کمک‌های فنی و نیز همکاری همچون همکاری با سازمان تجارت جهانی و یا بانک جهانی انجام می‌گیرد. گرچه این روزها انتقاداتی در مورد نحوه عملکرد سازمان بهداشت جهانی و صندوق بین المللی پول در تلاش برای کنترل، مدیریت و پیشگیری از تهدیدات سلامت عمومی، و همچنین اعطای تسهیلات برای درمان و جبران خسارات ناشی از ویروس کرونا طرح شده است. این انتقادها متوجه نحوه مدیریت، کندی عکس العمل ها یا حتی اتهام به اعتماد بیش از حد به چین است. اما باید بیان نمود که سازمان بهداشت جهانی در سال 1948 با بودجه محدود آغاز بکار نمود. تمرکز این سازمان در ابتدا مقابله با بیماری مالاریا، سل، بیماریهای مقاربتی و سلامت کودکان بوده است.
در سالهای بعد این سازمان در مقابله با سه بیماری فلج اطفال، سرخک و مالاریا عملکرد مثبتی داشت. تا اینکه می توان یکی از درخشانترین دستاوردهای آن را ریشه کن کردن کامل آبله طی چند دهه اخیر در سراسر جهان دانست. بر این اساس میتوان ذکر نمود که عملکرد سازمان بهداشت جهانی در مجموع موثر و مثبت بوده است، اما نقدهایی به این سازمان به خصوص در زمینه رعایت قوانین مدون خود مانند تاخیر در شناسایی، هشدار و یا عدم شناسایی شرایط اضطراری با وجود داشتن معیارهای لازم، در مواردی همچون مورد اخیر شیوع بیماری ابولا در جمهوری کنگو وارد است.
بعد از ریشه کن شدن آبله در سال ۱۹۸۰ )که قبلا قریب به پانصد میلیون قربانی گرفت)، شیوع بیماری هایی مثل ابولا، سارس، مرس و … نگرانیهای جدی را در جامعه بین المللی دامن زد. با وجود این در پایان دهه دوم قرن بیست و یکم که سرعت پیشرفت علم و فناوری به حد اعجاب انگیزی رسیده است، برای کمتر کسی این امر قابل تصور بود که ویروس جدیدی به نام کرونا به عامل تهدید حیات افراد تبدیل شود و بحرانی بین المللی ایجاد کند.
در حقیقت در اواخر دسامبر ۲۰۱۹ و اوایل دی ماه ۱۳۹۸ بود که بروز یک بیماری شبیه ذات الریه در شهر ووهان کشور چین به سازمان جهانی بهداشت گزارش شد. چند روز پس از این گزارش مشخص شد که نوع جدیدی از ویروس کرونا مسبب این بیماری شده است. به زودی افراد مبتلا به بیماری ناشی از ویروس کرونا در تایلند، ژاپن، کره جنوبی، ایتالیا، و ایران رویت شدند و با فوت شماری از بیماران نگرانیها درباره این ویروس افزایش یافت. آنچه باید مدنظر قرار گیرد این میباشد که شدت و گسترش بیماری ناشی از ویروس کرونا در ایران شدید بود که پس از شهر ووهان چین، قم در ایران را به دومین شهر آلوده جهان تبدیل کرد. گرچه این روند دو هفته بعد در ایتالیا، اسپانیا، انگلیس تکرار و در بدترین وضعیت، نیویورک را گرفتار کرد.
دبیرکل سازمان جهانی بهداشت این وضعیت را نگران کننده دانسته و به همه کشورها هشدار داده که تدابیر لازم را برای مقابله با ویروس کرونا اتخاذ کنند و تاکید کرد کرونا به معنای واقعی در هر کشور است. با وجود پیشرفت‌های قابل توجه عرصه علم، دانشمندان تصریح می‌کنند که شناخت کافی و وافی برای مواجهه و مهار این ویروس در کوتا‌ه‌مدت فراهم نیست. به درستی، عرصه پزشکی و سلامتی در اولویت قرار گرفته است.
شواهد بسیاری، آینده‌ای پرچالش‌تر برای همکاری‌های بین المللی ترسیم می‌کنند. همکاری‌هایی که شالوده نظم فعلی هستند. در رویارویی با بیماری بدون مرز، شاهد کاهش همکاری‌های منطقه‌ای و جهانی هستیم. عالی‌ترین سازمان جهانی، سازمان بهداشت جهانی و صندوق بین المللی، نمایان‌گر این بی‌عملی است: چندین ماه است که وضعیت کنترل ویروس کرونا به بن‌بست خورده است. بنابرین نقش این سازمانهای در مواجهه با کرونا چیست و در جهان پسا کرونا چه خواهد بود؟
براساس گزارش صندوق بین المللی پول، ویروس کرونا ضربه مهلکی به اقتصاد جهان وارد کرده است. به همین خاطر ارگانهای دولتی باید تدابیری را در راستای افزایش هزینه های بهداشتی کشور، تقویت حمایت اجتماعی از گروههای آسیب پذیر و همچنین حمایت از شرکتها در زمان همه گیری با هدف حفظ اقتصاد کلان اتخاذ کنند. صندوق بین المللی پول معتقد است این کمک مالی مانع بروز بی ثباتی اقتصادی و همچنین اوضاع زندگی مردم خواهد شد و کمک میکند بودجه موجود برای نیازهای بهداشتی و اجتماعی جامعه در پی شیوع کرونا اختصاص یابد. براساس مطالعات تحلیلگران صندوق بین المللی پول، انتظار می رود بحران کرونا پیامدهای اقتصادی و اجتماعی قابل توجهی را بر جهان تحمیل کند. در نهایت امر می توان بیان نمود که عملکرد سازمان بهداشت جهانی و صندوق بین المللی پول در تلاش برای کنترل، مدیریت و پیشگیری از تهدیدات سلامت عمومی در سطح جهانی در مجموع مثبت و موثر نبوده است. از آنجائیکه وظیفه سازمان بهداشت جهانی و صندوق بین المللی پول، در زمینه سلامت و بهداشت و در زمینه پولی-مالی میباشد، بررسی عملکرد این نهادها براساس وظایف مصرح و غیرمصرح در خصوص کرونا از موضوعات اصلی میباشد که به آن پرداخته خواهد شد. همچنین می توان بیان نمود که شیوع ویروس کرونا به یکی از دغدغه های مهم مردم و مسئولان در کشورهای جهان تبدیل شده و در این میان فرهنگ سازی و اطلاع رسانی شفاف توسط رسانه‌ها نقش موثر در پیشگیری از شیوع این ویروس و مهار آن دارد. سازمان جهانی بهداشت اولین نهاد از نهادهای تخصصی هفده گانه وابسته به سازمان ملل متحد میباشد که متولی بهداشت و سلامت عمومی در سطح بین المللی است. نگرانی از بیماریهای خطرناک و به خصوص نوع مسری آنها از دیرباز جامعه بین المللی را مجبور کرده بود تا برای چاره اندیشی در خصوص آنها به همکاری و هم اندیشی روی بیاورد. در کنار سازمان بهداشت جهانی، صندوق بین المللی پول نیز رکود اقتصادی را بر اثر شیوع کرونا تجربه میکند که به مراتب بدتر از بحران مالی جهانی سال ۲۰۰۸ است. این نهاد تبعات اقتصادی شیوع گسترده ویروس کرونا را بحرانی بیسابقه توصیف کرد که پرداختن بدان دارای اهمیت میباشد. رفتار دوگانه این صندوق در مقابل درخواست وام ایران، رویکرد سیاسی و تاثیرپذیری آن از قدرتهای بزرگ را نشان داد. عملکرد سازمان بهداشت جهانی و صندوق بین المللی پول در تلاش برای کنترل، مدیریت و پیشگیری از تهدیدات سلامت عمومی دارای نقاط قوت و ضعف بوده و در کل به دلیل استانداردهای دوگانه مثبت نبوده است. طوری که نتوانسته در کاهش مناقشات حقوقی چین و کشورهای غربی بر سر عدم اطلاع رسانی بموقع در مورد شیوع کرونا موثر باشند.
واژگان کلیدی: عملکرد, سازمان, بهداشت, جهانی, صندوق بین المللی پول , شیوع ,بیماری کووید 19, سحر کریمی
