مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
ترکیه اخیرا برای آموزش سربازان کشورهای آفریقایی ساخت یک پایگاه نظامی را در سومالی آغاز کرده است .قرار است این پایگاه نظامی در موگادیشو، پایتخت سومالی احداث شود. چندی قبل نیز این رویکرد در قطر مورد توجه ترکیه قرار گرفت. گفتگوی زیر به حضور پایگاه های نظامی در خارج از مرزهای ترکیه پرداخته است.
واژگان کلیدی: توجه ترکیه پایگاه نظامی در خارج، پایگاه نظامی ترکیه در جهان عرب، ترکیه ، سومالی، قطر، پایگاه نظامی ترکیه در جهان عرب
مرکز بین المللی مطالعات صلح: طی یک یا دو دهه ی گذشته، رویکرد ترکیه به حضور نظامی در خارج چگونه بوده است؟
این مسئله را می توان از دو منظر نگاه کرد، یکی از منظر سیاست عثمانی گری نو عثمانیسم حزب عدالت توسعه است. در سیاست نو عثمانیسم بحثی به نام نو خلافت اسلامی وجود دارد، زیرا که در گذشته حکومت عثمانی عنوان خلافت اسلامی اکثر کشورهای عرب را پوشش می دهد. آقای اردوغان در سیاست نو اسلامی خود، قصد دارد بار دیگر این مناطق به ویژه مناطق عربی را احیا کند. زیرا این پایگاه ها در کشورهای عربی متمرکز است. در همین راستا در سیاست نو عثمانیسم و با تمرکز بر کشورهای عربی، بحث سنی گرایی آقای اردوغان در پیش گرفته در یک شیفت از بحث اسلام طریقتی به اسلام سنی تغییر کرده، در این قضیه دخیل است. دومین مسئله و دلیل، واگذاری مسئولیت های ناتویی ترکیه در مناطق عربی است. آمریکا در روابط بلند مدت خود قصد دارد، از خاورمیانه و خلیج فارس نوعی امنیت زدایی کند. به این معنا که هزینه های حضور مستقیم از خاورمیانه را بکاهد و خود ر متوجه شرق دور کند . به این مسئله، اصطلاحا کوچ استراتژیک شرق می گویند. در نبود آن نیاز به یک هژمون متوسط دارد. که هژمون متوسط را از نظر لوجستیک و نظامی تا حدودی آمریکا و ناتو به ترکیه محول کردند، به نظر من، دو پایگاه که در خارج از کشور به ویژه در قطر احداث کرده، تنها نخواهد بود بلکه پایگاه سومی هم در پیش خواهد بود. به این منظور این نقش نظامی را اکنون ترکیه در پیش گرفته است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در کنار این امر ترکیه چه اهداف دیگری برای تاسیس این پایگاه ها مد نظر داشته است؟
جدا از در دید کلان ، مسلما رقابت های منطقه ای با ایران مطرح است. دلیل دیگر هم افزایی با عربستان و کشورهای ثروتمند خلیج فارس است. مشارکت بیشتر در مسائل سوریه و مسائل یمن و دیگر نقاط بحران خیز هم مد نظر است. یعنی در این پارامترها ترکیه سعی می کند تعادل را به نفع خود تقویت کند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: تاسیس این پایگاه ها در خارج از کشور چه پیامدهای مختلف امنیتی ، اقتصادی، سیاسی، ژئوپولتیک و … برای ترکیه دارد؟
بحث ارتقا و مشارکت مهم است. در قدیم تا قبل از سیاست کوچ استراتژیک تقریبا اکثر آموزش نیروهای کشورهای عربی مثلا تربیت خلبان ها، و خیلی مسائل دیگر را راسا انگلستان، آمریکا و کشورهای ناتو انجام داده اند. ولی از این به بعد بخشی از آموزش ها به ترکیه واگذار شده است. یعنی آموزش خلبان ها، هواپیمای بدون سرنشین، همگی این ها انجام میگردد، هم اکنون بخش اعظمی از آن توسط ترکیه انجام می شود. این امر روابط نظامی ترکیه را ارتقا می دهد و یک پیوستگی ایجاد می کند. اگر بخواهد بحران ایجاد شود که یک ضلع آن شاید ایران و روسیه است، این صف بندی ها بیشتر مشخص می شود. یعنی نوعی هم بستگی و هم افزایی بین ترکیه و کشورهای عربی بالاخص در مقابل با کشور ثالث (که شاید در تجسم آنها ایران یا سوریه باشد) ایجاد خواهد شد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: احزاب سیاسی و جریان های مختلف داخل ترکیه چه نگاهی به افزایش حضور نظامی ترکیه در خارج از مرزهای ترکیه دارد؟
نگاه حزب مخالف حزب حاکم یعنی حزب جمهوری خواه خلق ، این موضوع را در راستای بلند پروازی ها و جنگ های نیابتی می داند و تا حدودی مخالف این است. آنها معتقد هستند این موضوع تاثیر مستقیمی بر امنیت ترکیه دارد. تا حدود زیادی با بررسی احزاب به ویژه حزب کردی، بازتاب این رقابت های نظامی در خاورمیانه که بسیار هم امنیت شکننده ای دارد، در داخل ترکیه می ببینند. این شکافی بین کردها و ترک ها را بسیاری، نتیجه ی بلند پروازی های ترکیه می دانند. اخیرا بحثی وزیر دفاع آمریکا ایراد کرد، که ایران در روزی زمین عمل می کند و کشورهای عربی در هوا. منظور ایشان این بود که این کشورها از نیروهای هوایی استفاده می کنند. و ایران هم از نیروهای زمینی. در این بین حالا که ترکیه وارد شده و قصد تربیت نیروهای پیاده دارد، اگر وارد جنگ های نیابتی بر روی زمین می شود، بیشترین تاثیر را ، تمامیت ارضی و حتی دو قطبی شدن جهان ترکیه خواهد داشت. چیزی که مخالفین آن در ترکیه کم نیستند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در شرایط کنونی چند دسته نگاه به افزایش حضور ژئوپلیتک ، نظامی و در واقع امنیتی ترکیه در سرزمین ها و کشورهای عربی وجود دارد؟
این ها از چند جهت به ترکیه نگاه می کنند. فضای گفتمانی حاکم در بخش اعظم جهان عرب، یک فضای جهان تسنن است. این امر با اهداف ترکیه ، یعنی نو خلافت اسلامی خیلی هم خوانی دارد. بخش اعظم نیروهایی که را داعش جذب می کند، از کشورهای عربی است. سوریه در راس آن است و عربستان تا ترکیه و کشورهای دیگر. بنابراین این کشورها بر گرد مبحث خلافت جمع شده اند و از نظر تاریخی ترکیه نیز، چون مقر و محل خلافت اسلامی در دوره ی عثمانی بوده است، از این منظر نگاه مثبتی به ترکیه دارند. از منظر دیگر، ترکیه می تواند دروازه ی این کشور ها به اروپا و آمریکا باشد و نزدیکترین روابط استراتژیک را با آمریکا دارد، این امر برای عرب ها و به ویژه اتحادیه ی عرب و کشورهای حوزه ی خلیج فارس در جهت تقابل با ایران یک شریک راهبردی می دانند که یک پشتوانه ی خلافت اسلامی دارد، حرکتی آقای اردوغان ترکیه را از مجرای طریقتی به مجرای تسنن پیش برده مسلما این نگاه مثبت را دارند، به همین خاطر بلافاصله با قطر ، 15 قرارداد و پروتکل امضا کردند که بخش اعظمی از آن فروش تجهیزات و آموزش نیروهای نظامی و در ارتباط با مسائل نظامی بوده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: اگر به ابعاد ژئوپلیتکی و امنیتی این امر بیشتر نگاه کنیم، آینده ی حضور نظامی ترکیه در خارج از کشور به صورت پایگاه های رسمی و … در جهان عرب چگونه خواهد بود؟
شاید جهان عرب اصطکاک بیشتری با ایران پیدا کند. اگر این حضور نظامی ترکیه باشد و به صورت چند جانبه و دو جانبه این حضور نظامی تاثیر دارد. از نظر دو جانبه ممکن است روابط ایران و ترکیه را در سطح اقتصادی نه ولی در سطح کلان تحت تاثیر قرار دهد. ولی در سطح چند جانبه ی این روابط و هم افزایی نظامی که بین عرب ها به ویژه شورای همکاری خلیج فارس و ترکیه به وجود آمده ممکن است در آینده چندان مطلوب نباشد و به نفع امنیت منطقه و به ویژه خلیج فارس نباشد. چنانچه در سازمان همکاری اسلامی با همین رایزنی هایی ایران را به بابت حمله به سفارت و حتی دخالت در امور کشورهای دیگر متهم کرده اند. یعنی کشورهای اسلامی و سازمان همکاری اسلامی ایران را به مداخله در کشورهای دیگر محکوم کرد. و این مسئله مسلما به عمیق تر شدن بحران ها در خاورمیانه کمک می کند. اگر این روند پیش رود و یک عقلانیت و یک روابط مسالمت آمیزی بین کشورهای اسلامی ، ترکیه و کشورهای عربی و ایران پیش نیاید، این مسئله نوعی رقابت نظامی را در مقابل رقابت های موشکی و دیگر رقابت ها ، که کشورهای عربی خواهان آن هستند و دیگری یک فضای ناآرام و این خلا و شکاف منجر می شود ایجاد میکند . این ها حداقل دو تاثیری است که در آینده این جریان خواهد داشت.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا ممکن است حضور نظامی ترکیه در کشورهای عربی بیشتر و بیشتر شود به شکل پایگاه ها؟
بله، امکان این موضوع در این قالب است. اما نباید فراموش کرد که به هر حال ترکیه بخشی از ناتو است. لذا اگر قرار است حضورش بیشتر شود، صد در صد با هماهنگی ناتو است. ترکیه به لحاظ ژئوپلتیک، و به لحاظ پتانسیل توانی ندارد که به صورت نامحدود پایگاه تاسیس کند. بلکه خود ترکیه از نظر پتانسیل درونی هم ضعیف است. و امکان آن را ندارد و نباید تصور کرد، در حد یک هژمون برتر است. که حد و اندازه ی پتاسیل خود می تواند و در چارچوب برنامه ی بلند مدت ناتو. به نظر نمی آید به صورت نا محدود بتواند مشارکت با همه ی کشورهای عربی داشته باشد.
