مركز بين المللي مطالعات صلح-IPSC
اخيرا پوتين براي ديدار با همتاي آذربايجاني در چارچوب روابط دو جانبه، مناسبات سياسي، اقتصادي و نظامي خود به باكو سفر كرد. در جريان سفر ولاديمير پوتين به باكو، سرگئي لاوروف وزير خارجه، سرگئي شايگو وزير دفاع، آلكساندر نوواك وزير انرژي، ولاديمير پوچاكوف وزير حوادث غيرمترقبه، ماكسيم سوكولوف وزير حمل و نقل و آلكسي اولوكايف وزير توسعه اقتصادي روسيه، پوتين را همراهي كردند. در اين حال با توجه به بروز چالش هايي در يك سال گذشته روابط و همچنين نزديكي اين سفر به انتخابات رياست جمهوري در آذربايجان گفتگويي با دكترمير قاسم مومني كارشناس مسائل جمهوري آذربايجان داشته ايم:
واژگان كليدي: سفر پوتين به باكو ، آينده روابط روسيه و جمهوري آذربايجان، امتيازگيري روسيه از جمهوري آذربايجان، روابط روسيه و امريكا، رقابت مسكو و واشنگتن در قفقاز، آينده همکاری‌های بین آذربایجان و روسیه
مركز بين المللي مطالعات صلح: در پايان مذاكرات رهبران روسيه و جمهوري آذربايجان كه به صورت گسترده برگزار شد پنج سند دوجانبه به امضاي طرفين رسيد. نگاه باكو به اهميت سفر پوتين به باكو چيست؟
روابط روسيه و آذربايجان در بعد از فروپاشي با تنش هاي فراوان روبرو بود و روسيه علي رغم اعلام همكاري با باكو از موضع ارامنه حمايت كرده و از اشغال قره باغ سخن نمي گويد. در اين حال مساله قره باغ حل نشده است و عملا گروه مينسك هم نتوانسته بعد از 18 سال مساله را حل كند. در نگاه باكو روسيه به عنوان شريك قابل اطميناني نيست و در محافل سياسي آذربايجان نيز مسكو را حامي دولت خود خوانده قره باغ مي دانند. همچنين گروه هاي طرفدار امريكا در آذربايجان خواهان تعليق روابط و يا كاهش روابط با مسكو هستند. در مقابل جناح سنتي در باكو تلاش مي كند روابط با مسكو را حفظ كند و توسعه دهد. در اين حال دولت باكو تلاش داشته است تا به نوعي با روس ها تعامل داشته باشد. چرا كه هر گونه تنش در روابط روسيه با آذربايجان را به زيان مردم مي داند. اكنون هم در مذاكرات رهبران روسيه و آذربايجان نقش اول را مذاكرات صلح قره باغ و ترانزيت و نفت از آسياي مركزي و قفقاز به خارج تشكيل مي دهد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در بعد اقتصادی به گفته سفیر روسیه در باکو ولادیمیر دوراخین حجم روابط تجاری میان دو کشور در سال گذشته میلادی یعنی در سال ۲۰۱۲ به سه میلیارد دلار رسیده است. بعد اقتصادي روابط دو جانبه تا چه ميزاني است
اكنون در حوزه اقتصادي از سر گيري فعاليت خط لوله باكو – نوروسيسك، لغو ممنوعيت فروش اسلحه به آذربايجان بين دو كشور توافق حاصل شده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: مسكو كه قبلا نقش مهمي در تامين تسليحات جمهوري آذربايجان ايفا مي‌كرد و پايه تسليحات ارتش جمهوري آذربايجان روسي است. در اين حال با توجه به وجود برخي گمانه زني ها آيا هدف ولادیمیر پوتین از سفر به جمهوری آذربایجان مي تواند مربوط به تاسیس پایگاه سری نیروی هوایی در جمهوری آذربایجان می‌باشد؟
درست است اكنون روابط دو سويه خوب است، اما در موضوع روابط امنيتي و اطلاعاتي آذري ها بيشتري تاكيد را بر روابط با غرب، اسرائيل و امريكا داشته اند و با اين محور تبادل اطلاعاتي داشته و روس ها را قابل اطيمنان نمي دانند. اصل واقع بينانه آن است كه آذري ها روس ها را طرف درگيري خود در مساله قره باغ مي دانند تا زماني كه مساله قره باغ حل نشده باشد باكو هر چند در تعارفات سياسي و قراردادهاي مختلف به اين امر توجه مي كنند اما در مساله نظامي و تسليحاتي روابط نظامي و امنيت جدي با مسكو نخواهد داشت. از سوي ديگر پايگاه نظامي روسيه در آذربايجان در قبال رقابت هايي حوزه نفوذ امريكا و ناتو با روسيه در آذربايجان مطرح است و امريكايي ها هم بدان اجازه نمي دهند. روسيه از دوران شوروي ايستگاه راداري قبله را داشته اند، اما تاريخ آن تمام شده است اما ايجاد پايگاه نظامي روسيه در آذربايجان با توجه به عدم حل مساله قره باغ امكان پذير نيست. مگر اينكه اين طرح به امنيت ملي آذربايجان ربط نداشته باشد. همچنين در صورتي اين طرح قابل اجرايي است كه طرح مشتركي بين روسيه و امريكا باشد و آذري ها به انجام آن راضي باشند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: انجام سفر پوتين در آستانه انتخابات رياست جمهوري آذربايجان از نگاه برخي آن است كه روسيه مي خواهد صرفا با الهام علي اف كار كند. از سوي ديگر ما در ماه هاي گذشته با تشکیل «اتحادیه ی میلیاردرها» و تهدید مقامات رسمی باکو به تغییر حکومت این کشور از طرف کرملین روبرو بوده ايم. آيا سفر اخير ميتواند «چراغ سبزی» از سوی کرملین به جمهوری آذربایجان برای ریاست جمهوری مجدد الهام علیف باشد؟
در جمهوري آذربايجان هم حاكميت فعلي و هم عمده مخالفان به نوعي وابسته به غرب هست و غرب در حاكميت نقش مهمي دارد. يعني بيشتر مخالفان هم با دولت مخالف هستند و هم با غربي ها ميانه خوبي دارند. سفر پوتين به باكو مي تواند نوعي امتيازگيري روسيه در استفاده از پتانسيل خود در آذربايجان باشد. يعني روس ها به خوبي از اين مساله بهره برند. روس ها استاد امتيازگيري در فرصت هاي لازم و مواقع بحراني هستند. يعني روسيه تلاش مي كند از كاهش محبوبيت علي اف در آذربايجان، نو قدرت گيري و سازماندهي شدن مخالفان و حمايت برخي از كشورهاي غربي از مخالفان بهره برد و حمايت مسكو از دولت فعلي علي اف مي تواند امتياز مثبتي براي روسيه باشد و كرملين در حوزه فروش تسليحات، مساله روابط باكو با غرب ، قره باغ و… امتيازاتي بدست آورد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اظهارات انتقادي باراك اوباما در مورد پوتين و ماجراي اسنودن در روابط مسكو واشنگتن چه تاثيري در روابط مسكو و باكو دارد؟
رقابت مسكو واشنگتن در قفقاز وجود داشته و اكنون بيشتر شده است. موضوع انرژي هم براي روسيه و هم براي آذربايجان مساله اي حياتي است. دولت آذربايجان هم در ميان اين دو رقيب در حال دادن امتياز هم به امريكايي ها و هم روس ها است. چرا كه اين مساله به بقاي حاكميت فعلي وابسته است. همچنين بقاي حاكميت فعلي به مساله قره باغ هم بسته است. در اين حال اكنون نيز توافق امريكا و روسيه در مورد پايگاه هاي نظامي، انرژي و امنيت قفقاز و… تعيين كننده است. به عبارتي دولت آذربايجان مسئول اجراي اين توافقات است نه مسئول سياست گذاري در اين حوزه ها.
مركز بين المللي مطالعات صلح: برخي در مسكو براين نظرند كه تضمین تمامیت ارضی آذربایجان در دستان آمریکا و ترکیه نیست بلکه تنها در دست مسکو است. اگر روسیه موضع خود را در این خصوص تغییر دهد لازم خواهد بود آذربایجان برای همیشه تمامیت ارضی خود را فراموش کند. در اين حال آيا حمایت مسكو از اقلیت های قومی لزگی ها و تالشی ها می تواند اهرم فشار مهمی بر باکو باشد؟
اينكه امنيت ملي آذربايجان در دست روسيه باشد ديگر موضوعيت ندارد چرا كه روس ها خود درگير مسائل داخلي خود بوده و در مناطقي مانند چچن با بحران روبرو هستند. يعني روسيه هر چند هژموني و نفوذ ويژه اي در آذربايجان دارد، اين نفوذ نفوذي نيست كه بتواند كليت تماميت ارضي آذربايجان را از بين برد. چرا امريكايي ها و اروپايي ها به شدت از باكو حمايت مي كنند و حضور آنها در چند سال گذشته نهادينه شده است. لذا روسيه نمي تواند موجوديت آذربايجان را تغيير دهد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: الهام علی اف در کنفرانس مطبوعاتی مشترک خود با ولادیمیر پوتین به خبرنگاران اعلام کرد، مسکو و باکو درصدد توسعه همکاری‌های خود در زمینه نظامی-فنی هستند و آذربایجان به زمره بزرگترین خریداران تسلیحات نظامی روسیه پیوسته است.آينده همکاری‌های بین آذربایجان و روسیه چگونه پيش بيني مي شود؟
روسيه و آذربايجان در دو دهه گذشته روابط نه بد و نه خوب داشته اند و تلاش شده است بحران سازي در روابط وجود نداشته و روابط ادامه داشته و منافع ممكن تامين گردد. همچنين آذري ها با سياست خود تلاش كرده اند دو طرفروسيه و غرب را به گونه مساوي در منطقه نگه دارند و از درگيري آنها در منطقه جلوگيري كنند. اكنون آذربايجان به دنبال فرصت هايي براي بازسازي توان خود از نظر سياسي، اقتصادي، نظامي و .. با بهرگيري از پول نفت است و روسها هم از اين امر مطلع بوده و تلاش مي كنند تا از راه هاي مختلف امتياز گيري كنند.
