مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
اخیر رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه قصد احیای خط و فرهنگ عثمانی را دارد و در این مسیر به تندی از مخالفان زبان عثمانی انتقاد کرد.وی گفت: در دنیا کدام ملت هست که نتواند شاعران، نویسندگان، روشنفکران و اندیشمندانی که به آنان افتخار می کند را با منابع اصلیشان بشناسد؟ گفتگوی زیر در همین راستا است.
واژگان کلیدی: رویکرد فرهنگی اردوغان ، احیای خط و فرهنگ عثمانی، اردوغان ،احیای خط عثمانی، اردوغان فرهنگ عثمانی
مرکز بین المللی مطالعات صلح: اصولا حزب عدالت توسعه چه رویکرد فرهنگی در یک دهه اخیر داشته است؟
نگاه آنها اسلامی است، اما با توجه به رقابتی که با لائیک ها داشت، تلاش می کردند اسمی از اسلام نباشد. و در تلاش بود این را در چارچوب قانون اتحادیه اروپا به اجرا درآورد. اما رویکردهای فرهنگی آنها مانند احیای امکان تاریخی اسلامی، انتشار کتاب های تاریخی اسلامی است. همین اکنون موضوعی را مطرح کردند که الفبای عثمانی یا همان الفبای فارسی را احیا کنند. آن هم این است که مثلا دانشجویان ما نوشته های روی سنگهای قبرستانهای قدیمی را نمی فهمند. مجبور هستیم که تاریخ زبان عثمانی را بنویسم و یاد دهیم که بتوانند با تاریخ خودشان ارتباط برقرار کنند. اگر ریشه یابی کنیم این امر در اصل احیای فرهنگ اسلامی است اما نه به عنوان اسلام، بلکه در چارجوب مسائل تاریخی و مسائل منطبق با اتحادیه اروپا؛ چون هنوز بعد از ده یا دوازده سال لائیکها در آنجا ریشه های بسیار عمیقی دارند و دولت می ترسند نزدیکی بین لائیکها و غرب گرایی که سلطه آمریکایی یا غربی است، بتواند حکومت را از اسلام گراها بگیرد. لذا این نگرانی را دارند. به همین خاطر آنها زیاد اسم اسلام را نمی آورند. اگرچه در ابتدا غربی ها بسیار تلاش کردند، اسلام معتدل یا به تعبیر ما اسلام آمریکایی را از طریق اینها اعمال کنند. در اصل آنها از به حکومت رسیدن جناح رقیب بسیار نگران هستند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: شاکلۀ نگاه اردوغان یا رهبران حزب عدالت توسعه به دوره عثمانی چیست؟
اردوغان شخصا از این که حاکمیت جهانی داشته باشد، بی میل نیست. تئوریسین های آنها این اعتقاد را دارند، که امپراتوری آمریکایی در حال افول است، و ما می خواهیم ترکیه را از لحاظ توانمندی های داخلی به یک ظریفتی برسانیم که وقتی افول صورت گرفت و بی ثباتی در حکومتهای که ادعای جهانی دارند ایجاد شد، ترکیه هم بتواند جایگاهی کسب کنند. مثلا اگر توجه کنیم جریان های مانند فتح الله گولن که قبلا با اردوغان ائتلاف داشتند و همکاری می کردند. شروع به تربیت نیرو کردند. رویکرد آنها و بازشدن و تلاش آنها در کشورهای مختلف جهان برای ایجاد خوابگاههای دانشجویی و بازشدن موسسات آموزشی و ایجاد دانشگاه، برای تربیت کادری بود که از بعد ظرفیت سازی برای حاکمیت منطقه ای بر این مبنا است که اگرچه اکنون ظرفیت نظامی و سیاسی را ندارند. هرچقدر که توانستند ابعاد سرزمینی عثمانی را ولی از نظر فرهنگی احیا کنند
مرکز بین المللی مطالعات صلح: تداوم رویکردهای فرهنگی اردوغان تا کی ادامه می یابد؟
آنها یک تئوری دارند که طبق آن معتقد به تطبیق خواسته هایشان با واقعیت های فعلی جهان هستند. و به تدریج برخی نیز این مسئله را به نوعثمانی می گویند. می خواهند به جای برسند که بتواند خواسته های بلندپروازانه یا طبیعی، یا خواسته های درونی حزب را با محیط بیرونی ، تطبیق کنند. و آنها را پس نمی زنند. در بحث هسته ای ایران که دخالت می کردند و می خواستند میانجیگری کند در اصل میانبری بود برای این مسئله خود نیز هسته ای شوند. اما وقتی آمریکایی ها از این نیت پشت پرده ای آنها باخبر شدند؛ آنها را کنار زدند. هسته ای شدن به صورت میانبر بحث فرهنگی نیست. آنها اگر مثلا اورانیوم غنی شده را از ایران می گرفتند به غربی ها نمی داند و بعدها توجهی به این که این مذاکرات به کجا می رسد نداشتند. اکنون هم با حمایت آمریکا گروه های داعش و مخالفان سوریه را راه انداخته اند این را نمی گویند که از آمریکا اطاعت محض می کنند و حال که آمریکا می خواهد با این گروه ها مبارزه کند، آنها نیز با آنها مبارزه می کنند. بلکه پشت این گروه ها ایستاده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در شرایط کنونی اردوغان و حزب عدالت توسعه تا چه اندازه ای به عثمانی گیری خود تاکید دارند؟
شاید خیلی نمی توان نشانه های یافت که نشان دهنده آنها به این مسئله تاکید دارند. بلکه باید در عمل یعنی اظهارات و گفته های توجه کرد. اگر اینها به خاطر این وضع بروند و در مقابل آمریکایی ها بایستند. مثلا در ائتلافی که علیه سوریه شکل گرفت و آمریکایی ها می گویند مخالف هستند. آنها یکه تازی می کنند. این نشان می دهد که آنها برنامه های برای خود دارند. در غالب این برنامه های آمریکایی ها و نظام سلطه پیگیری می کنند. یا مثلا در کنار زدن لائیکها با استفاده از چارچوب قوانین اتحادیه اروپا توانستند به موفقیت برسند. آنها لائیک ها را با استفاده از اسلام و قرآن کنار نزدند بلکه با استفاده از احکام اتحادیه اروپا کنار زدند. بنابراین آنها این تجربه موفقیت آمیز را دارند و می گویند ما اگر می خواهیم قدرت منطقه ای یا جهانی شویم باید خود را با یک سری قوانینی که نظام سلطه اعمال می کند مانند نظم نوین جهانی تطبیق کنند. عضو جی بیست شدند و در جریان های اقتصادی جهان مشارکت کردند و ظاهرا وضع اقتصادی خوبی دارند و حداقل از تبلیغ آن استفاده می کنند. آنها تا جای که بتواند می روند و عقب نمی شینند. اردوغان می خواهد یک دیکتاتوری محض به شیوه خود ایجاد کنند. با این اختیاراتی که می خواهند به شخص رئیس جمهور بدهند. البته اگر بتواند این کار را انجام دهند. اینها همه ریشه پشت پردۀ تاریخی و فرهنگی دارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: از نظر اردوغان این نوستالژی عثمانی گری تا کی ادامه دارد؟
نمی شود برای آن حد و مرزی تعین کرد. این فرد اگر بتواند یک قله را فتح کند برایش کفایت ندارد و فردا می خواهد قله دیگری فتح کند. شاید این مثال چندان درست نباشد ولی ببیند اگر مثلا وقتی معاویه با امام حسن (ع) صلح کرد؛ باید به این صلح قناعت می کرد ولی وقتی به قدرت رسید پسرش را هم جانشین کرد. لذا اردوغان شاید اگر می توانست کارهای دیگری هم میکرد. آنها نیز همچین چیزی هستند. شما نمی توانید برای آنها حدو مرزی قائل کنید. اگر به این پیروزی رسیدند قانع نمی شوند و دست نمی کشند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: مخالفان و موافقان رویکرد فرهنگی اردوغان در ترکیه چه کسانی هستند؟
چون قائل به یک چارچوب نیست می توان چند تعریف کرد. یک: مخالفان لائیک دارد مانند جمهوری خواه خلق و غیره که آنها حسابشان جدا است به صراحت مخالفت می کند. از این زوایه فعلا رقیبی ندارد. مخالفان درونی دارد مانند اقای گل، اقای عبدالطیف و گل که از موسسین حزب عدالت توسعه بودند. ولی اینها را به نحوی بسیار محترمانه کنار گذاشته است. با توجه به این که حاکمیت دست وی است. ابزارهای دارند که می تواند آنها را مهار کند. مثلا جریان فتح الله گولن که جریان بسیار قوی بود. ولی به سبب مثلا همکاری با آمریکا توانست ظرفیتی ایجاد کند که آنها را کنار بگذارد. همچنین توانست نظامیان را مهار و کنار بگذارد. مخالفان درون حزبی اش را همگی مهار کرده است. فعلا یک دست است شاید به این خاطر که تهدید می کند یا تطمیع و دور خودش نگه داشته است. کسانی که از دایره او خارج می شوند قدرت ابراز وجود ندارند. مثلا من خبر دارم که بسیاری از شرکتهای بزرگ اقتصادی مخالف وی هستند، ولی اگر صدایشان دربیاید تمام دارایی خود را از دست می دهند. جرئت نمی کند چون حاکمیت دست آنها است. مثلا دولت قانونی تصویب کرده که هرکسی که رویش را بپوشاند فقط صرف این که رویش را بپوشاند در تظاهرات هفت سال باید زندانی شود. اینها نشان می دهد ظرفیتی درون حزب ایجاد کرده که کسی جرئت مخالفت ندارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا در شرایط کنونی اردوغان بر احیای زبان و فرهنگ عثمانی تاکید می کنند؟
اگر بتواند این مسئله را به پیش می برد. مثلا بحث صلح کردی است که آنها را دنبال می کند. اگر اتفاق جدید یا شدیدی رخ ندهد و شرایط همین گونه که اکنون است پیش برود حتی تاریخ را نیز به خط فارسی می کند.
قبلا وی پل سوم استانبول را علیرغم مخالفت علویان سلطان سلیم اسم گذاری کرد. سلطان سلیم کسی بود که چشم بیست هزار علوی را از کاسه درآورده است و لشکر عثمانی از اروپا به داخل برای سرکوب مخالفان داخلی آورده است.اما ارودغان از این نام گذاری ویکه تازی ها ترسی ندارد. اما با این حال علی رغم این یکه تازی ها ایشان فعلا بهترین شخص برای جمهوری اسلامی است.
