ابراهیم اخلاصی
پژوهشگر و نویسنده
مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC
بایدن رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا در سیزدهم جولای و در آغاز سفر خاورمیانه ای خود در تل آویو اظهار داشت: برای صهیونیست بودن نیازی نیست حتما یک یهودی باشید. قلمداد نمودن این جمله به عنوان یک دال مرکزی باعث می شود دال های شناور این سفر را مولفه هایی مانند بدون مرز بودن پذیرش عقاید و افکار صهیونیستی، تقویت توافقنامه ابراهیم، تداوم روند عادی سازی، تاکید بر روابط خاص بین اسرائیل و آمریکا، تقویت استمرار حضور نیابتی آمریکا در جنوب غرب آسیا و مهم تر از همه در اختیار داشتن مدیریت ائتلاف های ضد ایرانی و جنگ های ترکیبی در این منطقه استراتژیک تشکیل دهند و البته این موضوعی ست که بر اهمیت این سفر خواهد افزود.
شاخصه های مهم و متنوعی وجود دارد که نشان می دهد همزمان با سفر جو بایدن رئیس جمهور آمریکا به خاورمیانه و خلیج فارس، مهندسی امنیتی در این منطقه حساس و استراتژیک نیز دستخوش دگرگونی و تغییرات اساسی خواهد گردید. مواضع و تحرکات دولت های منطقه ای و فرامنطقه ای طی هفته ها و ماههای اخیر حکایت از این امر مهم دارد که تحولات امنیتی در خاورمیانه جدید در حال پوست اندازی و تغییرات اساسی و نوعی مهندسی جدید در آستانه سفر جو بایدن به خاورمیانه است، واقعیت موجود آن است که بخش مهمی از اهداف پیدا و پنهان سفر تاریخی بایدن به ویژه به اورشلیم و ریاض دارای ارتباطی معنادار با تحولات موجود در میدان بازی بین ایالات متحده آمریکا و جمهوری اسلامی ایران در زوایای مختلف قرار دارد.
شواهد و قرائن موجود و مبتنی بر نظریه پردازی کارشناسان و صاحبنظران سیاسی منطقه ای و بین المللی نشاندهنده این مساله مهم است که آمریکا در شرایط کنونی و بخصوص در وضعیت بحرانی اوکراین و نابسامانی های موضوع انرژی در عرصه جهانی و به ویژه در اروپا بر این امر واقف گردیده است که بدون حضور و مشارکت جمهوری اسلامی ایران موفقیتی در راستای حل و فصل بسیاری از مشکلات و معضلات منطقه ای و حتی بین المللی و به ویژه در منطقه غرب آسیا بدست نخواهد آورد.
آنچه اولویت بایدن را در سفر به منطقه استراتژیک خاورمیانه و به ویژه غرب آسیا تقویت می نماید اتخاذ یک مهندسی امنیتی جدید با مشارکت دوستان نیابتی بین المللی مانند ناتو و لندن و همچنین شرکای منطقه ای به ویژه ترکیه و عربستان سعودی در راستای منافع اسرائیل و در چارچوب مساله عادی سازی و تحکیم پیمان موسوم به ابراهیم است، لکن آنچه به عنوان نقطه کانونی و پیش برنده هدف پیش گفته مورد توجه آمریکا و متحدانش قرار دارد معامله با ایران بر روی اقدام جامع مشترک موسوم به برجام و تحولات و بحران های مرتبط در منطقه خاورمیانه و خلیج فارس است.
بایدن در این سفر قصد دارد در چارچوب مهندسی جدید امنیتی مبتنی بر نوعی نگاه نرم افزاری نسبت به از کنترل خارج نشدن جنگ سایه بین ایران و اسرائیل واکنش نشان داده و از دومینوهای تنش زا و خصومت آمیز بین این دو قدرت منطقه ای از شام تا شبه جزیره عربستان جلوگیری بعمل آورد. زیرا عدم کنترل این فضا منجر به طولانی گردیدن بحران های سیاسی در عراق و لبنان، تشدید درگیریها در سوریه، تهدید آتش بس شکننده در یمن و مهم تر از همه گسترش هژمونی چین و روسیه در این منطقه مهم خواهد گردید.
توجه و تمرکز آمریکا بر مهندسی جدید امنیتی متکی بر راهبردی ست که بایدن نام آن را راهبرد ثبات در خاورمیانه بزرگ می نهد که در این چارچوب اسرائیل باید به رعایت خطوط قرمز ایالات متحده آمریکا در منطقه که یکی از آنها در ایجاد محدودیت در انجام حملات تحریک آمیز است پایبند باشد، با این مکانیزم ایالات متحده خواهد توانست به مهم ترین اهداف سفر بایدن که همانا شکل دهی و تحقق برنامه جامع مشترک موسوم به برجام بدون دخالت فوری و غیر ضروری اسرائیل، تقویت و تحکیم پیمان موسوم به ابراهیم و مساله عادی سازی، ایجاد ثبات نسبی در بازار انرژی در ابعاد منطقه ای و بین المللی و همچنین حفظ اجماع منطقه ای در راستای پذیرش قدرت و مهار ایران دسترسی پیدا نماید.
بایدن به خوبی می داند که مناسبات ایران با دو قدرت بزرگ جهانی چین و روسیه(اعضای دائم شورای امنیت و دارنده حق وتو) در حال گسترش و تعمیق است و می تواند تاثیرات عمیق و غیر قابل پیش بینی بر تحولات منطقه ای به شکل عام و در ابعاد بین المللی به ویژه در بحران اوکراین به شکل خاص داشته باشد. همچنین بایدن می داند که ترمیم تند روی های دونالد ترامپ و ایجاد پیشرفت در مذاکرات هسته ای موسوم به برجام خواهد توانست به تلاش تهران برای نزدیکی به کشورهای خلیج فارس به ویژه کویت، عمان و قطر کمک نموده و در راستای بهبود روابط تهران و ریاض نیز تاثیر گذار باشد که این هدف میان مدت بایدن خواهد توانست ضمن ایجاد ثبات نسبی در خاورمیانه، به آمریکا در تامین اهداف بلند مدت آمریکا خود نیز کمک نماید.
شروع سفر بایدن از اسرائیل و تداوم آن در ریاض مبین این واقعیت است که این سفر از پیچیدگی های خاصی برخوردار و اهداف چند لایه و پیدا و پنهانی را تعقیب می نماید ، این سفر نشان می دهد که بایدن در نوع تصمیم گیری و مدل رفتار با ایران در خصوص برجام با مشکلات فراوانی روبروست که یکی از مهم ترین آنها را باید اختلاف نظر اسرائیل، عربستان و امارات با آمریکا در نوع مواجهه با ایران است که بایدن نیازمند اجماع و دسترسی به یک تصمیم واحد و فراگیر در خصوص ایران است.
کشورهای منطقه و قدرت های جهانی به ویژه ایالات متحده آمریکا به خوبی می دانند که دولت سیزدهم تحت هدایت ابراهیم رئیسی از اختیارات کامل در راستای افزایش و گسترش تعاملات منطقه ای و بین المللی و به ویژه در عرصه به نتیجه رساندن مذاکرات برجام برخوردار است . این اقدامات مثبت (دولت سیزدهم) خواهد توانست ضمن تاثیر گذاری بر تعاملات جمهوری اسلامی با همسایگان و تلاش در مشارکت برای رفع اختلافات و ایجاد ائتلاف های منطقه ای و بین المللی ، دارای تاثیرات فراوانی و قابل ملاحظه ای بر سفر بایدن و تنظیم مهندسی جدید امنیتی در خاورمیانه داشته باشد که نتایج آن در آینده محسوس و ملموس خواهد گردید.
جمله توماس فریدمن تحلیلگر استراتژیک مسائل خاورمیانه پایان بخش این نوشتار خواهد بود: وقتی اتفاقات بزرگ در مورد خاورمیانه رخ می دهد، همیشه بین (صبح بعد از واقعه) و (فردا صبح بعد از واقعه) تفاوت قائل شوید ، همه چیز های واقعا مهم در فردای صبح پس از واقعه اتفاق می افتد، یعنی زمانی که وزن کامل تاریخی و توازن قدرت ها خود را در تعادل نسبی می یابند.
کلید واژه ها: پیمان جدید امنیتی, پیمان ابراهیم, بایدن, رئیسی, برجام, ائتلاف, اختلاف, جمهوری اسلامی ایران، ایالات متحده آمریکا, فریدمن
