فرزاد رمضاني بونش
مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
سومالی کشوری مسلمان و در منطقه شاخ آفریقا قرار دارد. در دو دهه گذشته اين كشور با بحرانهای مختلف سياسي و امنيتي و… دست به گریبان بوده است. در يك سال اخير هم بحران گرسنگی بر دامنه بحران ها در اين كشور افزود. در اين بين در هفته هاي اخير سران حدود ۵۰ کشور جهان در کنفرانسی در لندن گرد هم جمع شدند تا درباره آینده سومالی به گفتگو بنشینند. اين امر بهانه اي شد تا در گفتگويي با جعفر قنادباشی تحلیلگر مسائل آفریقا به بررسي نقش بازيگران و سازمان هاي مختلف در تداوم و عدم حل بحران در اين كشور مسلمان بپردازيم:
مركز بين المللي مطالعات صلح لندن: در 23 فوریه میزبان همایشی بین المللی درباره بحران سومالی بود و رهبران 53 کشور و سازمان از جمله سران اتحادیه اروپا، اتحادیه آفریقا و اتحادیه عرب در این نشست حضور داشتند. شرکت‌کنندگان در بیانیه پایانی كنفرانس لندن در مورد سومالي اعلام کردند كه برای احیای ثبات و امنیت در این کشور جنگ‌زده تلاش می‌کنند و وعده دادند كه کمک‌های مالی به سومالی را افزایش دهند. در اين بين با توجه به برگزراي اين كنفرانس در لندن اولويت هاي مهم و راهبردي غرب درمورد سومالي كنوني چيست؟
كشورهاي غربي اكنون دو سياست را در كنار هم درباره سومالي اجرا ميكنند. نخست به دنبال اهداف انسان دوستانه و كمك به مردم سومالي ، كمك به تشكيل دولت و برقراري امنيت و جلوگيري از دزدي هاي دريايي درسواحل سومالي هستند كه اين جنبه از سياست هاي اعلامي غرب درمورد سومالي است. اما در بعد ديگري و در وراي نگاه نخست غرب و بويژه لندن از چند جنبه علاقمند به حضور نظامي در سومالي است و در واقع سياست مخفي و اعمالي آنان در اين حوزه گسترش نفوذ است. چنانچه اظهاراتي كه هيگ و كامرون در اين زمينه داشته اند آنان حضور فعال خود را نه تنها در سومالي بلكه در جزايري مانند موريس را تقويت مي كنند.
مركز بين المللي مطالعات صلح لندن: كنفرانس لندن در مورد سومالي چه دستاوردها و نتايجي مي تواند براي سومالي داشته باشد؟
اين اجلاس ها كه قبلا درمورد عراق و افغانستان هم برگزار شده است جدي جدا از يك سري بهره برداري تبليغاتي نتايجي نداشته است. در مورد سومالي هم اينگونه است است. در واقع غرب صاحب اختيار بودن در سومالي را گوشزد ميكند. با توجه به حضور گروه هاي سوماليايي در اين اجلاس نقشه اي براي فدراليزه كردن سومالي دنبال ميشود و به نظر ميرسد غرب به دنبال دولتي دائم و قدرتمند در سومالي نيست. اين امر هم به دومنطقه خود مختار سومالي لند و پونت لند كه از مناطق نفوذ غربي ها و داراي مجلس و رئيس جمهور جداداگانه است برميگردد. خط مشی انگلیس آن است كه اگر دولت قدرتمندی در سومالی روی كار بیاید، طبیعتا بخش هاي خودمختار سومالی را تحت سلطه خود در‌می‌آورد. بنابراين در اجلاس لندن تلاش شد تا موضوع فداراليسم در اين كشور قبولانده شود و پونت لند و سومالي لند كه در بخشهاي حساس و استراتژيك سومالي و در كنار باب المندب هستند تحت مناطق نفوذ خود باشد.
مركز بين المللي مطالعات صلح لندن: پونت لند و سومالي لند تا چه حدي در تداوم بحران در اين كشور نقش داشته اند ؟
سومالی در دوران استعمار به سه قسمت تقسیم شده بود؛ سومالی فرانسه كه الان نامش جیبوتی است، سومالی انگلیس یعنی بخشی كه الان به صورت بخش خودمختار و تحت عنوان سومالی‌لند اداره می‌شود و دارای رئیس‌جمهور، مجلس و پرچم است و سومالی ایتالیا. سومالی‌لند یا همان سومالی انگلیس، با وجود داشتن یك جمهوری خودمختار، هنوز از سوی مجامع جهانی و بین‌المللی به رسمیت شناخته نشده و یك كشور مستقل محسوب نمی‌شود. هرچند كه انگلیس سعی می‌كند به سومالي لند رسمیت دهد. گذشته از اين پونت لند در نوك شاخ آفريقا قرار دارد و خود دراي پرچم و رئيس جمهور است، اما در ناآرامي ها و بي ثباتي هاي اخير نقشي نداشته است. هر چند گفته ميشود كه شهرها و مناطقي از پونت لند محل رفت و آمد دزدهاي دريايي است. در اين بين جنگ ها درگيري ها عمده بين دولت گروه الشباب در بخش سومالي ايتاليا است(بخشی كه در جنوب به نام موگادیشو و قبلا مستعمره ایتالیا بوده است).
مركز بين المللي مطالعات صلح لندن: تلاش‌های امريكا در سومالي با چه اهدافی پيگيري ميشود؟
امريكايي ها بعد از 11 سپتامبر توجهي ويژه به سومالي داشته اند و احتمال مي دادند كه گروه و جريان هاي اسلامي به سومالي وارد شوند. آمریكایی‌ها در سالهاي گذشته فرماندهی نظامی جدیدی را در آفريقا به وجود آورده‌اند. يعني قبلا جهان را به پنج قسمت تقسیم كرده بودند ولی الان به شش بخش تقسیم كرده و آفریقا را به بخشی به نام فرماندهی نیروهای نظامی آمریكا در آفریقا تحت عنوان آفریكوم (كه در آلمان دفتر دارد) قرار داده‌اند. آنان درصددند كه دفتر آن را به آفریقا منتقل كنند. در اين بين در سالهاي گذشته هم شاهد حملات امريكايي ها به مناطق سومالي بوده ايم و حتي برخي از گروه هايي كه اكنون دست به دزدي دريايي ميزنند در گذشته توسط امريكا براي مقابله با جريان هاي اسلامي درسومالي مجهز شدند. .در اين حال امريكا با فشار به اتحاديه آفريقا كوشيده است تا اين اتحاديه با نيروهاي پاسدار صلح در سومالي حضور داشته باشد.
مركز بين المللي مطالعات صلح لندن: با توجه به پيوند و همكاري جنبش الشباب در سومالي با القاعده، در واقع توان و پتانسيل القاعده در سومالي تا چه حدي است؟
به نظر من آنچه در مود القاعده در سومالي گفته ميشود بلوف است. امريكا القاعده را متهم و سپس با ابزارهاي خود دست به سركوب گسترده جريان هاي اسلامي ميزنند، لذا القاعده به صورتي كه غرب آنرا ترسيم ميكند غير قابل باور است. اما الشباب داراي گرايش هاي وهابي گري و تند اسلامي و همچنين مخالف مدرنيته و ضد غرب است. جدا از اين گروه الشباب گرايش هاي وهابيگري دارد و با بطن مردم سومالي (كه از نظرعقايد به ايران نزديك هستند) اختلاف دارد. اين گروه از جوانهاي كشورهاي اسلامي تشكيل شده است و نيرويي بين المللي است تا داخلي و به نوعي كساني كه علاقمند به مبارزه با امريكا و داراي گرايش وهابي هستند در اين گروه حضور مي يابند. در اين بين پيوند القاعده با هر يك از گروه هاي آفريقاي مانند الشباب بهانه اي براي سركوب گروه اي اسلامي در منطقه است.
مركز بين المللي مطالعات صلح لندن: شریف شیخ احمد رئیس‌جمهور دولت كنوني سومالي تا چه حدي در حل بحران هاي غذايي، سياسي و امنيتي اين كشور نقش مهمی داشته است؟
دولت در اين كشور قدرتمند نبوده است در واقع دولت كنوني بخشي از مردم را نمايندگي ميكند و حتي نتوانسته است امنيت پايتخت را فراهم كند. مثلا گروه الشباب هنوز در پايتخت حضور دارد و در سالهاي گذشته دولت در برخي اوقات فقط بر نيمي از پايتخت مسلط بود. آنچه در سالهاي گذشته به دولت كمك كرده است نيروهاي حافظ صلح اتحاديه آفريقا بوده است كه از دولت حمايت كرده است. لذا دولت كنوني در جهت حل و فصل بحران ها ناتوان است و فقط در ديد جامعه بين المللي داراي رسميت و شناسايي است. اكنون اين دولت خواستار استقرار در كل كشور است اما موافقت مردمي را هم با خود به همراه ندارد و گروه الشباب هم همچنان بر ضد دولت فعاليت ميكند.
مركز بين المللي مطالعات صلح لندن: نقش تركيه در تحولات و بحران هاي سومالي با توجه به سفر گذشته اردوغان به اين كشور و كمك اين كشور به سوالي چيست ؟
تركيه در حال ايفاي نقش فعالي در آفريقا است و در گذشته نيز حدود چهار سده بر مناطقي از آفريقا فرمان رانده است. در اين بين تركيه اكنون درصدد احياي بخشي از نفوذ گذشته خود در آفريقا است. در اين راستا با توجه به درآمدهاي تركيه و صادرات اين كشور، كمك ها و هزينه هاي تركيه و سفر مقاماتش به سومالي بيشتر پرستيژي و تبلبغاتي است. گر نه تركيه كنوني نمي تواند از سومالي استفاده اقتصادي و سياسي ببرد. در اين بين ديدگاه هاي لائيك ترك ها در بين مردم سومالي پذيرفته شده نيست و از نظر اقتصادي هم تركيه نگاه جديي به سوالي ندارد.
مركز بين المللي مطالعات صلح لندن: با توجه به عضویت سومالي در اتحادیه عرب عملا کشور های عربی در عمر بیست ساله بحران در سومالی در عرصه سیاسی به این کشور توجهی نکرده و اکنون نیز آن را در اولویت‌های خود قرار نداده اند. در اين بين به نگاه شما علل بي توجهي اتحاديه عرب به اين كشور چيست؟
از جمله انتقاداتي كه درباره اتحاديه عرب و رويكرهاي اين اتحاديه مطرح است همين نقش و بي تفاوتي درمورد سومالي است. يعني امري كه هم از سوي مردم سومالي و هم از سوي كارشناسان كه متوجه سياست هاي گزينشي اتحاديه عرب شده اند مطرح است اين است كه اگر اين اتحاديه در مورد اعضاي اين اتحاديه حساسيت دارد چرا به در مورد سومالي اينگونه نيست؟ در واقع اين تشكل در اين زمينه ماهيت خود را نشان ميدهد و عملا هم سومالي سنگ محكي براي نوع تصميم گيري اين اتحاديه است. مثلا اتحاديه عرب درمورد جزاير سه گانه ايران از خاك عربي سخن ميگويد، اما در مورد سومالي كمترين توجهي انجام نيمشود چرا كه احساس ميكنند اين منطقه ممنوعه اي است كه غربي ها به آنان اجازه نقش نمي دهد. در مورد كمكهاي غذايي به اين كشور نيز همين روند حاكم است.
مركز بين المللي مطالعات صلح لندن: نقش سازمان همكاري اسلامي در مورد حل بحران سومالي چگونه است؟
بيست و چند عضو اين سازمان عرب هستند و بيست و هفت كشور نيز آفريقايي، در اين حال اين مجموعه از كشورها كمترين توجه را به سومالي داشته اند. در حالي با توجه به پتانسيل ها اين سازمان مي توان نقش مهمي در حل بحران هاي سياسي و اقتصادي در اين كشور داشته باشد، اما از نكات منفي كارنامه سازمان همكاري اسلامي همين بحران سومالي است.
مركز بين المللي مطالعات صلح لندن: به نظر ميرسد دولت باراک اوباما رئيس جمهور آمريکا در حال احداث پايگاه هاي هوايي در کشورهاي شاخ آفريقا است و ادعا شده اين پايگاه ها به منظور حمله به مواضع نيروهاي وابسته به شبکه تروريستي القاعده در کشورهاي سومالي و يمن احداث مي شوند. در اين بين آيا امريكا در حال ايجاد پايگاه هايي در سومالي هستند؟
امريكايي ها مدت ها است كه به دنبال ايجاد مركز فرماندهي آفريكوم خود در آفريقا هستند و هنوز هم اين مركز در آلمان است. آمریكایی‌ها مستقیما حضور نظامی خود در آفریقا را حفاظت از لوله‌های نفت و انرژی می‌دانند و از نظر آنان، آفریقا جایی است كه می‌تواند جایگزین بخشی از انرژی خلیج فارس باشد. الان جنگ انرژی در دنیا و به خصوص بین چین و آمریكا بسیار عمده است. در اين حال به نظر ميرسد كه سودان جنوبي براي مركزيت آفريكوم بيشتر مد نظر است و به نظر نميرسد با توجه ضدغربي بودن سوماليايي ها اين كشور مركز آفريكوم قرار گيرد.
مركز بين المللي مطالعات صلح لندن: انگلیس هم اعلام كرده كه قصد دارد بودجه حمایت مالی از عملیات پاسداری از صلح اتحادیه آفریقا در سومالی را افزایش دهد. راهبرد كنوني لندن در سومالي چيست؟
به نظر می رسد انگلیسی ها به چاه های نفت سومالی نظر دارند. تسلط بر تنگه باب المندب هم از دیگر اهداف انگلیس در منطقه شاخ آفریقاست. باب المندب و شاخ آفریقا، از یکسو به خلیج فارس و از سوی دیگر به دریای سرخ و کانال سوئز مرتبط است و در نهایت به دریای مدیترانه و اروپا منتهی می شود. گذشته از اين به نظر ميرسد كه انگلیس تلاش ميكند بطورغير مستقيم (پانت‌لند همواره تحت سیطره انگلیس‌ها بوده است)در سومالي حضور بيشتري داشته باشد و گلوگاه اقتصادی جهان را هم با تسلط بر سومالی‌لند در اختیار داشته باشند. همانطور كه تنگه جبل‌الطارق هم تحت نفوذ انگلیس است. به هر ترتیب، شكل‌گیری یك حكومت مردمی در سومالی هم به زیان انگلیس و هم به ضرر آمریكا است. چون هر دولتی كه مردم سر كار بیاورند اسلامی، مستقل و ضد غربی خواهد بود.
مركز بين المللي مطالعات صلح لندن: هم اکنون نه هزار نیروی حافظ صلح اتحادیه آفریقا در سومالی مستقر هستند و به دولت انتقالی در برقراری امنیت و بازپس گیری مناطق تحت کنترل گروه الشباب کمک می کنند. نقش كنوني اتحادیه آفریقا در بحران سومالی چيست؟
در واقع ظاهرا كار اين اين نيروها در سومالي برقراري امنيت است، اما در واقع اينگونه نيست. چند سال پیش، مردم حكومت را برای مدت شش ماه به دست گرفتند و حكومت قدرتمندی را به وجود آوردند و در حال بناي امنيت و اقتصاد جديد بودند، ولی آمریكایی‌ها و متحدان آفرياقيي و منطقه اي آن را از بین بردند. يعني حاصل حضور اتيوپيايي ها در سومالي فروپاشي نظام مردمي بود. با خروج اتيوپي نيروهاي حافظ صلح اتحاديه آفريقا جاگيزين شدند اما اين اتحاديه نيز در مورد سومالي به دستور غرب عمل كرده است و نه منافع كشور هاي آفريقايي.
مركز بين المللي مطالعات صلح لندن: با توجه به نزديكي جغرافياي عربستان سعودي به سومالي در درياي سرخ مقامات رياض چه نوع سياستي را در سومالي پيگيري ميكنند؟
عربستان دو ابزار تبليغاتي وهابيت و دلارهاي نفتي خود در مورد حاميان خود در سومالي به كار بسته است، اما از آنجا كه رياض در سومالي سياست مستقلي ندارد( يعني نه در چارچوب انديشه هاي وهابي عمل كرده است و نه به مسائل عربي و منافع ملي خود در سومالي توجه داشته است) نگاه كنوني عربسان به سومالي توجه به منافع و اولويت هاي غرب وامريكا در اين كشور است. بنابراين به حل مشكلات اين كشور كمكي هم نكرده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح لندن: نگاه كنوني امريكا به سركوب شديد جنبش الشباب در سومالي معوطف است ؟
نه امريكايي ها ترجيح مي دهند اين نيرو همچنان در سومالي حضور داشته باشد و همچنين نيروهاي جوان اسلامي به سومالي وارد شوند. در واقع سومالي طعمه اي براي جوانان پرشور سني مذهب و ضد غرب و شناسايي آنها توسط امريكا است.
مركز بين المللي مطالعات صلح لندن: به نگاه شما وضعيت آينده سومالي به چه سويي حركت خواهد كرد؟
من احساس ميكنم كه در موقيت كنوني قدرت هاي بين المللي اكنون به اين مساله توجه دارند كه اگر دولتي در اين كشور وجود نداشته باشد گروه هاي اسلامي و تندر و در اين منطقه مي توانند حكومت تشكيل دهند و خطر بيشتري است. در اين حال سومالي داراي منابع نفت و گاز هم هست لذاغرب به نظر ميرسد به دنبال تشكيل حكومت فدرال است. در اين حال دو منطقه سومالي لند و پونت لند در دولت آينده ادغام نمي شوند و بخش فدرال خواهند شد. آنچه مشخص است مردم و دولت هاي منطقه خواستار ثبات در اين كشور هستند و دولتهاي غربي هم اكنون به دنبال ثبات هستند اما اينكه تا چه حدي منافع مردم تامين شود يا اينكه تنها آرامشي گورستاني برقرار شود مساله اي جداگانه است.
