مریم وریج کاظمی
پژوهشگر ژئوپلیتیک
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
نیاز به منابع طبیعی برای توسعه انقلاب صنعتی همزمان با رشد روزافزون جمعیت، تمایل به تخریب محیط زیست را گسترش داد، بدین ترتیب وخامت اوضاع زیست محیطی از یک سو باعث کاهش قابل توجه ذخایر طبیعی در نهایت تغییرات غیرقابل جبران در سیاره زمین شد و از سوی دیگر به ایجاد درگیری و بحران های سیاسی-امنیتی-اقتصادی در سطوح محلی، منطقه ای و بین المللی هم کمک فراوان نمود.
بهره برداری بی رویه از ذخایر طبیعی، درگیری های زیست محیطی را شکل داده که علاوه بر مهاجرت اجباری و تزریق فشار جمعیتی در مناطق برخوردار از ثروت های طبیعی، به طور ویژه باعث تغییرات اقلیمی و آلودگی زیست محیطی شده است. این وضعیت در خاورمیانه بزرگ به جهت استقرار مخازن نفت و گازی و تصفیه خانه های مربوطه، همچنین قرارگیری در گستره وسیع بیابانی که موجب ظهور غبار و ابرهای شن و ماسه در حجم انبوه می شوند، فشار مضاعفی را بر ساکنین منطقه تحمیل کرده است. این موضوع در صورت نبود یک برنامه منسجم و علمی منجر به ناآرامی های سیاسی-امنیتی و تزلزل اقتدار ملی کشورهای منطقه خواهد شد.
از این رو، عربستان سعودی با ابتکار سبز پادشاهی سعودی و طرح خاورمیانه سبز که بخشی از برنامه چشم انداز2030 (Vision 2030) شاهزاده محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی است، از کشورهای پیشگام منطقه در حفاظت از محیط زیست و تغییرات اقلیمی خواهد شد. برنامه چشم انداز 2030 عربستان سعودی یک طرح بزرگ اصلاحات ملی است که هدف آن کاهش وابستگی پادشاهی عربستان به درآمد نفت است ضمن اینکه یک جنبه دیگر آن حفاظت از محیط زیست است که شامل تنوع بخشیدن به تولید انرژی از سوخت های فسیلی به منابع تجدیدپذیر و ایجاد مناطق جنگلی می شود.
محمد بن سلمان اعلام کرد، عربستان سعودی به عنوان یک تولید کننده پیشرو در تولید نفت جهانی، سهم خود را در مبارزه با بحران آب و هوا به رسمیت می شناسد و خود را مسئول می داند. همانطور که این پادشاهی در دوران نفت و گاز زیربنای بازارهای انرژی بود، می تواند به یک رهبر جهانی در مسائل زیست محیطی نیز تبدیل شود. بن سلمان گفت: ما انتخاب غلط بین حفظ اقتصاد و حفاظت از محیط زیست را رد می کنیم. اقدامات اقلیمی ما باعث افزایش رقابت، نوآوری و ایجاد میلیونها شغل با کیفیت بالا خواهد شد. در سال 2012، عربستان سعودی برنامه بهره وری انرژی کشور را كه سنگ بنای برنامه خود برای کاهش انتشار گاز کربنیک است، آغاز كرد. این کشور همچنین در حال برنامه ریزی برای تولید یک نیروگاه جدید سوخت هیدروژنی در شهر بزرگ نیوم(Neom)و همچنین بزرگترین کارخانه تصفیه دی اکسید کربن جهان با ظرفیت 500000 تن در سال است.
با این حال، طرح خاورمیانه سبز، برای کاهش اتکاء به درآمد نفت و بهبود کیفیت زندگی است که عربستان را در مرکز تلاش های منطقه ای برای دستیابی به اهداف بین المللی در پروژه های زیست محیطی قرار می دهد. عربستان سعودی خود را برای بازسازی، حفاظت و مدیریت پایدار یک میلیارد هکتار زمین تا سال 2040 آماده می کند. علاوه بر این، هدف این اقدامات حفظ محیط های دریایی و ساحلی، افزایش نسبت ذخایر طبیعی و اراضی حفاظت شده، بهبود تنظیم تولید نفت و مشتقات آن، تسریع در انتقال به انرژی پاک و افزایش میزان انرژی تولید شده توسط تجدیدپذیرها است. این در حالیست که طرح سبز سعودی بر اهمیت مشارکت بین کشورهای همسایه در تلاش برای رفع چالش های زیست محیطی و بهبود کیفیت زندگی برای مردم منطقه تأکید می کند.
اهداف اصلی طرح سبز عربستان سعودی به شرح زیر می باشند:
– کاشت 10 میلیارد درخت یا همان احیای 40 میلیون هکتار از اراضی تخریب شده در عربستان سعودی و کاشت 50 میلیارد درخت در سراسر خاورمیانه با همکاری کشورهای منطقه؛
– کاهش 60درصدی انتشار دی اکسید کربن در خاورمیانه؛
– تا سال 2030 ،50درصد از تولید برق عربستان سعودی از منابع تجدیدپذیر تامین شود؛
-94درصد از زباله ها به محل اختصاصی دفن زباله منتقل شوند؛
-مناطق حفاظت شده به بیش از 30درصد (شامل اکوسیستم های دریایی و ساحلی)افزایش یابد؛
-با استفاده از فناوری مدرن بیش از 130 میلیون تن انتشار کربن از بین برود.
طرح سبز سعودی و طرح سبز خاورمیانه مساحتی معادل 200 میلیون هکتار زمین تخریب شده را بازیابی می کند. پادشاهی سعودی با همه شرکای بین المللی همکاری خواهد کرد تا این دو طرح و برنامه ها و جدول زمانی متنوعی را توسعه دهد. این دو طرح بزرگ تا حدودی مربوط به تعهدات منطقه در مورد کاهش اثرات تغییرات آب و هوایی مانند توافقنامه پاریس 2015 است. شاهزاده بن سلمان گفت که «کشورش و منطقه با چالش های زیست محیطی مانند بیابان زایی روبرو هستند که تهدید اقتصادی را به وجود آورده است. طوفان های شن و ماسه هر ساله برای منطقه 13 میلیارد دلار هزینه در بر دارد و تخمین زده میشود آلودگی هوا 5/1سال از امید به زندگی مردم منطقه بکاهد». در این راستا بن سلمان با رهبران قطر، کویت، بحرین، عراق و سودان در مورد پروژه عظیم درختکاری منطقه ای گفتگو کرد و این طرح مورد استقبال متحدان عربستان سعودی در خلیج فارس، عمران خان نخست وزیر پاکستان، پاتریشیا اسپینوسا، رئیس تغییرات آب و هوایی سازمان ملل و آژانس بین المللی انرژی های تجدیدپذیر قرار گرفت. نخست وزیر پاکستان ضمن حمایت کشور خود از طرح بن سلمان اعلام کرد: ما خوشحال خواهیم شد که تجربیات، دانش و درسهایی از رویکردها و ابتکارات مبتنی بر مسائل زیست محیطی را با پادشاهی سعودی به اشتراک بگذاریم. لازم به ذکر است پاکستان از سال 2014 تا 2018 یک میلیارد درخت کاشته است و هم اکنون نیز این پروژه را ادامه می دهد. ابتکار برجسته پاکستان در کاشت میلیاردی درخت باعث تحسین بین المللی، از جمله در مجمع جهانی اقتصاد شده است.
اگرچه جاه طلبی های عربستان سعودی برای کاشت درخت مورد استقبال قرار گرفت، اما منتقدان عنوان می کنند که مشخص نیست که عربستان چگونه قصد دارند 10 میلیارد درخت را در خشک ترین کشور روی زمین بکارند. در حال حاضر، فقط 5/0درصد از عربستان سعودی را جنگل تشکیل می دهد و پوشش درختان خاورمیانه عمدتا به سواحل مدیترانه محدود می شود. دولت عربستان سعودی مجبور است پیامدهای گسترده تری از طرح بزرگ درختکاری در کاهش منابع آب سطحی و زیرسطحی بررسی کند و اطمینان حاصل نماید که پروژه به طور پایدار مدیریت می شود.
اما برخی دیگر از کارشناسان معتقدند تجربه کاشت درختان در نواحی خشک و بیابانی بی سابقه نیست. ضمن اینکه پروژه البیضا می تواند نمونه ای خوبی از این تجربه باشد. این پروژه ای به سرپرستی نیل اسپاكمن برنامه ترمیم زمین در غرب عربستان سعودی را پیگیری می کند که در جهت بیابان زایی با برداشت آب باران و کاشت درختان نخل مقاوم به خشکی برنامه ریزی شده است که بخاطر نوآوری در مباحث زیست محیطی مورد تحسین پادشاه عربستان واقع شده است. با این حال درختکاری با توجه به شرایط اقلیمی بالقوه سخت در مناطقی که به نظر می رسد دو طرح سبز پادشاهی سعودی و طرح خاورمیانه سبز را هدف قرار داده اند، کار دشواری نیست. درختان غاف(کهور) در شبه جزیره عرب انتخاب خوبی است زیرا عمر طولانی دارند و از آب زیادی استفاده نمی کنند همچنین از تنوع زیستی پشتیبانی می کنند.
با این حال آنچه مسلم است عربستان سعودی، به عنوان بزرگترین اقتصاد منطقه، مدتهاست که تلاش می کند در شکل دادن به خاورمیانه و هماهنگی واکنشهای منطقه ای در برابر بحرانها از درگیری و جنگ تا گرسنگی و تغییر اقلیم، با قدرت پیشرو باشد و طرح سبز پادشاهی سعودی و خاورمیانه سبز می تواند یک نقشه راه برای کشور و منطقه از جهت حفاظت از محیط زیست و حتی استیلای منطقه ای ترسیم نماید. با این حال این طرح جاه طلبانه نیاز به مشارکت و همکاری تامین کنندگان انرژی و درگیر کردن فعالانه گروه های غیردولتی برای حل مسائل اجتماعی و زیست محیطی منشعب از آن دارد.
کلید واژگان: طرح سبز, خاورمیانه,طرح سبز, عربستان سعودی, محمد بن سلمان, مریم وریج کاظمی
