سفر وزیر دفاع هند به چین و دلایل تداوم مشکلات مرزی چین و هند

مرکز بین­ المللی مطالعات صلح – IPSC  

مصطفی حسین زاده

بیان رخداد

هند و چین در آسیا برخلاف تصوری که بعد از جنگ جهانی دوم و تشکیل جنبش عدم تعهد به سرکردگی این دو کشور می‌رفت با یکدیگر دچار اختلافات استراتژیکی شدند و فضای همکاری برای هماهنگی بین دو کشور در قالب همکاری و همگرایی منطقه ای به دلایل مختلف رنگ باخته است. سفر آنتونی وزیر دفاع هند به چین در راستای حل موضوعات پیشروی مرزی چین و تلطیف روابط بین دو کشور صورت گرفت که در این پژوهش بازخورد سفر وی با نگاهی به وضعیت امنیتی بین دو کشور بررسی می‌شود.

واژگان کلیدی: هند، چین، مقابله استراتژیک، اختلافات مرزی، لداخ و کشمیر

تحلیل رخداد

دلایل سفر وزیر دفاع هند به چین

دلیل اصلی سفر وزیر دفاع هند به چین پیشروی چینی‌ها در منطقه لداخ در منطقه مورد مناقشه کشمیر است به این صورت که نیروهای چینی جاده ای در پنج کیلومتری داخل خاک هند (در لداخ) ساخته‌اند. این اتفاق در تاریخ ۱۷ ماه مه (۲۷ اردیبهشت ) درست پس از ورود لی كی كیانگ، نخست وزیر چین به دهلی روی داده است. به دنبال آن ای. كی. آنتونی روز دوشنبه در ایالت جنوبی تامیل نادو به خبرنگاران هند گفت: چین در منطقه فینگر هشت خط كنترل مرزی جاده ای در داخل خاك هند ساخته است.

در حالیکه دو طرف به تلاش‌های خود برای اعتماد سازی پس از تنش‌های اخیر بر سر مناقشات مرزی شدت بخشیده‌اند، آنتونی برای مستحکم کردن مراودات دفاعی شکننده و بهبود محیط امنیتی بین چین و هند از  چهاردهم و پانزدهم تیرماه (چهارم تا ششم جولای)  به چین مسافرت نمود و اهمیت آن زمانی بیشتر جلوه می‌کند که این نخستین سفر این چنینی در هفت سال گذشته است، دیدار آنتونی از چین نخستین سفر یک وزیر دفاع هند به آن کشور از سال 2006 تاکنون است. گفتگوهای وزرای دفاع هند و چین شامل بحث درباره صلح در مرز مشترک این دو کشور و همچنین مسائل امنیتی منطقه ای بود. وی با همتای چینی خود چانگ ونکوان، نماینده ویژه در امور مرزی و یانگ جیچی درباره موضوعات متعدد دفاعی امنیتی شامل تدابیری برای اعتماد سازی در خطوط مرزی، روابط نظامی و مانور نظامی مشترک بین دو کشور که در ماه (آبان) اکتبر برگزار می‌گردد، صحبت نمودند. سفر وزیر دفاع هند به چین پاسخی به سفر ژنرال لیانگ گوانگلیز در سال 2011 به هند بود. سفر ژنرال لیانگ گوانگلیز تا حدودی یخ روابط را بین دو کشور آب کرده بود و باعث استحکام مراودات امنیتی که از سال 2010 به دنبال امتناع چین از صدور ویزا به ژنرال جاسوال افسر ارشد فرماندهی کل و فرمانده ارتش هند در شرق رو به وخامت گذاشته شده بود، گشت. اما کنفرانس خبری سرلشگر لو یوان با انجمن روزنامه نگاران درست قبل از به زمین نشستن هواپیمای حامل آنتونی، بازدید وی را تحت‌الشعاع قرار داد و این‌گونه نشان داد که مسائل امنیتی، همیشگی و بحران بی اعتمادی بین چین و هند کماکان ادامه دارد.

اهمیت سفر وزیر دفاع هند به چین

سفر آنتونی به چین با دیدار پنج روزه نواز شریف نخست وزیر پاکستان از چین که نخستین سفر خارجی وی از زمان انتخابش در ماه مه است، همزمان شده است. استقبال و پذیرایی همزمان از نواز شریف در طول سفر آنتونی به چین و سخنان لو یوان چنین می‌نمایاند که مشکلات مرزی صرفا مسائل فنی مرزی نیست و به تقابل استراتژیک دو کشور در این منطقه و آسیا برمی گردد. [i]

درست بعد از سفر وزیر دفاع هند به چین سربازان مرزی چین در اقدامی عجیب بار دیگر به منطقه چومار در لداخ وارد شدند و این نیروها این بار به تاسیسات مرزی هند از جمله دوربین‌های پایش مرز آسیب زده‌اند. چین خواستار توقف فعالیت هند در زمینه ایجاد زیر ساخت‌های مرزی در خط مرزی میان دو کشور است و برای همین، کارشکنی می‌کند. در 26 فروردین سال جاری نیز نیروهای چین به منطقه دیگری از لداخ واقع در ایالت جامو کشمیر وارد شدند که به جدال لفظی 21 روزه میان دو کشور منجر شد. این اقدامات چین، سخنان سرلشگر لو یوان مبنی بر اینکه مشکلات مرزی تداوم خواهد داشت را تائید نمود و  نشان داد که سفر وزیر دفاع هند به این کشور موفقیت آمیز نبوده و هند و چین اختلافات عمیق‌تری دارند. چین با توجه به دلایل ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی همواره در این منطقه به صورت فعال حضور خواهد داشت و مانع از اقدامات و فعالیت‌های توسعه ای هند خواهد شد که در ادامه به بدانها پرداخته می‌شود

دلایل ژئواستراتژیکی حضور چین در منطقه

در گذشته این ناحیه دارای اهمیت راهبردی فراوانی برای دادوستدهای هند با چین و آسیای میانه بود. اما دولت چین در دهه ۱۹۶۰ این منطقه را مسدود کرد.  از ۱۹۷۴ دولت هند توانست‌ با موفقیت صنعت گردشگری را در لداخ احیا کند. از آنجایی که لداخ بخشی از ایالت جامو و کشمیر است و مورد منازعه با پاکستان، حضور ارتش هند در این منطقه پررنگ و محسوس است. هم اکنون چین قسمت شرقی لداخ و هند قسمت غربی آن را تحت کنترل خود دارند و هند ادعای حاکمیت به تمام لداخ را دارد. اهمیت این مرزها مطمئناً چیزی فراتر از اختلافات صرف مرزی است. چین با حضور خود در این منطقه علاوه بر حمایت از پاکستان جبهه دیگری برای هند باز می‌کند و این کشور باید در دو جبهه فعال باشد. یکی از دلایل ژئواستراتژیکی حضور چین در این منطقه به مسیر ارتباطی چین با پاکستان و ایجاد یک مسیر برای حمل و نقل کالاها و رسیدن به بندر گوادر و اتصال با کشورهای منطقه برمی گردد که  پل ارتباطی بین شرق و غرب است. در همین راستا چین اخیراً با این کشور 8 موافقت نامه امضاء نموده است که برخی از آن‌ها در رابطه با منطقه مورد مناقشه کشمیر است. برای مثال ارتباط فیبر نوری راولپندی – سین کیانگ[1]و کریدور اقتصادی 18 میلیارد دلاری سین کیانگ و بندر گوادر پاکستان که چین کنترل اداری این بندر را نیز بر عهده گرفته از جمله مواردی است که نشان می‌دهد چین نگاه بلند مدت و استراتژیکی برای حضور در این منطقه دارد.

دلایل ژئوپلیتیکی

چین خواستار توقف فعالیت هند در زمینه ایجاد زیرساخت‌های مرزی در خط مرزی واقعی میان دو کشور است. اختلافات مرزی بین چین و هند در لداخ[2] در منطقه مورد مناقشه کشمیر برگرفته از سیاست دست بالایی و حضور در حیات خلوت هند برای اعمال نفوذ و کنترل بیشتر آن است و چین برای پیگیری این سیاست با پاکستان رابطه راهبردی دارد. از جمله دلایل ژئوپلیتیکی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود. [ii]

–       اعمال فشار، کنترل و اثرگذاری بر هند:

مطمئناً منازعات مرزی در لداخ در حقیقت سناریو و ماکت کوچکی از تقابل استراتژیک برای سلطه بر آسیا و بازارهای آن است. چین همواره به دلیل حضور آمریکا، ژاپن و حتی روسیه در شرق آسیا به دنبال تثبیت موقعیت خود در شبه قاره هند است، منطقه ای که معمولاً بعد از جنگ جهانی دوم به دلایل مختلف عاری از قدرت‌های بزرگ بوده و لذا چین با افزایش حضور در این منطقه نه تنها از نزدیک هند را کنترل می‌نماید بلکه امکان نفوذ و اثرگذاری مستقیم و غیرمستقیم در محیط پیرامونی هند را پیدا می‌کند و از طرفی دیگر مطامع و منافع اقتصادی – سیاسی خود را در این منطقه نیز پیگیری می‌کند.

–       کنترل اسلام گرایی افراطی در استان شمال غربی چین:

اخیراً بعد از تحولات 11 سپتامبر و افزایش قدرت اسلام افراطی بین‌المللی در تعاملات بین‌المللی به ویژه در امور مذهبی و نگرانی چین در استان مسلمان نشین شمال غربی سین کیانگ از حضور اسلام گرایی رادیکال همواره سعی در حمایت از پاکستان دارد تا این موضوع را با همکاری پاکستان کنترل نماید.

–       مقابله با حمایت هند از جدایی طلبان تبت:

از سوی دیگر با توجه به حمایت هند از دالایی لاما و جدایی طلبان تبت و قرابت و اشتراک مذهبی تبتی‌ها با هندویسم، چین انگیزه بالایی  برای تقابل استراتژیک دارد.

–       واکنش به حضور هند در دریای چین و حیات خلوت آن:

عده ای از تحلیل گران سیاست خارجی چین معتقدند که پیشروی چین در اراضی هند در منطقه لداخ واکنشی به حضور هر چه بیشتر هند در دریای چین و برقراری رابطه نزدیک با ویتنام، لائوس، ژاپن و فیلیپین است. اخیراً نیز هند اعلام آمادگی کرده است تا در دریای جنوبی چین برای فیلیپین جهت کشف نفت و احداث سکوهای نفتی حفاری نماید که همواره حساسیت چین را به همراه داشته است. [iii] به باور نظریه‌پردازان استراتژیک هند، دولت چین با برقراری رابطه استراتژیک با پاکستان، انتقال فن آوری هسته ای و موشک‌های دور برد امنیت ملی هند را تهدید می‌کند. هندی‌ها بر این باورند که چین با حمایت از پاکستان و نیروی سوم، دهه‌ها است که امنیت هند را به صورت نیابتی به چالش کشیده است.

دورنمای رخداد

با توجه به مطالب فوق مشکلات مرزی بین دو کشور در منطقه استراتژیک در لداخ مسئله ای نیست که به این راحتی برطرف شود چرا که ریشه در تقابل استراتژیک دو کشور قدرتمند آسیا برای برتری و بسط نفوذ خود در این قاره دارد و همین مسئله بعد از ورود دوباره سربازان چینی به منطقه تحت حاکمیت هند و تخریب سازوکارهای نصب شده در مرز درست بعد از سفر وزیر دفاع هند به چین خود را نشان داد. چین انگیزه بالایی برای حل مشکلات مرزی و موافقت برای پیدا کردن و تبعیت از مکانیسم کنترل و پایش مرزی با هند را ندارد و سعی می‌کند با کارشکنی و دخالت در نوار مرزی از آن به عنوان ابزاری برای اعمال فشار و فرصتی برای افزایش قدرت چانه زنی خود در مسائل دیگر در قبال این کشور استفاده نماید. مطمئناً راه اصلی برطرف کردن این مشکلات مرزی بیشتر به تفاسیر و نظریه های موجود در سیاست خارجی دو کشور برمی گردد. این دو اقتصاد نوظهور که روزگاری جزء کشورهای جهان سومی به شمار می‌آمدند و با مشکلات متعدد اقتصادی روبرو بودند بجای انتخاب قاعده بازی برد – برد در قالب همکاری و همگرایی منطقه ای بیشتر به قاعده بازی برد – باخت در قبال یکدیگر روی آورده‌اند که اگرچه برای کوتاه مدت می‌تواند منافع گذرای دو طرف را برطرف نماید اما در بلند مدت به ضرر هر دو خواهد بود و هزینه های زیادی را برای هر دو طرف به همراه دارد. تجربه پیگیری واقع گرایی صرف در سیاست خارجی و عدم همکاری و همگرایی منطقه ای در اروپا و جنگ جهانی دوم ثابت نموده است که چنین مدلی نمی‌تواند الگوی مناسبی برای هند و چین باشد.