قدرت الله بهبودی نژاد
دانشگاه جواهر لعل نهرو
مرکز بین المللی مطالعات صلح IPSC –
۴. ناامنی و به گسترش در خاورمیانه
امروزه خاورمیانه با ناامنیی روبرواست که از سال ۲۰۱۰ در این منطقه شروع شده است. این تهدیدات عمده تنها متوجه منابع عرضه کننده انرژی هندوستان نیست بلکه در سطحی وسیع‌تر تهدید علیه اهداف سیاسی اقتصادی و امنیتی هندوستان نیز هست. بی ثباتی منطقه‌ای با تغییر در توازن قدرت روبرو شده است، از جمله این عوامل بی ثباتی رقابت منطقه‌ای بین ایران و عربستان سعودی می‌باشد که مدام در حال گسترش است.
با وجود این خطرات، این تغییر عمده، فرصت‌هایی را برای قدرتهای نو ظهور مانند هند فراهم می‌کند تا نقش‌های جدیدی را برای خود تعریف کند. افزایش بی ثباتی در خاورمیانه می‌تواند منافع استراتژیک هند در منطقه را در معرض آسیب قرار دهد. کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس که میزبان ۷ میلیون هندی هستند که سالانه مبلغ حدود ۴۰ میلیارد دلار پول به کشورشان می‌فرستند، درگیری‌های منطقه‌ای در گذشته نشان داد که حفظ این دارایی برای هند یک هدف عمده می‌باشد. در سال ۱۹۹۰ و در جریان حمله عراق به کویت، هند در یک عملیات هوایی که بزرگترین حمل و نقل هوایی تاریخ نام گرفت، ۱۱۰۰۰ شهروند خود را از کویت و عراق خارج کرد. همانطور که در طی دیدارهای مقدماتی مقامات هندی از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس مشخص شد، علاوه بر اینکه دارایی‌های اقتصادی و درامد کسب شده توسط این مهاجرین منبع ضروری ذخایر خارجی برای هند است، این جمعبت از لحاظ سیاسی هم قابل‌توجه است. یکی از اقدامات عمده نخست وزیر مؤدی طی بازدید وی از امارات متحده عربی دیدار با ۵۰/۰۰۰ تبعه هندی در دبی بود. او تاکید کرد که حمایت از مهاجران هندی در منطقه خلیج‌فارس یکی از اولویت‌های اصلی سیاست خارجی او می‌باشد. از انجا که قسمت عمده جمعیت مهاجران هندی از اهالی ایالات ناراضی جنوبی هند مانند کرالا می‌باشند که به شدت گرایش به احزاب ایالتی خود دارند تا احزاب ملی، مثلاً حزب حاکم یعنی (بی.جی.پی) در جنوب حضور قوی ندارد در نتیجه دولت هند در نظر دارد که با توجه بیشتر به مساله امنیت و رفاه این جمعیت مهاجر در کشورهای حوزه خلیج‌فارس بتواند پایگاهی در ایالت‌های جنوبی برای خود درست کند. در سال ۲۰۱۴ پس از پیروزی بی. جی. پی، در انتخابات، وعده داده شد که برای حفاظت از شهروندان جنوبی این کشور در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس و امنیت دراز مدت آن‌ها، هند منابع بیشتری را برای امنیت منطقه‌ای در اقیانوس هند هزینه کند. این اقدامات شامل بهتر دیده شدن نفوذ استراتژیک، از راه اقدامات دیپلماسی و نظامی است.
۵. کاهش تسلط آمریکا بر منطقه
شاید مهمترین فاکتور تغییر در رابطه هند با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس رشد چند قطبی گرایی در بین قدرتهای خارجی درگیر در خاورمیانه باشد. بعد از نیم قرن تسلط آمریکا بر منطقه خلیج‌فارس، نفوذ این کشور بر این منطقه رو به کاهش است. این تغییر از تک قطبی به چند قطبی، غیر قابل پیشبینی بودن و به‌طور بالقوه خطر بی ثباتی بیشتری را می‌دهد. این عوامل باعث افزایش مشارکت هند با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس خواهد شد، تا این کشور بتواند به‌طور مستقیم از منافع ملی خود دفاع کند. باراک اوباما رییس جمهور سابق آمریکا به‌طور فعال به دنبال کاهش مداخله آمریکا در خاورمیانه و خلیج‌فارس بود، دلایل امریکا برای این امر افزایش تولید انرژی توسط آمریکا، افزایش و نفوذ چین در شرق آسیا و لزوم توجه به آن منطقه، خستگی مردم آمریکا از سیاست خارجی مداخله جویانه این کشور عنوان شده بود. حتی سیاست دونالد ترامپ در سوریه و منطقه این است که یک سیاست ضد مداخله‌ای داشته باشد که این بر استراتژی‌های سیاسی تأثیر می‌گذارد. خلأ قدرت ناشی از حضور آمریکا در منطقه فرصت‌ها و تهدیدهایی در روابط نزدیک هند و خلیج‌فارس بوجود می‌آورد. حتی اگر اکنون دونالد ترامپ را متقاعد سازند که یک رویکرد مداخله آمیزی بگیرد، احتمالاً واشنگتن نمی‌تواند بیشتر از این حضور داشته باشد. قدرتهای در حال ظهور مانند هند به دنبال ایجاد روابط سیاسی و امنیتی جدیدی با کشورهای منطقه هستند و این امر به‌طور قابل ملاحظه‌ای در حال گسترش است. این عوامل ارتباطات استراتژیک هند با خاورمیانه را بیشتر می‌کند. سایر قدرت‌ها نیز با استفاده از این وضعیت حضور ژیو پلتیکی خود را تشدید می‌کنند.
۶. احیای روسیه
روسیه از راه مداخله کردن در سوریه و حمایت از دولت سوریه نزدیک‌ترین متحد خود در جهان عرب و همین طور حفظ پایگاه خود در دریای مدیترانه وارد منطقه خاورمیانه شد. روسیه از نقش خود در سوریه به‌عنوان اهرم در روابط با متحدان آمریکا در منطقه مانند کشورهای حوزه خلیج‌فارس استفاده می‌کند. اما مسکو قصد دارد به کشورهای حوزه خلیج‌فارس و سایر دولتها نشان دهد که روسیه یک شریک مفید است که می‌تواند در مقابله با تهدیدات غربی‌ها برای تغییر رژیم‌ها، از آن‌ها در مقابل این تغییرات حمایت کند. این سیاست روسیه زمینه را برای جذب شرکای جدید منطقه‌ای فراهم کرده است، راهبردی که به نظر می‌رسد مفید بوده است و در ماههای اخیر مسکو از روابط تجدید شده با ترکیه و مصر برخوردار شده است و همچنین تعامل با عربستان و اسراییل. این سیاست روسیه برای نفوذ بیشتر در منطقه، موجب شده هندی‌ها هم منافع ملی خود را در این منطقه با جدیت بیشتری دنبال کنند.
۷. ظهور چین
چین رابطه اقتصادی عظیم خود را به روابط استراتژیک با این کشورها تبدیل می‌کند. این کشور همچنین قراردادهای امنیتی را با عربستان سعودی امضا کرده است. پکن خاورمیانه را بخشی از مسیرهای تجاری خود می‌داند که از آسیای شرقی به آفریقا و اروپا می‌رسد. از نظر اقتصادی چین بزرگترین سهام دار خارجی در منطقه خاورمیانه و خلیج‌فارس است و بیش از ایالات متحده مشتری نفتی این کشوهاست. تجارت متقابل بین چین و کشورهای منطقه به رقم ۱۱۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۵ می‌رسد. در اوایل سال ۲۰۱۶ چین اولین پایگاه نظامی خود را در جیبوتی ساخت که نشان دهنده علاقه جدی چینی‌ها برای حضور در منطقه اقیانوس هند می‌باشد، چین همچنین در حال تقویت پیوندهای خود با قدرتهای اصلی منطقه‌ای است، چین تلاش دارد خود را در اذهان کشورهای منطقه به‌عنوان جایگزین مناسب برای ایالات متحده جا بیندازد. چین تصریح می‌کند که کشورهای منطقه و مردم باید انتخاب خودرا با توجه به شرایط ملی خود در مسیر توسعه داشته باشند. دربین کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس، چین روابط راهبردی با قطر و عربستان سعودی تحت عنوان ((مشارکت استراتژیک)) امضا کرده است. عربستان تلاش می‌کند چین را در صدر مشتریان نفتی خود داشته باشد و چین نیز متقابلاً از عربستان برای سرمایه گذاری در طرح ابتکاری این کشور موسوم به ((یک کمربند – یک جاده)) دعوت کرده است. ریاض همچنین قراردادی برای خرید جنگنده‌های (جی اف ۱۷) از چین امضا کرده است. این ابراز علاقه سعودی‌ها به چین تا حدی ناشی از ترس کاهش حضور آمریکا در منطقه می‌باشد، کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس دریافته‌اند که حضور ایالات متحده در منطقه خلیج‌فارس و تعهد پایدار این کشور تنها در قبال متحد منطقه‌ای خود اسراییل می‌باشد. از نظر هندی‌ها این حضور چین یک نوع تهدید و محصور شدن آن‌ها توسط چینی‌ها می‌باشد و هندی‌ها تلاش مضاعف دارند برای جلوگیری از نفوذ چین در اقیانوس هند که حوزه استراتژیکی سنتی آن‌ها به شما ر می‌رود و حفاظت از منافع ملی خود به فکر روابط جدی با کشورهای حوزه خلیج‌فارس باشند. دهلی نو در استراتژی جدید خود برای جلوگیری از محاصره خود توسط چین و رقابت با این کشور تلاش می‌کند، در سالهای اخیر، هند قراردادهای دفاعی و امنیتی را با تمام کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس به جز کویت و بحرین امضا کرده است.
چشم انداز پیش رو
منطقه اقیانوس هند برای هند یک حوزه استراتژیک مهم قلمداد می‌شود واین کشور با وجود چالش‌های فراوانی که با آن در این منطقه روبروست اما برای گسترش نفوذ خود و برای جلوگیری از نفوذ رقبای خود مانند چین و پاکستان به‌طور جدی به این حوزه وارد شده است. باز شدن مسیر پرواز بین دهلی و تلآویو از خاک عربستان را باید در این راستا ارزیابی کرد.
واژگان کلیدی: سیاست خارجی، هند ، کشورهای عربی، حوزه خلیج‌فارس
