مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
جدا از نوع مشكلات و بسترهاي تنش زا در روابط جمهوری آذربایجان با ايران در سالهای گذشته نيز عملا روابط دو كشور توسعه چنداني نيافته و دچار چالشها و مشکلاتی بوده است. همین امر بهانه ای شد تا با توجه به تغییر سفیر ایران در این کشور در گفتگویی با سيد علي سقائيان سفیر پيشين ایران به موضوع روابط دو کشور همسایه، نوع روابط، متغیرهای دخیل در روابط و چشم انداز آن داشته باشیم:
واژگان كليدي:سفر عليف به تهران، روابط ايران و جمهوري آذربایجان، چالشهاي روابط ايران و جمهوري آذربایجان، پيامدها و چشم انداز روابط ايران و جمهوري آذربایجان
در سالهای گذشته عملا روابط ایران با آذربایجان دچار چالشها و مشکلاتی بوده است. در این حال به نگاه شما چه رویکردهایی از سوی ایران برای کاهش تنش ها باید مد نظر قرار گیرد؟
با توجه به سياست هاي اعلام شده توسط آقاي دكتر روحاني تقويت روابط با كشورهاي همسايه در اولويت است. در ديداري كه دو رئيس جمهور ايران و آذربايجان در قبل داشتند قرار شد كه آقاي عليف به تهران سفر كنند. در اين حال اهداف سفر قطعا در راستاي تقويت روابط گذشته بوده است. بويژه اينكه در ديدارهاي رئيس جمهور قبل آقاي احمد نژاد و عليف و.. در حوزه انرژي، مسائل سياسي و رفع مناقشات منطقه اي توافقاتي در چارچوب گفتگوهاي صلح آميز انجام شده است. كشور آذربايجان دوست و برادر ايران به شمار مي رود. از طرف ديگر با توجه به اكثريت شيعه در اين كشور ما روابط خاصي در حوزه هاي تاريخي و فرهنگي با آنها داريم. هر چند كه در برخي از مسائل مشكلاتي بر سر توسعه روابط ايجاد شده است اما رهبران دو كشور اين مناقشات جزئي را مانعي عمده بر سر روابط نمي دانند.
دو کشور ایران و آذربایجان در ابعاد فرهنگی، دینی، مذهبی، تاریخی و تمدنی در کنار منافع منطقه‌ای و همجواری، اشتراکات متعددی دارند. طبیعتا با توجه به این اشتراکات، انتظارها از روابط این دو کشور هم بیشتر است. گاهی برخی مشکلات بین دو کشور بروز می کند که بنظر من بخشی از آن، ناشی از فعالیت های عوامل خارجی است. در اين حال در چند سال گذشته تا چه حدي چالشها مديريت شده است؟
آنچه مشخص است رهبران دو كشور عزم جدي براي توسعه روابط دارند. بويژه اينكه در هر دو سفر الهام عليف به ايران وي به حضور مقام معظم رهبري رسيد.تاكيدات ويژه مقام معظم رهبري در اين ديدارها در مورد رفع مناقشات و اهميت به مسائل مشترك تاريخي و مذهب و هشدارهايي كه در مورد افراطي گري و افراط گري مذهبي بوده است و آقاي عليف هم از آن استقبال كرده است. البته به نظر من اين موانع خيلي جدي نبوده است تا مانعي در روابط ايجاد كند. من اعتقاد شخصي دارم كه اين مسائل بيرون از حوزه و حيطه همسايگي دو كشور است. چنانچه نفوذ خزنده رژيم صهيونيستي و تلاش در ورود به منطقه موجب هشياري رهبران دو كشور و مانع از بروز بحران جديد در روابط شده است.
از نگاه جمهوری آذربایجان تا چه حدی ایران می تواند نقشی در حل مساله قره¬باغ داشته باشد؟
بر اساس سوابق اين مناقشه طولاني چه طرف ارمني و چه طرف آذري تمايلي به مشاركت طرف سومي خارج از گروه مينسك نداشته است. هر چند جمهوري اسلامي ايران و كشورهاي همسايه مانند تركيه و روسيه نقش و نفوذ خود را داشته اند، ولي ايران هميشه آمادگي خود را براي حل عادلانه و بي طرفانه اين مناقشه به دو طرف درگير اعلام كرده است.
با توجه به پتانسیل های واقعی و نهفته اقتصادی در روابط دو کشور ایران و جمهوری آذربایجان به نظر شما دو کشور برای گذر از چالش های همکاری فزاینده در روابط ( افزایش سطح روابط تجاری به ۱۰میلیارد دلار) باید در چه راستایی گام بردارند؟
به نظر من مهمترين حوزه همكاري دو كشور انرژي و حمل و نقل است . هر دو كشور داري منابع بسيار خوب نفت و گاز هستند. از سوي ديگر هم ما طرح توسعه شبكه راهي و ريلي جاده اي بين دو كشور را داريم. در موضوع ديگري مساله حمل و نقل دريايي بويژه در حوزه درياي خزر بين 5 كشور حاشيه آن مد نظر است. در كنار اين مسائل امنيت جدا از مسائل ديگر است و بايد مورد توجه ويژه قرار گيرد.
چالش هاي مهم فراروي روابط دو كشور با توجه به حجم كم روابط اقتصادي دو كشور چيست؟
به نظر من ما بايد نگاهي به درون داشته باشيم تا به بيرون. هر چند ما ارتباطات سياسي و اقتصادي با كشورهاي ديگر ماورا همسايگان را مد نظر داشته ايم، اما آنچه معرف است همسايه در گرو همسايه است. در زمان حيدر علي اف و وضعيت محاصره نخجوان ايران به داد برادر و خواهران خود در نخجوان رسيد و مواد غذايي و انرژي را به اين منطقه رساند و كشور ديگري به كمك آنها نرسيد. من اعتقاد دارم كه با وجود اينكه كشور آذربايجان ارتباطات خارجي خوبي با كشورهاي ديگر دارد بايد در زمينه نگاه به درون جدي تر بيانديشيم. بويژه اينكه ما مرز مشترك و منابع مختلف انرژي و حمل و نقل و.. داريم و اگر بتوانيم شبكه حمل و نقل ريلي دو كشور را تقويت كنيم قطعا درآمد هاي بيشتري نسيب مردم دو كشور خواهيم كرد.
نگاه کنونی بازيگران بيروني به روابط باكو و تهران چیست؟
من اعتقاد دارم كه رژيم نامشروع صهيونيست مخالف توسعه و تقويت روابط كشورهاي همسايه با جمهوري اسلامي و .. است. ما بايد نفوذ خزنده آنها را در نظر داشته باشيم. نمونه آن فروش سلاح هاي زيادي به آذربايجان در سالهاي گذشته نشانه اي براي تاثيرگذاري و اختلاف در روابط است. كشورهاي ديگر مانند امريكا و اتحاديه اروپا هم به دنبال حفظ منافع خود هستند. بويژه اينكه مشكل انرژي در اروپا و مناقشه اوكراين موضوعي جدي است.آنها به دنبال انرژي ارزانتر و بهتر هستند. ايران و آذربايجان مي توانند با اتحاد و همكاري منافع بيشتري را نسيب خود و مردم خود كنند و در عين حال از امكانات خود را براي توسعه رفاه مردم خود استفاده كنند. روسيه و امريكا هر چند به ظاهر مواضعي بر ضد تقويت روابط ايران با جمهوري آذربايجان ندارند. ما بارها اعلام كرده ايم كه تقويت روابط روابط جمهوري اسلامي ايران با كشورهاي همسايه با كشوري چون آذربايجان بر ضد كشور ثالثي نبوده و نخواهد بود. در اين حال قطعا كشورهاي زور گويي چون امريكا خواهان گرم تر شدن راوبط ايران با جمهوري آذربايجان نيستند اما در عين حال هم به ظاهر مخالفتي را در راستاي همكاري و تقويت روابط ايران با آذربايجان نداشته اند.
آینده روابط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی ایران و جمهوری آذربایجان را چگونه مورد پیش‌بینی قرار می‌دهید؟
روابط ايران با همسايگان يا 15 كشور همسايه رابطه اي اجباري و جبري است. يعني بايد حتما روابط خوبي داشته باشيم و اين امر جزو سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران است و قطعا هم ما به اين سمت خواهيم رفت. چنانچه ما در اين سفر چند توافق مهم در مورد برق انرژي و ساخت و ساز مسكن داشتيم.
