علی بمان اقبالی زارچ
کارشناس ارشد اورآسیا
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
تحولات بین المللی در سال های سرعت مضاعف توامان با تنوع و تغییرات مهم در فرایندی بسوی تغییر از نظم تک قطبی به نظامی چند قطبی و تعریف نشده پیش می رود و در این روند شاهد رویکردهای جدید در سیاست خارجی روسیه با تمرکز بر غرب آسیا و قاره آفریقا با هدف ائتلاف سازی جدید و داشتن آراء و پشتیبان در مجامع بین المللی برای مقابله با جنگ نرم غربی و آمریکا به ویژه پس از جنگ اوکراین می باشد.
در این راستا مسکو توجه ویژه ای به کشور یمن دارد اگر چه تعاملات دو کشور سابقه دیرینه ای دارد و می توان گفت یمن همچنان جایگاهی پیرامونی در سیاست خارجی روسیه دارد. سه دلیل برای این امر وجود دارد: منافع اقتصادی، احتمال تقویت حضور نظامی در این منطقه راهبردی دریایی و ترانزیتی و همچنین به رسمیت شناختن نقش مسلط عربستان سعودی در مناقشه یمن. البته شدید شکاف در داخل ائتلاف عربی در یمن، در درجه اول بین امارات و عربستان سعودی، مقامات روسیه را مجبور می کند نه تنها بین بازیگران یمنی تعادل برقرار کنند، بلکه در حال حاضر آن را به همراه امارات و عربستان سعودی بخشی از مثلث یمن کرده است. به عبارت دیگر، نقش آفرینی روسیه در بحران یمن محدودیت‌های خاص خود را دارد که هم به عوامل داخلی و هم به ویژگی‌های روابط با کشورهای حاشیه خلیج فارس برمی‌گردد.
بر کسی پوشیده نیست که مسکو در موارد متعددی عدم حمایت و حتی مخالفت با حوثی ها را نشان داده است. در دسامبر 2017، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، از انقلابیون به خاطر کشتن شدن صالح، رئیس جمهور سابق انتقاد کرد، هم چنین پس از وتوی قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل که تحریم تسلیحاتی علیه حوثی ها را تمدید می کرد و انتقادی از ایران داشت، مسکو قطعنامه دیگری را پیشنهاد کرد که به تصویب رسید (قطعنامه 2402 شورای امنیت) که تحریم تسلیحاتی علیه حوثی ها را تمدید کرد اما از ایران برای تسلیح آنها انتقاد نکرد. به عبارت دیگر، مسکو بیشتر از حوثی ها به راضی نگه داشتن ایران علاقه داشت. علاوه بر این، روسیه بارها از برقراری روابط تجاری با حوثی‌ها خودداری کرده و درخواست‌های آنها برای نقش آفرینی جدی دیپلماتیک را خیلی جدی نگرفته است.
موضوع مهم این که بر خلاف سوریه، جایی که روسیه و ایران از حاکمیت و قدرت بشار اسد حمایت میکنند، مسکو به اندازه ایران در یمن از حوثی ها حمایت نمی کند. از سوی دیگر، اقدامات روسیه نیز نشان می‌دهد که اگر حوثی‌ها را هم در بر نگیرد، راه حلی برای درگیری در یمن نمی‌بیند. اما فراتر از پیشنهاد گفتگوی درون یمن، به نظر نمی رسد مسکو برنامه مشخصی برای پایان دادن به جنگ داخلی داشته باشد. در عوض، رفتار مسکو با حوثی‌ها به‌عنوان یک بازیگر مشروع یمن و انتقاد از این جنبش و حمایت از ادامه تحریم تسلیحاتی علیه آن حکایت از انگیزه های دیگر برای داشتن دلائل موجه برای حضور در معادلات آتی منطقه و نقش آفرینی در باب المندب می باشد.به عبارت دیگر، آنچه که به نظر می‌رسد مسکو می‌خواهد این است که تا زمانی که مناقشه یمن ادامه دارد با همه طرف‌های داخلی خارجی و غیرجهادی روابط خوبی داشته باشد و روسیه در موقعیتی قرار گیرد که بتواند بر حل آن تأثیر بگذارد.
موضوع مهمتر این که ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه و چندین کشور دیگر در سال 2015 پس از تسلط حوثی ها بر پایتخت یمن در سپتامبر 2014، سفارت های خود را از صنعا خارج کردند. در مقابل، روسیه سفارت خود را تا دسامبر 2017 در آنجا حفظ کرد. در آوریل 2015، روسیه تنها عضو شورای امنیت سازمان ملل متحد (UNSC) است که از قطعنامه 2216 که تحریم تسلیحاتی حوثی ها و ممنوعیت سفر رهبر آن را اعمال می کند، خودداری کرد. سه سال بعد، در فوریه 2018، روسیه قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل در مورد تمدید تحریم تسلیحاتی علیه حوثی‌ها را وتو کرد که ایران را مسئول نقض آن می‌دانست. مسکو همچنین با معرفی حوثی‌ها به‌عنوان یک سازمان تروریستی خارجی توسط دولت دونالد ترامپ مخالفت کرد و در عوض خواستار یک روند صلح درون یمنی فراگیر مانند تهران شده است.
همزمان رفت و آمدهای سیاسی بین رهبران گروه های مختلف یمنی با روسیه ادامه دارد؛ لاوروف در دیدار با مقام یمنی می گوید، ما حضور شما در مسکو خوش آمد می گوییم و خوشحالم که اکنون در سمت جدید شما به عنوان نخست وزیر و وزیر خارجه جمهوری یمن دوباره با شما دیدار می کنم. ما روابط طولانی مدت دوستی، همکاری و درک متقابل داریم. در نوامبر 2023، ما نود و پنجمین سالگرد روابط دیپلماتیک را جشن گرفتیم. در این مدت، جهان دستخوش تحولات بسیاری شده است که برخی از آنها به کشورهای ما نیز مربوط می شود. با این وجود، روابط روسیه و یمن حتی یک روز هم متوقف نشده است. احساسات مهربانانه دوستی بین مردم روسیه و یمن همیشه ثابت مانده است. ما می دانیم که مردم یمن حمایت های اجتماعی-اقتصادی، فنی و بشردوستانه بزرگی را که کشورمان در شکل گیری و توسعه کشور یمن انجام داده است را به یاد دارند. رئیس دستگاه دیپلماسی روسیه می افزاید در حال حاضر کشور شما دوران سخت تاریخی را می گذراند. ما علاقه مندیم به شما در غلبه بر مشکلات، دستیابی به توافق و ادامه توسعه روابط دوجانبه و همکاری در امور منطقه ای و بین المللی کمک کنیم. امروز فرصت خوبی برای این کار داریم. من می دانم که شما قبلاً مذاکرات فشرده و عملی با دولت فدراسیون روسیه در مورد تجارت و جنبه های اقتصادی روابط دوجانبه ما داشته اید. امروز می توانیم بر جنبه های سیاست خارجی تحولات پیرامون کشور شما و به طور کلی منطقه تمرکز کنیم. من مطمئن هستم که سفر شما به ما این امکان را می دهد که مناطق خاصی را برای تعمیق بیشتر مشارکت و تعامل به نفع کشورها و مردم خود ترسیم کنیم. اظهاراتی که تایید کننده تعامل کرملین با همه گروه های یمنی و داشتن برنامه همکاری برای آینده یمن و دوران برقراری صلح و آرامش می باشد.
تعامل مسکو با رهبران حوثی هم قوی و برجسته می باشد و در مقابل نیز در حمایت از روسیه در مناقشه اوکراین یکی از اعضای عالی رتبه شورای عالی سیاسی حوثی ها در یمن حمایت خود را از به رسمیت شناختن دو منطقه جدایی طلب در اوکراین توسط روسیه ابراز نموده بود.
در مجموع باید اذعان نمود که روسیه با هدف حضور قوی تر در منطقه غرب آسیا و با رویکرد تنوع بخشی به روابط، برنامه جامعی را برای تقویت تعاملات با کشورهای خاورمیانه دنبال می نماید که با توجه به دلایل مختلف ارتباط با یمن و تعامل با رهبران گروه های مختلف یمنی و کشورهای موثر در بحران این کشور در دستور کار دارد و دورنمای روابط بیشتر به نوع برقراری صلح و ثبات در یمن پس از طوفان الاقصی بستگی دارد.
