مركز بين المللي مطالعات صلح-IPSC
تركيه و مصر هر چند از گذشته داراي روابط پايدار و چند بعدي اي داشته اند، اما در سايه توجه اسلام گرايان ترك به خاورميانه و همچنين به قدرت رسيدن مرسي در مصر اين روابط ابعادي نوين به خود گرفت و داراي روابط چند بعدي تر همراه با بسترهاي فراواني براي همكاري و همگرايي در منطقه شد. اما سرنگوني مرسي در مصر و ايجاد ساختار سياسي در مصر و همچنين درگيري ها و سركوب هاي اخير در مصر بيش از هر كشوري تركيه را برانگيخته است. در اين حال با توجه به تحولات دو ماه گذشته خاورميانه براي درك بهتري از نوع روابط دو سويه به گفتگويي با دكتر افشار سليماني استاد دانشگاه كارشناس ارشد مسائل منطقه پرداخته ايم:
كليد واژگان: آينده روابط، مصر ، روابط تركيه با مصر پس از مرسي، نقش منطقه اي تركيه، آينده روابط اعراب و تركيه، واگرايي در روابط تركيه و مصر، سوق روابط از همگرایی به واگرایی، تقابل سکولاریسم با اسلام سياسي
مركز بين المللي مطالعات صلح: اگر به روابط كنوني تركيه با مصر با يك سال قبل نگاهي داشته باشيم چه تحولاتي در روابط دو كشور ايجاد شده است؟
در شرایط کنونی دیگر رجب طیب اردوغان محمد مرسی را از دست داده و در حسرت روزی که مرسی در کنگره حزب عدالت و توسعه شرکت کرده بود و مشترکا سخن از دفاع از حقوق انسانها می کردند به سر می برد. اخوان المسلمین مصر با چالش جدی مواجه شده و تاثیر خود را بر ترکیه و سوریه نیز بر جای گداشته است. ترکیه سفیر خود را از قاهره فراخوانده و به کودتای نظامیان علیه رییس جمهور منتخب در مصر اعتراض نموده است. اردوغان قدری نگران تحولات داخلی کشورش پسر از کودتای به اصطلاح مردمی در مصر است. البته احتمال وقوع کوتای نظامی در ترکیه با توجه به اقدامات اردوغان بسیار اندک و نزدیک به بعید است، اما به هرحال این نگرانی وجود دارد. در واقع در روابط دو کشور یک نوع بلاتکلیفی مشاهده می شود. بویژه اینکه در روزهای اخیر نظامیان مصری بزرگترین اشتباه تاریخی و استراتژیک خود را با جنایتی که کردند مرتکب شدند. جنايتي كه می تواند سبب بحرانی تر شدن اوضاع مصر و منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا گردد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با فراخو.انی سفیر ترکیه از قاهره، مصر نیز سفیر خود را از آنکارا فراخواند مهمترين متغيرها و بسترهاي رويكرد واگرايانه در روابط تركيه و مصر در چه حوزه هايي قرار داشته است؟
به هر حال در عالم دیپلماسی عمل متقابل امری بدیهی است. اما سوق داده شدن روابط دو کشور از همگرایی به واگرایی پس از سقوط محمد مرسی در واقع رویارویی دو طرز تفکر تقابل سکولاریسم با اسلام سیاسی است. البته مرسی و اخوان المسلمین در بروز چنین وضعیتی به سهم خویش مقصرند. همان گونه که ارتش مصر مقصر است. شاید اگر مرسی از اردوغان بعضی تاکتیکها را می آموخت و در مصر جامه عمل می پوشاند به سرنوشت کنونی دچار نمی شد. هر چند که شرایط مصر پایدار نیست و تا زمان برتری روشهای اعتدال گرا این ناپایداری ادامه خواهد داشت، اما چالش میان ترکیه و مصر ادامه خواهد داشت. موضوع مهم این است که درحال حاضر چالش میان اعتدال گرایی و افراط گرایی در خاورمیانه و شمال آفریقا استمرار دارد و ترکیه و مصر هم در همین چارچوب قرار دارند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: افول روابط مصر با تركيه چه تاثيري در نوع روابط تركيه با كشورهاي عربي و آفريقاي دارد ؟
جبهه گیری های مختلفی را در این مناطق شاهدیم. اکنون عربستان و امارات جانب نظامیان مصری را گرفته اند. قطر هم به دلیل نگرانی از سلفی گری و در دوره جدیدي كه ولیعهد اين كشور شاه شده است تحت تاثیر عربستان قرار دارد. لذا ترکیه در جبهه مقابل قرارگرفته است. وضعیت بگونه ای پیش رفته است که حتی در میان اهل سنت که در پی ایجاد بلوکی در برابر تشیع عمل می کردند افتراقات جدی رخ نموده است. يعني کشورهایی که نگران دموکراسی از طریق صندوق رای هستند در برابر اردوغان که از این مدل دموکراسی حمایت می کنند قرار گرفته اند. امروز شاهد تقابل دموکراسی انتخاباتی و دموکراسی خیابانی هم هستیم. البته اردوغان از این حیث در داخل هم با احزاب مخالف خود دارای چالش است. هر چند که گریزی از اعمال دموکراسی از طریق انتخابات و صندوق رای نیست. البته مشروط به آنکه انتخابات سالم و شفاف باشد و معترضی وجود نداشته باشد که در ترکیه اینگونه بوده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: به نگاه شما نقش و نگاه آمريكا به نوع واگرايي ها و تنش بين تركيه و مصر در حوزه خاورميانه چيست ؟
هر چند که طرفداران مرسی امریکا را متهم می کنند که در کودتا علیه مرسی دست داشته است، اما مواضع اخیر واشنگتن در محکومیت کشتار مردم درمصر و لغو مانور نظامی مشترک با مصر نشان از این دارد که شرایط کنونی مطلوب کاخ سفید نیست. زمانی که مرسی رییس جمهور مصر بود روی منافع آمریکا پا نگداشت، حتی امریکا به کمکهای مالی خود به مصر ادامه داد، با اسراییل قطع رابطه نکرد، علیه پیمان کمپ دیوید موضعی اتخاد نکرد و به اسراییل سفیر اعزام کرد. امریکا مدل اردوغانی ترکیه را می پسندد و همواره به دنبال تعمیم این الگو به دیگر کشورهای اسلامی بوده است. به نظر می رسد حوادثی که چند روز پیش رخ داد سبب شد موقعیت ترکیه بهترشود. اشتباه استراتژیک السیسی خدمتی به اردوغان و تا حدودی اخوان مصر و سوریه بود. چون از یک سو صحت مواضع اردوغان را نشان داد و از طرف دیگر آمریکا را از السیسی دور و به اردوغان نزدیک کرد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آينده روابط همگرايانه و يا واگرايانه مصر و تركيه به چه متغيرها و عواملي بستگي دارد ؟
نوع رویکرد مصر از حیث دموکراسی و ایجاد شرایط برابر برای احزاب وگروههای سیاسی در مصر و دور شدن نظامیان در مصر از صحنه سیاسی کشور از اهم متغییرهای موثر در مناسبات ترکیه با دولت مصر خواهد بود. در واقع تکلیف خود مصر و روابط ترکیه و بسیاری از کشورها با مصر زمانی روشن خواهد شد که چالشها و کشتار در مصر خاتمه یابد، انتخابات آزاد برگزار شود و دولتی با رای مردم روی کار بیاید. در این رقابتها اخوانیها هم باید حضور یابند و سهم خود را دریافت کنند. تجربه مرسی نشان داد که یک دولت ائتلافی درمصر می تواند دوام بیاورد نه دولتی یک سویه که دیگر احزاب، گروهها و اندیشه ها را در حاشیه قرار دهد. عوامل دیگری که در مناسبات ترکیه با مصر موثر است متغیرهای خارجی هستند که ترکیه نسبت به دیگر کشورها بیشتر از آن بهره مند است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: منافع ملي ايران را در هر گونه افزايش تنش بين تركيه و مصر چگونه قابل تحليل و بررسي قرار مي دهيد ؟
هر چند که در گفتارهای دیپلماتیک همواره سخن از ضرورت ثبات در روابط بین کشورها می شود و جملاتی از قبیل اینکه تنش بین دو کشور (مثلا دو کشور مورد اشاره) تاثیر منفی بر امنیت منطقه و توسعه کشورها می گذارد و تا حدودی این ارزیابی ها می تواند درست باشد، اما روی دیگر سکه هم می تواند این باشد که اینگونه تنشها مي تواند به نفع کشور یا کشورهای ثالثی تمام شود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آينده روابط مصر و تركيه را با توجه به متغيرهاي دخيل در روابط بين دو كشور با چه سناريوهايي مورد بررسي قرار مي دهيد؟
همانگونه اشاره شد در شرايط کنونی نمی توان بصورت دقیق از آینده روابط مصر با ترکیه وکشورهای دیگر سخن گفت. این آینده به روند تحولات داخلی مصر و ایفای نقش بازیگران خارجی بستگی دارد. يعني تا زمانی که ثبات در مصر برقرار نشود و دولتی مردمی ازطریق انتخابات آزاد مستقر نگردد نمی توان پیش بینی دقیقی نمود. آنچه اکنون روشن است این است که شرایط فعلی به زیان ملت مصر، فلسطین و لبنان و به سود اسراییل است.
گفتگو از: فرزاد رمضاني بونش
