مصاحبه روزنامه شرق، علیرضا خامسیان با دکتر سید سلمان صفوی رئیس “مرکز بین المللی مطالعات صلح” و سر دبیر “مجله بین المللی دیپلماسی صلح عادلانه” پیرامون شخصیت و نقش امام موسی صدر
روزنامه شرق،عليرضا خامسيان:گفت‌وگو با دكتر سید سلمان صفوی پيرامون سيره و روش امام موسي صدر به اين دليل از اهميت برخوردار است كه وي سالها چه قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب در لبنان بوده و از نزديك با شخصيت امام موسي صدر آشنا است. سیدسلمان صفوي كه برادر فرمانده سابق سپاه است اكنون در لندن زندگي مي‌كند. وي رئیس “مرکز بین المللی مطالعات صلح” و سر‌دبیر “مجله بین المللی دیپلماسی صلح عادلانه” است. صفوي در اين مصاحبه مي گويد كه امام موسي صدر بر اساس فهم عمیق و سلیم از معارف اسلامی سفیر اسلام رحمانی در مقابل اندیشه خشن، بسته و خشك مذهبی بود.
1– با توجه به وضع اسفبار شیعیان پیش از حضور امام موسی صدر در لبنان، ایشان چند اقدام مهم را انجام مـی‌دهند كـه از آن جمله می‌توان به: 1ـ تأسیس كارگاه‌های بافندگی و… برای مقابله با فقر 2ـ ایجاد هویت سیاسی، مذهبی و ملی برای شیعیان با برپا ساختن مجلس اعلای شیعیان 3ـ مقاومت دربـرابـر تهدیدات اسرائیل بـا تـأسیس حزب امل 4ـ تربیت نسل آینده با تأسیس «مدرسه صنعتی جبل عامل» و همچنین «بیت‌الفتاه» برای بانوان، اشاره كرد. خلاصه آنكه امام موسی صدر در چهار محور، اقتصادی، سیاسی، نظامی و تربیتی فعالیت خود را در لبنان آغاز كرد. به نظر شما در نگاه ایشان كدام یك از این محورها اولویت بیشتری دارد و در صدر فعالیتهای اجتماعی ایشان قرار دارد؟
در آن سالها این فقیر از طریق استاد شهید محمد منتظری در پایگاههای فلسطینی درجنوب لبنان حضور داشتم و در بیروت، صور، صیدا، نبطیه و … با برادران فلسطینی و لبنانی از گروههای فلسطینی، لبنانی، سنی، شیعه، دروزی، مسیحی، ناصریست، سوسیالیستها، الفتح ، امل و… گفت و گوهای متنوع سیاسی، فرهنگی ونظامی داشتم. آنچه که به وضوح برایم مشخص بود در “هویت چند پارچه لبنان” بدون تاکید بر هویت مذهبی و سیاسی شیعیان امکان دفاع از حقوق آنها وجود نداشت. در آن موقع برخی گروههای فلسطینی مبارز و لبنانی منتقد ایجاد جنبش امل بودند. ولی برای دفاع از حقوق شیعیان چاره ای بجز تاسیس سازمانی فرهنگی، سیاسی و نظامی مستقلی نبود و ضرورت منطقی ایجاد چنین تشکلی تاکید بر هویت مستقل شیعیان لبنان در “جامعه موزائیکی لبنان” می بود.
2- با توجه به سیره سیاسی امام موسی صدر می‌توان «اصل گفت‌وگو» را ردیابی كرد. جمع «گفت‌وگو و مقاومت» را در نگاه امام موسی صدر چگونه ارزیابی می‌كنید؟
امام موسی صدر دانش وسیعی از اسلام اصیل داشتند ایشان فلسفه، عرفان و فقه اسلامی را در سطح عالی میدانستند و از جانب دیگر شناخت عینی از مشکلات منطقه و معادلات جهانی و منطقه ای داشتند. لذا بر اساس تعالیم اسلامی وضع اول ما در ارتباط با دیگران گفت و گو و مفاهمه است و در مقابل دشمن عنود که حاضر به مفهمه و مصالحه نیست و اقدام به تجاوز و تعدی مسلحانه به حقوق مردم میکند چاره ای غیر از مقاومت برای یک زندگی و جامعه عزتمند باقی نمی ماند. و ایشان بر اساس چنین منطقی عمل میکردند. ایشان فرد ماجراجوا و هرج و مرج طلب نبودند بلکه یک مصلح اجتماعی و اصلاح طلب اصیل بودند که بر اساس تعالیم اسلام عزیز و مقتضیات زمان و مکان اندیشه و عمل میکردند. امام موسی صدر”حکیم مجاهد” بود.
3- با توجه به فضای خاصی كه در زمان امام موسی صدر در حوزه‌های علمیه حكمفرما بود و از نگاه برخی حوزویان، بخشی از رفتارهای ایشان مثبت ارزیابی نمی‌شد كه از جمله تحصیل در دانشگاه، سخنرانی در كلیسا، برخی دیدارها و گفت‌وگوها با شخصیت‌های فكری، اجتماعی و سیاسی و برخی نظرات و اجتهادات ایشان… و همه اینها در حالی بود كه رابطه ایشان با مراجع نجف و قم هیچ‌گاه سرد و قطع نشد و همواره حمایت بسیاری از علما و مراجع تراز اول پشتوانه حركت‌های اجتماعی ایشان بود. این رفتارهای دوگانه با شخصیت ایشان را چگونه تحلیل می‌‌كنيد؟
اساس و جوهره شخصیت برجسته امام موسی صدر حقایق متعالی تشیع اثنی عشری بود. فهم او از مقتضیات زمان و مکان حاصل تحصیلات دانشگاهی و سفرهای بی شمار و گفت و گوهای متنوع زیاد با اشخاص و احزاب و نهادهای مختلف منطقه ای و بین المللی بود. جمع این دو دانش و ضرورت عمل صالح برای تغییر شرایط اجتماعی اسباب اندیشه و رفتار عصری امام موسی صدر بود که هماهنگ با تعالیم اسلام عزیز و نیازهای جامعه لبنان بود. لذا دو گانگی در شحصیت ایشان نبود. در وجود متعالی امام موسی صدر هرچه بود فقط اسلام بود و درد مردم و مسئولیت اجتماعی و روحی مجاهد و آزاده.
4- نقش امام موسي صدر در احياء اسلام رحماني در برابر تماميت خواهي را چگونه ارزيابي مي كنيد؟
شاکله شخصیت متعالی ایشان فلسفه و عرفان بود که اورا تبیدیل به حکیم قرن بیستمی کرده بود. لذا او مظهر جمع اسم جمال و جلال الهی بود و جمالش بر جلالش غلبه داشت. اسم رحمان صفت امام حضرت حق است و عالم اصیل اسلامی علی العموم حامل رحمانیت حضرت حق می باشد. لذا ایشان بر اساس فهم عمیق و سلیم از معارف اسلامی سفیر اسلام رحمانی در مقابل اندیشه خشن، بسته و خشگ مذهبی بودند. این نوع فهم از اسلام وحسن اخلاق برجسته ایشان اسباب موفقیتهای ایشان در تبیین تشیع گردید.
5- آیا امام موسي صدر با سیاستمدارن رایزنی می کرد یا میان مردم می زیست؟ اولویت برایش کدام بود؟ بستر فعالیتش سیاسی بود یا اجتماعی؟
امام موسی صدر عالمی مصلح، سیاستمدار و مجاهد بود که بنا بر مقتضیات زمان و مکان بر اساس تعالیم اسلامی عمل میکرد. او دل به خدا تسلیم کرده بود و درد مردم را داشت و از پایگاه مردمی با سیاستمداران جهت مصالح ملی و اسلامی حشر و نشر داشتند. لذا بستر فعالیتهای ایشان اجتماعی بود و حتی هدف ایشان نیز ایجاد یک جنبش اجتماعی بود نه آنکه صرف یک جنبش سیاسی. وی در وهله اول یک مصلح اجتماعی بود و بعد بالضروره سیاستمدار نیز شدند.
6- امام موسی صدر در زمان حضور دو دهه ای خودش در لبنان، به چه اقدامی برای شیعیان این منطقه دست زد که در گذشته نبود و امری بدیع به نظر می رسید؟
همه کارهایی که ایشان کردند نو بود. اما هویت بخشی به شیعیان، تشکیل مجلس اعلای شیعیان و جنبش امل از کارهای بسیار بدیع و ماندگار ایشان می باشد.
7- امام موسی صدر طرحی برای نظام سیاسی ایده آل داشتند؟
نظامی سیاسی ایدهآل ایشان نظامی بود که در آن به اسم مذهب، ملیت، حزب و طبقه به مردم ظلم و اجحاف نشود. مردم زندگی عزتمندانه ای داشته باشند و روشنفکران، هنرمندان و عالمان بتوانند آثار و اندیشه های خود را بدون ترس از زندان و داغ و درفش و سانسور و صف طولانی مجوز نشر به جامعه معرفی کنند. و در میدان دیالوگ فهمها و اندیشه های مختلف مردم مختار انتخاب راه خود باشند. نه آنکه عدهای بخواهند با ضرب وشتم و زندان وتوبیخ مردم را به زور روانه بهشت نمایند. نظام سیاسی ایده آل ایشان تظامی رحمانی معنوی بود که مردم به اختیار خود بر اساس تعالیم و عمل صحیح علما و سیاسیون به سوی جامعه برین توحیدی حرکت میکنند.
8- بعد از امام موسی صدر، آیا نگاه سیاسی ایشان نسبت به شیعیان لبنان ادامه یافت؟ در چه عرصه هایی پاسخ منفی یا مثبت است؟
جنبش مقاومت ادامه یافت و به صورت تکامل یافته تر در حزب الله تجلی یافت. شیعیان بر اساس سنگ بناهای محکمی که امام موسی صدر با مجاهدت بنا نهاد امروز از وضع عزتمندی در لبنان برخوردارند و مظهر اقتدار و مقاومت اسلامی می باشند.جنبه های راه فلیسفی و دیالوگی ایشان کمتر در لبنان امروز استمرار یافته است.
9- فكر مي كنيد در داخل ايران سيره و روش امام موسي صدر از سوي روحانيون دنبال مي شود و چه توصيه اي در اين زمينه داريد؟
به نظر این فقیر در ایران در وهله اول شهید ایت الله بهشتی نزدیکترین شخصیت به اندیشه و منش امام موسی صدر بود و امروز نیز رئیس جمهور سابق ایران و معمار گفت و گوی تمدنها حجت الاسلام والمسلمین سید محمد خاتمی نزدیکترین شخصیت به سیره سلیم و متین امام موسی صدر می باشند.
در زمانی که امام موسی صدر این کارهای بدیع و ماندگار و عزت بخش را انجام دادند، یک فرد تنها و بدون حکومت و دولت و منابع مالی عظیم بودند. اما با فکر نو و اسلام رحمانی و فهم عینی از شرایط جهانی و منطقه ای و نیازهای انسان و جامعه امروز توانستند جنبشی نوینی را سازماندهی کنند و حیات بخش و عزت بخش شد و تاریخ را در مسیر جدیدی قرار دادند.
شایسته است امروز که ما حکومت، دولت، منابع عظیم مالی، کارشناس و نیروی نظامی قوی داریم بتوانیم اسلام را در اندیشه و عمل به اسلوبی به جامعه، جوانان و جهانیان معرفی کنیم که هر روز سوار شدگان به قطار انقلاب اسلامی بیشتر شوند و نه کمتر. زندانها از محبوس سیاسی خالی باشد و شکاف طبقاتی از میان برود. دایره خودی ها وسیع شود نه تنگ. مصالح ملی در تصمیمات حاکم باشد نه منافع گروهی. نقد فرا جناحی باشد نه حزبی.
حرمت کادرهای و پیش کسوتان انقلاب رعایت شود. سانسور بر چیده شود. جامعه چند صدائی به رسمیت شناخته شود. رسانه ها آزاد شوند. کسی بخاطر اندیشه اش زندانی نگردد و از حقوق اجتماعی محروم نشود. حقوق شهروندی رعایت شود. حاکمیت نوکری مردم را بکند. رشوه و فساد و دروغ و تزویر بر چیده شود. و مردم پس از سی سال از انقلاب شاهد جامعه ای مبتنی بر عدالت وقسط و آزادی و معنویت باشند.
امروز دیگر نمی شود پس از سی سال از تشکیل حکومت دینی شعار تحویل مردم داد. باید کار خالصانه و علمی برای بهبود شرایط زندگی مردم انجام داد و این مهم نیازمند به کار گیری خرد جمعی، تفکر علمی، واقع بینی، مصالحه اجتماعی و اسلام رحمانی می باشد. ملت در وهله اول انتظار دارند که روحانیت پیش قراول اصلاحات فکری، اجتماعی و سیاسی بر اساس تعالیم نجات بخش اسلام ناب محمدی و راه امام خمینی باشند. عقب نشینی، سکوت و گوشه گیری روحانیت از تحولات اجتماعی و راه انقلاب اسلامی به هیچ وجه پذیرفته نیست. و هر کس چنین کند بی شک به بیراهه رفته است. ما در شرایط حساس فعلی نیازمند آن هستیم که با امید و توکل بر خداوند قادر راه آزادی، استقلال و جمهوری اسلامی را با متانت، صبر و بصیرت محکم و استوار پی گیری کنیم. ان تنصرالله ینصرکم وفضل الله المجاهدین علی القاعدین اجرا عظیما و الله مع الصابرین. و آخر دعوانا کما قال الله تعالی: ياأيها الذين آمنوا اصبروا وصابروا ورابطوا واتَّقوا الله لعلَّكم تُفلِحون.(آل عمران، 200).
رمضان المبارک 2010، لندن
