ریشه یابی حوادث تروریستی سیستان و بلوچستان – بخش دوم : شاخص هاي بنیادگرایی سنی وهابی در محیط منطقه ای ایران

در محیط منطقه اي ایران گروه هاي زیادي را شاید بتوان پیدا کرد –مخصوصاً در کشور پاکستان– که از شاخص هاي بنیادگرایی سنی وهابی هستند ولی طالبان و القاعده را می توان شاخص هاي اصلی این نوع بنیادگرایی نام برد.سایر گروه ها از معروفیت و گستردگی فعالیت چندانی در مقایسه با طالبان و القاعده برخوردار نیستند؛ علاوه بر آن چون مبناي عمل کرد این گروه ها تقریباً یکی است بررسی طالبان و القاعده ما را به فهم مبانی نظري و عملکرد سایر گروه ها نیز رهنمون می سازد.شناخت نسبت به زمینه های شکل گیری گروهای بنیاد گرای سنی در محیط منطقه ای ایران و اصول فکری آنها امکان مقابله موفق با تهدیدات امنیتی ناشی از فعالیت های آنها ،ازجمله عملیات تروریستی، را افزایش می دهد.در این نوشتار،نگارنده به بررسی ماهیت گروه بنیاد گرای طالبان و زمینه های شکل گیری آن در محیط منطقه ای ایران می پردازد.

طالبان

شناخت پدیده طالبان به دلیل مسائل بسیار سري که ساختار سیاسی آنان، رهبریشان و فرایند تصمیم گیري درون جنبش را در بر گرفته است، بسیار سخت ودشوار به نظر می رسد . طالبان مطبوعات و بیانیه هاي سیاسی انتشار نمی دهند و کنفرانس هاي مطبوعاتی بر گزار نمی کنند چون گرفتن عکس و مشاهده تلویزیون را ممنوع کرده اند. کمتر کسی تا کنون چهره رهبران آنها را دیده است ، ملا محمد عمر رهبر یک چشم طالبان، هم چنان در پرده ابهام زندگی می کند . بدین ترتیب طالبان پس از خمرهاي سرخ کامبوج سري ترین جنبش سیاسی در دنیاي امروز به شمار می رود ظهور طالبان در شرایط تاریخی مناسبی اتفاق افتاد ، شرایطی که در آن ساختار قدرت کمونیستی

به طور کامل از بین رفته بود. رهبران مجاهدان اعتبار خود را از دست داده بودند و رهبري سنتی قبیله اي نیز نابود شده بود. جنبش طالبان تنها گروه ماهیتاً بنیادگرا و تجدد ستیز در تاریخ معاصر افغانستان است که موفق شده است حکومت دینی و مطلوب هواداران خود را در این خطه تشکیل دهد و فهم و تفسیر ویژه از نصوص دینی را به عنوان شریعت در جامعه ترویج کند . این گروه به دلیل تصلب در مواضع سیاسی و غیر متعارف بودن اقدامات حکومتی از منظرهاي متفاوتی مورد تحلیل و تبیین قرار گرفته است . آن چه جنبش طالبان را در طی مدت زمانی نه چندان طولانی از صورت یک ایده ي صرف به واقعیت عینی تبدیل نمود مجموعه عوامل و رویدادهایی بود که خود را در دو چهره داخلی و خارجی نشان داد. در محیط داخلی استیلاي کامل هرج و مرج فقدان نظم و امنیت و ناکامی مجاهدین در استقرار دولت مورد وفاق ملی، مردم را مشتاق به میدان آمدن قدرت آلترناتیوي ساخت که بتواند این اوضاع وخیم را به حالت عادي برگرداند. از میان عوامل خارجی نقش عمده را در پیشرفت هاي پرشتاب جنبش طالبان بی هیچ مبالغه اي دولت پاکستان ایفاء نمود، اهدافی چون دسترسی به بازارهاي پر سود آسیاي میانه ، انتقال انرژي این منطقه از طریق پاکستان و کسب موضع برتر در رقابت هاي منطقه اي ، سیاست خارجی این کشور را به حمایت از طالبان هدایت کرد . دولت عربستان سعودي هم به دلیل رقابت با ایران و نیز به دلیل قرابت مذهبی و ایدئولوژیک بر محافل و مراکز مذهبی پاکستان نفوذ چشم گیري در دو دهه اخیر پیدا کرده است و تامین مالی بسیاري از مدارس مذهبی و وهابیون را در پاکستان به عهده دارد، نقش بانک و حامی مالی جنبش طالبان را در کنار پاکستان بازي کرد. آمریکا اگر چه در سال هاي آغاز ظهور جنبش طالبان بر اثر توصیه آمریکایی هاي پشتون تبار نظیر زلماي خلیل زاد و لیلی هلمز حمایت هاي توام با احتیاط از جنبش به عمل آورد، اما اقدامات جنبش خصوصاً سیاست هاي جنسیتی آن سبب شد که دولت این کشور تحت فشار فیمینیست– هاي کنگره و محافل و چهره هاي ذي نفوذ دیگر ، از طالبان فاصله بگیرد . حضور چهره اي جنجالی مثل بن لادن در قلمرو امارت اسلامی افغانستان، روابط سرد دو طرف را به سمت خصومت و دشمنی سوق داد . حملات یازده سپتامبر و خودداري طالبان از تحویل بن لادن و اعضاي القاعده که مظنونین اصلی حملات بودند، باعث لشکرکشی نیروهاي ائتلاف به رهبري آمریکا و سرنگونی حکومت طالبان گردید .

علل و عوامل رشد طالبان

تحلیل گران نظرات مختلفی را راجع به خاستگاه ، علل وعوامل رشد طالبان مطرح می کنند که این عوامل را می توان در سه سطح داخلی ، منطقه اي و سیستمی بررسی کرد در سطح داخلی به جامعه افغان و شرایط اجتماعی ، اقتصادي و سیاسی آن کشور تمرکز می شود. در سطح منطقه اي به نقش کشورهاي منطقه و به ویژه پاکستان وعربستان سعودي و در سطح جهانی ، سیاست هاي آمریکا به عنوان هژمون در پیدایش و رشد طالبان برسی می شود .

عوامل داخلی ظهور و رشد طالبان

1-بی ثباتی سیاسی و جنگ داخلی و مختل شدن نظم عمومی

بعد از خروج شوروي انتظار بر این بود که دولت وحدت ملی توسط گروه هاي مجاهدین در افغانستان تشکیل شود، و این کشور بعد از مدت ها به آرامش برسد. اما این امر محقق نشد اختلاف بین حزب اسلامی گلبدین حکمتیار با جمعیت اسلامی برهان الدین ربانی و چهره قدرتمند آن احمد شاه مسعود، که هر کدام علاقمند به کسب قدرت بیشتر و تضعیف طرف مقابل بودند؛ زمینه ساز شروع جنگ هاي مسلحانه میان جناح هاي متخاصم شد . توافق پیشاور هم که بر اساس آن قرار بود ربانی رئیس جمهور و حکمت یار نخست وزیر شود ، نتوانست به اختلافات پایان دهد و جنگ داخلی در مقیاس وسیعی بین گلبدین حکمت یار و احمد شاه مسعود شروع شد این درگیري ها ، بی ثباتی و ناامنی و بحران اقتصادي را در سرتاسر افغانستان حاکم نمود. نبود یک دولت مسلط بر کابل باعث شد تا دیگر نقاط کشور تحت کنترل جناح هاي گوناگون قرار گیرد و رهبران و مقامات محلی از یک سو و جنگ سالاران از سوي دیگر با کنترل راه ها و ایجاد شرارت و ناامنی و اخذ مالیات هاي خود سرانه زمینه را براي گسترش نا امنی اقتصادي و فیزیکی فراهم سازند. در این دوره جنگ سالاران محلی و نیروهاي جهادي در فساد، غارت و قاچاق مواد مخدر غوطه ور شده بودند و امنیت از کشور افغانستان رخت بر بسته بود. از سال 1992 که مجاهدین بر کابل تسلط یافتند تا سال 1996 که جنبش طالبان این شهر را به تصرف خود در آورد، جرایم و جنایات بی شماري را افراد مسلح غیر مسئول در افغانستان انجام دادند. اشخاص به گمان مخالف بودن ربوده و شکنجه می شدند و یا در مقابل پرداخت تمامی دار و ندار خود رها می گشتند . مال و جان و ناموس مردم هیچ گونه مصونیتی نداشت، در کابل نقل یک فراز از گزارش عفو بین الملل می تواند میزان تخطی از موازین حقوق بشر و اصول و موازین اسلام و اخلاق را در آن شرایط نشان دهد. در جریان یک وقفه نادر در بمباران شهر کابل در سال 1994 خانمی در جستجوي غذا از منزل خویش بیرون می آید . دو تن از نگهبانان مجاهدین او را می ربایند و به خانه اي می برند که در آن 22 مرد دیگر براي سه روز به وي تجاوز می کنند. هنگامی که او اجازه

می یابد به خانه برگردد، می بیند که هر سه کودکش از سردي مفرط مرده اند همین گسترش بی ثباتی و ناامنی کمک مهمی به ظهور طالبان کرد به طوري که هسته اصلی خواسته هاي جنبش در آغاز خیزش خود، باز گرداندن صلح، از بین بردن شرارت و ناامنی، خلع سلاح مردم و دفاع از هویت اسلامی افغانستان بود. جنبش طالبان با طرح چند شعار جذاب و مطلوب و محبوب مردم در عرصه اجتماع ظاهر شدند؛ شعار حکومت خدا در زمین خدا و شعار خلع سلاح عمومی و تامین امنیت در راه هاي مواصلاتی و جاده ها و استقرار نظم و قانون و تحکیم صلح

سراسري که تمامی آنها از نیازهاي حیاتی جامعه اي گرفتار در آتش جنگ و ناامنی در آن روز به شمار می رفت . تاثیر این شرایط در به وجود آمدن طالبان را می توان در مصاحبه اي که ملا– با مجله عرب زبان المجله که در تاریخ 23 اکتبر 1996 به چاپ رسیده است به خوبی مشاهده کرد . وي در پاسخ به این سوال که جنبش طالبان چرا و چگونه آغاز شده است می گوید: پس از این که احزاب مجاهدین در سال 1992 قدرت را به دست گرفتند، مردم افغانستان تصور می کردند که صلح وآرامش برقرار خواهد شد. اما رهبران، گروه هاي مسلحی را تشکیل دادند و با یکدیگر به نزاع برخاستند. فساد و سرقت فرا گیر شد . و همه جا دزدي و راهزنی به چشم می خورد، زنان مورد حمله قرار میگرفتند و کشته می شدند. بنابراین پس از این حوادث ، گروهی از طلاب مدارس مذهبی ، بر آن شدند که علیه این رهبران قیام بکنند ، تا رنج و عذاب مردم را تسکین دهند. در چنین شرایطی و با این شعارها طالبان با اقبال عمومی بخصوص در مناطق جنوبی افغانستان

مواجه شدند.

2-1. بحران اقتصادي ، فقر فرهنگی و نفوذ پایدار سنت هاي مذهبی

جنگ داخلی طولانی مدت و بی ثباتی سیاسی بنیان هاي اقتصادي را بر هم ریخت و سبب فقر عمومی گسترده شد و به دلیل فقدان یک دولت مرکزي قدرتمند، سیستم اقتصادي، آموزشی و امید به زندگی 42 سال،مرگ ومیر نوزادان 300 نوزاد در هر 10000 تولد ، بالاترین نرخ آوارگی در دنیا، 3ملیون در ایران و 3,5 ملیون در پاکستان، وجود 2ملیون افغان معلول ، نرخ بالاي تورم و بی سوادي و فقدان زیربناهاي آموزشی بهداشتی برق ،

لوله کشی آب و … حتی در کابل ، گوشه اي از وضعیت اسف بار افغانستان را نشان می دهد. تداوم فقر عمومی از یک سو و نفوذ پایدار سنت هاي دینی از سوي دیگر از عوامل مهم ظهور طالبان به شمار می رود. این نکته از این جهت قابل توجه است که بدانیم اکثریت نیروهاي طالبان و هسته– هاي اصلی آن را گروهی از جوانان طبقات پایین و تهیدست جامعه افغانستان، به ویژه پشتون ها تشکیل می دهند که در سال هاي بعد از خروج شوروي ، در مدارس دینی پاکستان مشغول تحصیل شدند. تا با اندك حمایت مالی این مدارس خود را از دام فقر و تنگدستی نجات دهند. بدین ترتیب تمایل به حضور در مدارس دینی و تحصیل در آنها انگیزه مهمی براي رها شدن از فقر در میان جوانان افغان بوده است، مدارس دیوبندي که ایدئولوژي آنها بسیار نزدیک به وهابیت است و بزرگترین، بیشترین و پرنفوذترین مدارس مذهبی پاکستان هستند ؛ پذیراي این جوانان فقیر افغان شدند، تا بعدها طالبانی جهادگر از آنها تحویل مالا محمد عمر بدهند که خود او هم به دلیل فقر و تنگدستی و به امید پیدا کردن شغل مناسب به روستاي سنگسار رفت و مدرسه کوچکی را در آن جا تاسیس کرد. این فقر و بدبختی در کنار ایدئولوژي سفت و سخت که مجموعه اي از تفاسیر خشن از شریعت اسلام است با سنن قوم پشتون در هم آمیخت. گروه طالبان را در حقیقت مظهر خیزش پشتون ها و ملی گرایی این قوم توصیف می کنند. طرفداران این تحلیل اعتقاد دارند که پس از سال ها کشمکش بین احزاب و گروه هاي سیاسی افغانستان، زمانی که قدرت در اختیار قوم غیر پشتون قرار گرفت، اقوام پشتون در جستجوي رهبري براي باز گرداندن افتخار و اقتدار گذشته خود بودند و گروه طالبان با سر دادن شعارهاي مورد علاقه این قوم در بهترین شرایط وارد عرصه شدند. رهبران مجاهدي که بعد از حکومت کمونیستی بر سرکار آمدند هیچ کدام پشتون نبودند و این زنگ خطر بزرگی را براي این قوم به صدا درآورد چرا

که در طول سیصد سال گذشته سیاست و حکومت در افغانستان همیشه در اختیار قوم پشتون بوده است. هواداران این نظریه استدلال می کنند که بسیاري از اعمال و رفتار این قوم نه از اسلام بلکه از مقررات قبیله اي پشتون ها، موسوم به” پختون والی” نشات گرفته است.

-2 عوامل منطقه اي موثر در ظهور و رشد طالبان

عوامل منطقه اي نظیر سیاست هاي پاکستان و رقابت عربستان با ایران نقش مهمی در رشد و تقویت طالبان بازي کرده است . پاکستان در سازمان دهی و هدایت سیاسی و عریستان و امارات– متحده عربی در تامین مالی طالبان نقش اصلی را ایفا کرده اند.

پاکستان

پاکستان نقش کارساز و موثري در حمایت نظامی، سیاسی و مالی از گروه هاي عمده جهادي در برابر شوروي داشت و همه کمک هاي غرب و به ویژه آمریکا در طول سال هاي دهه 1980 از طریق سرویس امنیت داخلی پاکستان (ISI ) مقامات نظامی پاکستان در اختیار مجاهدین قرار می گرفت و با کمک مالی عربستان سعودي به آموزش و تجهیز گروه هاي جهادي افغانستان (CIA) و پرداختند. بعد از خروج شوروي هم پاکستان به حمایت و رابطه خود با گروه هاي اسلامی در داخل افغانستان ادامه داد پاکستان در صدد بود از طریق حزب اسلامی حکمتیار نفوذ خود را در افغانستان اعمال نماید. ضعف حکمتیار و ناتوانیش در به حاشیه راندن ربانی و احمد شاه مسعود باعث شد پاکستان حمایت خود را از حکمت یار به گروه تازه تاسیس طالبان سوق دهد. در عین حال اشتباهات سیاسی حکمت یار به حدي بود که نمی شد روي او در این مرحله سرمایه گذاري کرد. بدین ترتیب پاکستان با کمک مدارس دیوبندي سازمان دهی آموزش و هدایت طالبان را به عهده گرفت . بسیاري از این مدارس در زمان جهاد افغانستان توسط ضیاءالحق و در طول مرز به سرپرستی» دارالعلوم حقانی « افغانستان با پاکستان تاسیس شدند. یکی از معروفترین این مدارس مولوي فضل الرحمن رهبر افراطی جمعیت علماي اسلام می باشد که گفته می شود، بسیاري از رهبران ارشد طالبان و از جمله خود ملا عمر سرکرده این گروه در آن تحصیل کرده اند. این مدارس نه تنها به تعلیم دینی جوانان آواره افغان مبادرت کردند بلکه در مواقع لزوم و اضطراري و زمانی که طالبان در جبهه افغانستان در مقابل اتحاد شمال، دچار ضعف می شد، با بستن مدارس، صدها نفر از طلبه هاي پاکستانی وغیر پاکستانی این مدارس را به کمک طالبان براي حضور در جبهه جهاد می– فرستادند . بسیاري از بچه هاي افغان بعد از سال 1978 که بعدها جزو کادر اصلی طالبان شدند، در مدارس پاکستانی تعلیم دیده بودند. به گواهی اسناد و مدارك سپاه صحابه که در سال 1989 با شعار شیعیان مسلمان نیستند و با رهبري مولانا اعظم طارق تاسیس شد، با اجازه ارتش پاکستان در تسخیر کابل در کنار نیروهاي طالبان نقش اساسی را داشتند. نیروهاي سپاه صحابه در کشتن صدها شیعه در افغانستان و به ویژه در مزارشریف با طالبان همکاري داشتند. گفته می شود حدود سی هزار طلبه از حوزه هاي علمیه پاکستان به طالبان ملحق شدند. دولت پاکستان علاوه بر کمک هاي نظامی در عرصه سیاسی و دیپلماتیک هم از مساعدت با طالبان دریغ نکرد. شناسایی زود هنگام طالبان پس از فتح مزارشریف در 25 می 1997 و تلاش دیپلماتیک براي گرفتن کرسی افغانستان در سازمان ملل و سازمان کنفرانس اسلامی از دست نماینده دولت ربانی و دادن آن به نماینده طالبان نمونه هایی از این تلاش ها بود که به نتیجه نرسید .

عربستان سعودي

عربستان سعودي از کمک به طالبان دو انگیزه اساسی داشته است؛ اول آن که عربستان خود را ام– القراي جهان اسلام می داند و کمک به مسلمانان را البته از نوع غیر شیعه آن وظیفه و رسالت اصلی خود قلمداد می کند. عربستان تلاش کرده است با کمک هاي هنگفت خود به شبکه وسیعی از مساجد و مدارس دینی در سرتاسر جهان، خود را به عنوان رهبر جهان اسلام مطرح سازد، هم– چنین عربستان سعی می کرد نیروهاي ناراضی سعودي را روانه افغانستان کند تا منازعات داخلی شبه جزیره را به بیرون منتقل نماید. علاوه بر آن ایدئولوژي طالبان که در مدارس دیوبندي پاکستان درس خوانده اند بسیار نزدیک به ایدئولوژي وهابیتی است که خادمین حرمین شریفین آن را تبلیغ می کنند ، که این هم در ارائه کمک هاي بیشتر به طالبان از سوي عربستان مزید بر علت شده بود. عربستان بعد از پاکستان دومین کشوري بود که طالبان را به رسمیت شناخت و از بقیه کشورهاي جهان نیز خواست تا آن را به رسمیت بشناسند. اما خودداري طالبان از اخراج بن لادن ناراضی سعودي که تابعیت سعودي او از سوي دولت عربستان ملغی شده بود ، باعث تیرگی روابط طالبان و دولت سعودي شد و شاید به همین دلیل بود که طالبان به دنبال منابع درآمدي جدید رفتند. تجارت مواد مخدر و سود سرشار حاصل از آن جایگزین مناسبی براي پترو دلارهاي دولت عربستان بود. انگیزه دوم عربستان در حمایت از طالبان ممانعت از نفوذ ایران در افغانستان و بدین طریق منزوي ساختن جمهوري اسلامی ایران در این کشور و آسیاي مرکزي بوده است. افغانستان تحت کنترل طالبان می توانست راه ارتباطی مناسبی میان عربستان سعودي و کشورهاي آسیاي مرکزي

باشد تا عربستان بتواند از طریق این گروه مذهب وهابیت را در این منطقه ترویج بکند. اما سقوط طالبان بعد از لشکرکشی ائتلاف بین المللی به رهبري آمریکا به افغانستان رویاي شیرین شیوخ عربستان را بر باد داد. گسترش تبلیغات وهابیت و دامن زدن به احساسات ضد شیعی و اختلافات بین شیعه و سنی یکی از اهداف عربستان در کشورهایی مانند افغانستان و پاکستان بوده است . بعضی از تحلیل گران خاورمیانه رقابت ایدئولوژیک بین ایران شیعی با عربستان سنی وهابی را جنگ سرد اسلامی خوانده اند.

سیاست بین الملل و پدیده طالبان

به منظور درك علل و عوامل ظهور و رشد طالبان افزون بر تحولات در سطح داخلی و منطقه اي متغیرهاي موثر در سطح نظام بین الملل را نیز باید مورد برسی قرار داد. آمریکا بازیگر اصلی اثر گذار در نظام بین الملل است که عملکرد آن را می توان در رابطه با بوجود آمدن طالبان برسی کرد. اشغال افغانستان توسط شوروي کافی بود تا آمریکا ملیون ها دلار اسلحه به سمت افغانستان روانه بکند تا به دست مجاهدین افغان یا به تعبیر ریگان مبارزین راه آزادي برسد. ایالات متحده بعد از این کمک هاي و به دنبال خروج کامل نیروهاي شوروي در سال 1989 ، از این کشور فاصله گرفت و این مبارزین راه آزادي را به حال خود رها کرد . این فاصله گرفتن بعد از سقوط دولت کمونستی کابل در سال 1992 بیشتر شد . آمریکا بین سالهاي 1994 تا 1996 طالبان را اصولاً به این دلیل و از طریق هم پیمانانش یعنی پاکستان و عربستان سعودي مورد حمایت سیاسی قرار داد که به آنان به دیده گروهی ضد ایرانی، ضد شیعه و طرفدار غرب می نگریست . حمایت واشنگتن از طالبان بین سال هاي 1995 تا 1997 به دلیل حمایت از شرکت نفتی آمریکایی یونیکال بود که با طالبان سر دست یابی به انرژي افغانستان وارد معامله شده بود، سیاست ایالات متحده از اواخر سال 1997 تا 2001 هم چنان که در مقدمه ذکر گردید به دلیل فعالیت هاي موثر گروه هاي فمنیست آمریکایی علیه طالبان تغییر جهت داد. در سال 1998 و 1999 حمایت طالبان از بن لادن که

متهم اصلی بمب گذاري ها در سفارت خانه هاي آمریکا در نایروبی و کنیا بود، و خودداري از تحویل دادن او، و نیز خودداري آنها از تائید پروژه یونیکال و امتناعشان از سازش با مخالفین و روي کار آمدن یک دولت متعدل در ایران موجبات بیشتري را براي سخت گیري ایالات متحده علیه طالبان فراهم کرد 30 و سرانجام بعد از حوادث یازده سپتامبر و خود داري طالبان از تحویل بن لادن و سایر اعضاي القاعده به آمریکا کار دست آنها داد و موجبات حذف طالبان را از حکومت افغانستان فراهم کرد.

اصول فکري طالبان

بازگشت به اسلام ناب

بسیاري از اعضاي جنبش طالبان همان گونه که ذکر گردید در اردوگاه هاي آوارگان در پاکستان متولد شده اند، در مدارس پاکستانی متعلق به فرقه افراطی و نزدیک به وهابیت دیوبندي تحصیل کرده و مهارت هاي نظامی را از احزاب مجاهدین در پاکستان فرا گرفته اند به همین جهت افراد جوان تر طالبان از تاریخ کشور خود اطلاع چندانی ندارند . اما از مدارسشان درباره جامعه ایدال اسلامی که 1400 سال قبل توسط نبی مکرم اسلام تاسیس شده بود، چیزهاي زیادي آموخته اند و این تنها چیزي است که در پی تحققش هستند. آرزوي طالبان برگشت کشور به روزهاي زمان حضرت پیامبر است. و هدف نهایی شان دست یابی به یک دولت بنیادگراي اسلامی تحت قانون

شریعت و از بین بردن نفوذ خارجی است. تفکر دینی طالبان در حقیقت همان تفکر دیوبندي است که نسخه بدل وهابی گري در پاکستان و افغانستان می باشد . شباهت هاي زیادي را می توان میان وهابیت و طالبان یافت ، هر دو نهضت توانستد مردان زیادي را بسیج کنند که آمادگی آن را داشتند براي اهدافی مثل فتح کشور و براندازي حکومت هایی که به نظرشان غیراسلامی بودند قیام بکنند، هر دو ادعا می کردند فقط تفسیر آنان از اسلام تفسیر درستی است حق اجتهاد که بشدت توسط وهابیون تاکید و حمایت می– شد به صورت عامل تفکیک ناپذیري از آیین طالبان در آمد. تعصب شدیدي که در عقیده وهابیون در اجراي مناسک مذهبی و ممنوعیت خیلی از مسائل مدرن متجلی شده بود، در طالبان نیز به چشم می خورد. ایجاد اداره امر به معروف و نهی از منکر و تاکید شدید بر اجراي قوانین شرعی از وهابیت سرچشمه گرفته است. تاکید قاطع در براندازي فساد به عنوان توجیهی براي حقانیت جهاد و به عنوان یک هدف، شباهت دیگري بین وهابیت و طالبان است. اگر چه طالبان در حملاتشان به فساد و مقابله با آن خود را از وهابیون متعصب تر نشان داده– اند. آنها بازگشت به اسلام ناب را در سه قالب دنبال می کنند

1.احیاي مدل خلافت

مهمترین اصل در اندیشه سیاسی طالبان و سایر گروه هاي بنیادگراي سنی احیاي مدل خلافت در نظام سیاسی اسلام است. اهل سنت شیوه ایجاد خلافت اسلامی را در چهار مورد خلاصه می کند : بیعت اهل حل عقد، شورا، نصب و غلبه، جالب این جاست که مکتب دیوبندي یکی از ویژگی هاي خلیفه را شرافت نسبی و قومی می داند که این امر با تفکر امروزي طالبان که خود رامنتسب به یک گروه قومی برتر یعنی قوم پشتون می دانند کاملاً سازگاري دارد. طالبان با استفاده از این اصل حق خلافت را شایسته انحصاري قوم پشتون می داند. طالبان با استفاده از این اصل و اعتقاد به این مبنا که در سیاست و اداره اجتماع تنها مسیر درست و مطابق حق را صحابه پیموده اند و جز راه آنها هر مسیري شیطانی و ناحق است . عجولانه در بهار سال 1996 ، صدها عالم دینی را از سرتاسر افغانستان به قندهار کشاندند و در این گردهمایی ملا محمد عمر را به عنوان خلیفه و امیرالمومنین برگزیدند. به گزارش احمد رشید ملا عمر روزي که با بیعت 1200 عالم و متنفذ لقب امیر مومنان یافت، خرقه مبارك را بر کتف خود آویخت و از نقطه بلندي به سوي هواداران خود دست تکان داد. به تحلیل این محقق پاکستانی و ناظر دقیق رویداد مذکور، این اقدام به این مفهوم بود که ملا عمر از این لحظه به بعد نه سرکرده یک گروه قومی مذهبی یا رئیس یک کشور بلکه رهبري مذهبی و شرعی همه مسلمانان جهان را بر عهده گرفته بود. خرقه مبارك که پنداشته می شود متعلق به پیامبر اسلام است از نشانه هاي خلافت دینی محسوب می شود. براي نشان دادن شباهت بیشتر امارت اسلامی با الگوي خلافت در صدر اسلام، پاسبانان و نگهبانان دفتر ملاعمر همانند سربازان قرن اول هجري از کلاه خود و شمشیر وتجهیزات نظامی متعلق به آن دوره استفاده می کردند.

2.مبارزه با نوآوري هاي مدنیت غربی

مبارزه با مفاسد فرهنگ و تمدن غربی در کل یکی از شعارهاي اساسی تمامی گروه هاي اسلامی می باشد. اما آن چه بنیادگرایی افراطی از نوع طالبان را از بقیه گروه هاي اسلامی جدا می سازد ، نفی مطلق مدنیت غربی توسط آنها است.گروه هاي دیگر بنیادگراي اهل سنت مثل اخوان– المسلمین با دید نقادانه به تمدن غربی نگریسته و ضمن رد جنبه هاي منفی ، از پذیرش جنبه هاي مثبت آن استقبال می کنند .در صورتی که مکتب دیوبندي وهابی در اوایل کار با هر گونه دستاورد تمدن غربی به مخالفت برخاسته و سپس به تدریج به سوي محافظه کاري تمایل پیدا می کنند . مخالفت تعصب آمیز طالبان با تلویزیون، وسایل تصویربرداري، لباس فرنگی، سینما ، قهوه و امثال آن، نشانه آشکاري بر روحیه ستیزه جویی آنان با مظاهر تمدن غربی است. حتی آنان نگهداري آلبوم هاي عکس را در خانه در تضاد با اسلام قرار می دهند. به هر حال طالبان نوع جدیدي از بنیادگرایی اسلامی را به جهان اسلام وغرب عرضه داشت که هر گونه سازش با اسلام میانه رو و غرب را طرد می کند و همه چیزهایی که در صدر اسلام نبوده است را با یک تفسیر افراطی به عنوان بدعت و عنصر مدرن وغربی رد میکند .

3.تفسیر سخت گیرانه از مفاهیم دینی

یکی از پیچیدگی هاي اساسی در بینش طالبان به طور اخص و بنیادگرایی سنی به طور اعم ، روح تعبدگرایی و قداست بخشی نسبت به دستاوردهاي کلامی و فقهی پیشینیان می باشد. بنیادگرایی افراطی، دوران صدر اسلام و میانه را دوره طلائی و مصون از هر گونه اشتباه و خطاء تلقی نموده و راجع به تفاسیر وتاویل هاي دینی این دوره اعتقاد جزم گرایانه دارد؛ اجتهاد و استنباط تازه در این مکتب جایگاهی ندارد و مردم عموماً موظف به پیروي از کلمات و گفتار سلف می باشند. تنها الگوي مطلوب در نزد طالبان، الگوي زندگی جوامع روستایی قرون اولیه اسلامی می باشد. رفتار خشک و متحجرانه آنان با زنان و ممانعت از کار و تحصیل آنان و مجبور کردنشان به ماندن در خانه و نوع نگرششان نسبت به نقش اجتماعی و تربیتی زن در جامعه ریشه در همین روحیه سلفی گري

افراطی آنها دارد که با ضروریات زندگی کنونی کاملاً بیگانه است. بسیاري از مدارس پسرانه که معلمان زن داشتند به دنبال روي کار آمدن طالبان تعطیل شدند،کارمندان زن ادارات از کار بی– کار و روانه خانه شدند با این اقدامات در واقع نیمی از جمعیت افغانستان ازصحنه سیاسی و اجتماعی افغانستان حذف شدند. طالبان هم چنین هر نوع تفریحی و سرگرمی قابل تصور را که در کشور محروم و فقیري مثل افغانستان تنوع چندانی ندارد ممنوع کردند. آنها عید نوروز جشن سنتی افغان ها را در آغاز سال به عنوان یک پدیده غیر اسلامی ممنوع کردند.

4.خود حق پنداري ستیزه گرایانه و ضدیت شدید با شیعه

بنیادگرایی افراطی از نوع وهابی با توسل به حربه تکفیر به مبارزه با تمامی مذاهب و فرق اسلامی غیر از خود رفته و به جز خویشتن سایر گروه ها را یکسره باطل و حتی کافر می پندارد . مکتب فکري دیوبندي همان گونه که ذکر آن رفت ، افتخار تربیت رهبران و بدنه جنبش طالبان را دارد، شیعیان را کافر می داند . سپاه صحابه نیز که بر پایه مکتب دیوبندي تشکیل شده است مبارزه با شیعه را هدف اصلی خود قرار داده است . دشمنی با شیعه در تاریخ مکتب دیوبندي از سابقه دیرینه اي بر خوردار است. شاه عبدالعزیز پسر شاه ولی ا…دهلوي که پدر معنوي مکتب دیوبندي می باشد، در ادامه راه پدر و در ضدیت با شیعه کتابی به نام تحفه اثناء عشریه در رد مذهب شیعه امامیه به تحریر در می آورد . نام برده در این کتاب راجع به پیدایش مذهب شیعه چنین آورده است: شیعه به وسیله عبدا…بن سباء یهودي در دوران خلیفه سوم و چهارم بوجود آمد و شیعه بر اثر وسوسه این شیطان لعین چهار فرقه شد. جنبش طالبان در افغانستان نیز داراي چنین تفکر ضد شیعی می باشد . بنیادگرایان سنی پشتون طالبان روابط بسیار خصمانه اي با هزاره هاي شیعه دارند. طالبان پس از تصرف مزار شریف در مرداد ماه سال 1377 ،دستور قتل عام وسیع شیعیان را صادر کردو نظامیان آن گروه گروه شیعیان را به عنوان رافضی و کافر کشتند. افراد طالبان که در جنگ اول مزار شریف به اسارت نیروهاي حزب وحدت اسلامی در آمده بودند ؛ آشکارا از وجوب جهاد بر علیه رافضی هاي کافر سخن بر زبان آورده و کشته شدن در مقابل جبهه متحد را شهادت در راه خدا می دانستند.طالبان در ساعات اولیه فتح مزار شریف که محل اصلی تجمع شیعیان است، از مساجد شهر اعلام کردند که شیعیان مزارشریف سه راه بیشتر ندارند یا سنی شوند، یا به کشور ایران بروند و یا کشته خواهند شد. و به دنبال آن تمام مساجد وحسینیه هاي متعلق به شیعیان بسته شدند. نماینده طالبان از مسجد جامع شهر خطاب به شیعیان چنین گفت: اکنون نوبت ماست ، شیعیان مسلمان نیستند و ما باید آنها را بکشیم . یا باید مسلمان شوید و یا افغانستان را ترك بکنید. هر جا بروید شما را به چنگ می– آوریم ؛ اگر بالا بروید شما را از پایتان، پایین خواهیم آورد و اگر پایین بروید از مویتان گرفته و بالا خواهیم کشید طالبان در مزار شریف یک گروه دیگر را نیز هدف حمله قرار دادند که این امر سیلی از اعتراضات بین المللی را برانگیخت و آنان را تا آستانه جنگ با ایران پیش برد . یک واحد کوچک از طالبان به همراه چند نفر از گروه ضد شیعی سپاه صحابه پاکستان، وارد کنسولگري ایران در این شهر شدند و یازده دیپلمات ایرانی را به همراه یک خبرنگار در یک جا جمع کرده و سپس تیرباران نمودند. شواهد معتبر حاکی از آن است که ملاا دوست محمد رهبر این گروه درباره سرنوشت دیپلمات ها با ملاعمر از طریق بیسیم صحبت نموده و وي دستور قتل آنان را صادر کرده است. دشمنی طالبان با

ایران نیز ریشه در همین باورهاي نادرست کافر و مشرك بودن شیعیان دارد . چنان که هم فکران آنها (دیوبندیها)در پاکستان خصومت آشکارشان را با ایران شیعی از کسی مخفی نمی کنند .افغانستان قبل از ظهور طالبان هیچ گاه شاهد چنین افراط گرایی اسلامی نبوده است . وهابیت اولین بار در سال 1992 وارد آسیاي مرکزي و از آنجا و از طریق هند وارد افغانستان شد . اما قبل از جنگ در این کشور طرفداران چندانی نداشت ولی زمانی که پول عربستان سعودي به سوي رهبران پشتون که در مدارس وهابی تعلیم دیده بودند سرازیر شد گروه کوچکی از وهابیون سر براوردند که به تدریج و با حمایت هاي مالی عربستان و کمک هاي نظامی پاکستان تبدیل به طالبان شدند. از اشتراکات طالبان با جنبش دیوبندي مخالفت شدیشان با ایران و شیعیان است خشن ترین گروه ضد شیعی پاکستان سپاه صحابه است که مورد حمایت طالبان قرار دارد. هنگامی که در سال 1998 دولت پاکستان پس از کشته شدن صدها شیعه توسط نیروهاي سپاه صحابه علیه آنها وارد عمل شد؛ رهبران این گروه به کابل گریخته و طالبان به آنها پناه دادند. صدها تن از جنگجویان این گروه در اردوگاه هاي آموزشی که توسط طالبان و بن لادن اداره می شد آموزش نظامی دیده اند، تا سال 2001 هزاران تن از اعضاي گروه سپاه صحابه به همراه طالبان در جنگ علیه مخالفین آنها شرکت کردند. روابط طالبان با گروه هاي افراطی و بنیادگراي ضد شیعه به دلیل اشتراکات فراوانی که دارند از استحکام زیادي برخوردار است در سال 1388 پانصد هزار نفر از ساکنین شیعه ایالت پاچنار پاکستان در محاصره مشترك نیروهاي طالبان پاکستان و سپاه صحابه قرار دارند کشته و زخمی کردن بیش از ششصد نفر و بریدن دست و پاي زنان و کودکان شیعه در پاچنار جدیدترین جنایت این گروه می باشد که دلیلی روشن بر ماهیت شدیداً ضد شیعه این گروه می باشد.

فهرست منابع

احمد رشید ، طالبان، مترجمان: اسدالله بقائی و صادق باقري، تهران،انتشارات دانش

. هستی، 1379 .

محمد هاشم عصمت الهی، جریان پرشتاب طالبان، تهران، انتشارات بین المللی هدي،

ولیام میلی، افغانستان طالبان و سیاست هاي جهانی، ترجمه: عبدالقادر محقق،مشهد،

. انتشارات ترانه ، 1378.

وحید مژده، افغانستان و پنج سال سلطه طالبان، تهران، نشر نی، 1382

Hasan-Askari Rizui,Islamic Fundamentalism and Democracy

in Pakistan,Colombia university, political and defence

consultant.

Vali Nasr ,” Military Rule Islamism and Democracy in

Pakistan”, middle east journal , volume58, No2, spring 2004,.

Gilles Dornosoro, Revolution un Endiding Afghanistan 1977 to

the present, trans: john king, (New york, Columbia university

press , 2005)

Daniel P. sulivan,” Tinder Spark Oxygen and Fuel: The

Mysterious Rise of the Taliban” , journal of peace research ,

Vol 44, No1, 2007

Tim Foxley, The Taliban,s Propaganda Activities : How well is the

Afghan Insurgency Communicating and what is it saying?”,

June2007, available at: url http://www.lowy institute. Org

/search. asp pub type

Maley W. and Yaqub. D, “A long hot summer : crisis is and

opportunity in Afghanistan”, Lowy institute policy brief, mar2007,

available at: url<http://www.lowy institute. org/search. asp?

pub type.،

Gilles Dornosoro ,”Pakistan and the Taliban: state policy religious

networks and political connections”, available at:

url<http://www.lowy institute. org/search. asp? pub type>

Agust2008,available at:

http://www.unodc.org/unodc/en/crop_monit oring 2008.

. World drug report, A gust2008, op.cit.. http://www.bazyab.irindex.phpoption=com_content&task=vie

w&id=10426&Itemid=.