احمد منتظران
رئیس پیشین میز آسیا و اقیانوسیه دفتر مطالعات وزارت خارجه
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
گذشته روابط
روسیه از آغاز بازی بزرگ، همواره یک هدف استراتژیک را در محور جنوبی تعقیب نموده است و موضوع راهیابی به آب های گرم خلیج فارس و دریای عمان و اقیانوس هند که از زمان پطر کبیر یک ارمان برزگ برای روسها بوده است . چون از راه ایران چنین هدفی برآورده شدنی نبوده و شدنی نیست، بهترین راه از طریق افغانستان و پاکستان و مخصوصا قبایل پشتون و بلوچ بود . از همین رو روس ها پیوسته در تلاش بودند تا با دامن زدن به ایدئولوژی ناسیونالیسم تندرو پشتونی در افغانستان، از این جریان تندرو ( پشتونستان ) که بر دو سوم خاک پاکستان ادعای ارضی دارد و در خود افغانستان خواهان روی کار آمدن یک دولت مطلق پشتونی است، حمایت های همه جانبه کنند. در قرن بیستم روس ها دقیقا از همین مجرا توانستند افغانستان را اشغال کنند. از این رو روابط روسیه و پاکستان در دوران جنگ و حضور نظامی روسیه در افغانستان بسردی گرائید و علت آن وارد شدن نیروهای نظامی کمونیستی اتحاد شوروی به قلمرو و مرزهای پاکستان بود که خطری بالقوه برای ادامه اشغال بعدی پاکستان بحساب می امد و نیز ایجاد پشتونستان . لذا با توجه به همگرائی پاکستان با غرب علیه منافع تجاوزکارانه روسها موضع گیری نمود و ایران اسلامی نیز با توجه به ماهیت اشغالگری و ماهیت ایدئولوژیک اتحاد شوروی در مقابله با این اشغالگری از نیروهای مجاهدین افغانی حمایت کرد که در برابر متجاوزین مبارزه و ایستادگی می کردند.
روابط یک دهه اخیر
پس از خروج نیروهای شوروی سابق و تحولات انجام شده در اتحاد شوروی که به فروپاشی بلوک شرق موسوم شد و عقب نشینی نیروهای اشغالگر روسی ماهیت تحولات سیاسی و امنیتی تغییر یافت و با توجه به اهداف نیروهای القاعده و نیروهای طالبان و گسترش تروریسم و تحولات نیویورک که به 11 ستامبر و حوادث آن منجر شد و قرار گرفتن پاکستان در اردوی ضد تروریستی که از این بابت پاکستان به عنوان شریک غیر ناتوئی واشنگتن تعبیر شد و با گسترش قلمروی فعالیتهای شاخه های القاعده در آسیای مرکزی و قفقاز و مبارزان چچنی نیز همگرائی بین روسیه و حتی چین با پاکستان هم گسترش یافت. زیرا نفوذ نیروهای وفادار به القاعده در چچن و مبارزان چچنی که ازطرف این سازمان الهام دیده بودند و منافع روسیه و فدراسیون وابسته به روسیه را تهدید می کرد نوعی همگرائی نانوشته بین مسکو و اسلام آباد را موجب گردید و بسرعت علقه های همکاری جدیدی بین آنها رقم زد.
علل توجه به گسترش روابط دو جانبه
وقایع 11 سپتامبر و دست داشتن القاعده در انهدام برج های دو قلو در نیویورک و سایر ماجراجوئی های انجام شده در قلمرو امریکا توسط این سازمان مخوف و نهایت حمله امریکا به افغانستان و جنگ با طالبان و القاعده که با هم متحد شده بودند ، روسیه و امریکا و چین و هند و پاکستان را در کنار هم قرار داد تا با این پدیده مبارزه کنند. از این رو روسیه نیز مایل شد تا به روابط دوجانبه با پاکستان بهای بیشتری بدهد تا اهداف جدید خویش را برآورده سازد.از طرفی وجود نیروهای ناتو در افغانستان و دولت سازی و مبارزه با تروریسم داخلی ، بازسازی افغانستان ، وارد شدن بازیگران جدید هند و چین و امریکا و اتحادیه اروپا در صحنه داخلی افغانستان و نهایتا مسئله خروج نیروهای ایساف و ناتو و امریکا سبب شد روسیه که روزگاری یکه تاز در افغانستان بود به پاکستان بیشتر نزدیک شود تا منافع امنیتی و راهبردی خویش را در افغانستان حفظ نماید. مضافا از سال 2009 همه ساله میان روسیه، افغانستان، پاکستان و تاجیکستان دیدارهایی در باره مساله افغانستان صورت می گیرد. که آخرین آن به تاریخ های 2/3 اکتبر 2012 در اسلام آباد صورت گرفت و پاکستان و مسکو در این دور مذاکرات باهم در مسائل افغانستان همکاری می کنند. نیاز پاکستان به سلاحهای بیشتر علیه مبارزه با طالبان پاکستانی امروزه و هلی کوپتر بیش از هر زمان دیگری وجوب همکاری مسکو – اسلام آباد را ایجاب می کند وتصمیم برای احداث کارخانه فولاد سازی روسها در زمینه های نظامی حائز اهمیت فراوان است.
سطح کنونی روابط امنیتی، اقتصادی و سیاسی
همانگونه که خانم تسنیم اسلم سخنگوی وزارت امورخارجه پاکستان تصریح کرده است : کشورها روابط دوجانبه خود را براساس منافع متقابل و دوجانبه تنظیم می کنند. هدف پاکستان، برقراری روابط مستقل با همه کشورها است و سیاست خارجی پاکستان بر پایه اصل روابط برابر با همه کشورها قرار گرفته است. بنابراین روابط اسلام آباد با واشنگتن، به هیچ وجه آسیبی به روابط پاکستان با روسیه نمی رساند و عکس این قضیه نیز صادق است.روابط روسیه – پاکستان در ابتدای آن قرار دارد و هنوز جنبه های اجرائی توافقات دو کشور عملی نشده است. در این راستا پاکستان در رابطه با گسترش مناسبات خویش با روسیه بنوعی برای توازن روابط مسکو و هند نیز اقدام می کنند با توجه به جو بی ثباتی در روابط دهلی نو – اسلام آباد و دولت جدید روی کار آمده مه مصر است با روسیه مروادت گسترده تری بر قرار سازد اقدام اسلام آباد را می توان توجیه نمود.
روسیه و نگرانی از تلاش آمریکا برای حضور در آسیا
اصولا روسیه، آسیای مرکزی و خاوری و قفقاز را محیط امنیتی و راهبردی خویش دانسته و از بحران اوکراین نیز این طرز تفکر برجسته تر شده است و لذا از حضور ناتو و امریکا واهمه داشته و آنرا مغایراهداف کلان و راهبردی خویش دانسته و مایل است با نردیک شدن به پاکستان و افغانستان و هند از قدرت هژمونی امریکا در مناطق فوق الاشعار بکاهد.
پاکستان و اهمیت برای مذاکرات استراتژیک با روسیه
خانم تسنیم اسلم سخنگوی وزارت امور خارجه پاکستان که در راس هیاتی برای انجام مذاکراتی در قالب گروه های مشورتی دو کشور درباره ثبات راهبردی به مسکو سفر کرده است، اطمینان داد که روابط کشور با آمریکا، آسیبی به مناسبات اسلام آباد-مسکو نمی رساند. خانم ‘تسنیم اسلم’ در مصاحبه با خبرگزاری تاس روسیه گفت و درباره سفر اخیر جان کری وزیر امور خارجه آمریکا به اسلام آباد برای انجام مذاکرات راهبردی، اظهار داشت: پاکستان سعی دارد تا روابط دو جانبه خود را با کشورهای مختلف به گونه ای حفظ کند تا روابط با یک کشور منجر به آسیب رسیدن به روابط با سایر کشورها نشود. وی تاکید کرد: معتقدیم کشورها روابط دوجانبه خود را براساس منافع متقابل و دوجانبه تنظیم می کنند. هدف پاکستان، برقراری روابط مستقل با همه کشورها است و سیاست خارجی پاکستان بر پایه اصل روابط برابر با همه کشورها قرار گرفته است. بنابراین روابط اسلام آباد با واشنگتن، به هیچ وجه آسیبی به روابط پاکستان با روسیه نمی رساند و عکس این قضیه نیز صادق است.تسنیم اسلم درخصوص اهمیت روابط کشورش با روسیه گفت: پاکستان این دور از مذاکرات راهبردی با روسیه را سازنده می داند و تصمیم دارد روابط خود را با روسیه در زمینه های مختلف به ویژه در زمینه های دفاعی و انرژی گسترش دهد.وی همچنین به سفر ماه گذشته سرگئی شویگو وزیر دفاع روسیه به پاکستان اشاره کرد و گفت: در جریان سفر این مقام روس به اسلام آباد، گفت و گوهای بسیار مفیدی بین دو طرف انجام شد و اکنون زمان آن رسیده است تا این گفت و گوها و تفاهم ها به مرحله عمل برسد. رییس هیات مذاکرات راهبردی پاکستان در روسیه با اشاره به اقدامات و سرمایه گذاری هایی که روسیه در سال های گذشته به ویژه در زمینه ایجاد زیرساخت ها و احداث کارخانجات فولاد در پاکستان انجام داده است، گفت: از روسیه می خواهیم در اجرای طرح های زیرساختی جدید پاکستان نیز از جمله احداث سد طرح های تولید برق مشارکت کند. در این راستا عمده تلاش پاکستان در طرحهای انرژتیک است که از آن بسختی رنج می برد کمبود منابع انرژی در پاکستان خصوص ایالت پنجاب کارخانه ها را به تعطیلی کشانیده و 14 ساعت قطعی برق هم سامان زندگی مردمی را مختل و هم محیط سرمایه گذاری و رونق اقتصادی را تحت الشعاع خویش قرار داده است و وعده و وعید امریکا در بخش مذاکرات راهبردی در محور انرژی گشایشی برای پاکستان در بر نداشته است لذا اسلام آباد مصر است با چین و روسیه بتواند در احداث نیروگاههای الکتریسیته و در سایه جریانهای تند سر شار آب رودخانه های پنچاب به رفع کمبودهای جدی خویش بپردازد که سیلابهای فصلی آن مخاطرات فراوانی بر جای گذاشته است .
مهمترین موانع بر سر راه گسترش روابط مسکو و اسلام آباد
عدم اعتماد کامل به نیات روسها در مورد خط دیورند و پشتوستان و بی اعتمادی به رهبران کنونی روسیه و بازیگری آنها با منافع پاکستان از یک سو و فاکتور کشور ثالث مانند امریکا از موانع اصلی گسترش روابط مسکو – اسلام آباد است که با مسئله اکراین روسیه با غرب و ناتو می تواند همانند اهرم دوگانه عمل کند از یک طرف نیاز روسیه به یار گیری های جدید و از طرف دیگر ضدیت با گسترش روابط مسکو – اسلام آباد توسط امریکا ایفای نقش کند.
واژگان کلیدی: گسترش روابط روسیه و پاکستان، روسیه ،پاکستان، روابط روسیه و پاکستان،
