كارشناس مسائل ج.آذربايجان
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
در دو دهه گذشته نگاه به صلح با ارمنستان و استقلال قره باغ از مهمترين موضوعات سياسي در داخل جمهوري آذربايجان بوده است. در اين بين براي بررسي نگاه احزاب و جريان هاي سياسي در جمهوري آذربايجان به اين موضوع گفتگويي داشته ايم:
واژگان کلیدی: اعلام استقلال قره باغ، رويكرد، جريان هاي داخلي، جمهوری آذربايجان ، صلح با ارمنستان، استقلال قره باغ
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نگاه جريان هاي داخلي جمهوری آذربايجان به جنگ و صلح با ارمنستان در قره باغ به چند دسته تقسيم مي شود؟
قبل از اینکه نگاه های مختلف درون جمهوری آذربایجان به مناقشه قره باغ و جنگ یا صلح در این مساله را ارزیابی کنیم ، لازم است یک تقسیم بندی کلی از جریان های سیاسی آذربایجان داشته باشم. جریان های سیاسی اصلی در جمهوری آذربایجان شامل موارد زیر هستند:
- حزب حاکم آذربایجان نوین که این جریان سیاسی در سال 1992 تشکیل و با قدرت گرفتن حیدرعلی اف حاکمیت را در کشور بعهده گرفته است و تاکنون هیچکدام از احزاب سیاسی دیگر علیرغم داشتن سابقه فعالیت بیشتر نتوانستند این حزب راشکست بدهند.
- حزب مساوات قدیمی ترین حزب سیاسی در آذربایجان که از سال 1911 به رهبری محمد امین رسول زاده تشکیل و دوره های مختلف و پرفراز و نشیبی را در این سرزمین تجربه کرده است این حزب در دوران تزار با ایده های پان اسلامیست/پان ترکیست علیه روس ها تشکیل و بعد از فروپاشی شوروی ملی گرایی و لیبرالیسم غربگرا را در دستور کار خود قرار داد ولی اخیرا” بیشتر به سمت ملی گرایی و ایجاد پیوند گسترده با جمهوری ترکیه گرایش پیدا کرده است.
- جبهه خلق آذربایجان با مشی ملی گرا که در سال 1988 توسط ابوالفضل ایلچی بیگ سیاستمدار ملی گرا تاسیس و بعد از سال 2000 به دو شاخه لیبرال و کلاسیک(ملی گرا) تقسیم شد. این دو جریان نیز اکنون جزو مخالفین در اقلیت در کشور محسوب می شوند.
- جریان دینگرا که توسط حزب اسلامی آذربایجان هدایت و در زمره جریان های مخالف دولت است .این جریان از نظر وزن سیاسی در حاکمیت کشور جایگاهی ندارد ولی به سبب داشتن توان بسیج توده های مردمی و داشتن هواداران دینگرای متعصب به ویژه در شهرک نارداران در نزدیکی باکو دارای اهمیت است. البته در درون جریان دینگرایی آذربایجان تشکل های معتدل و میانه رو هم وجود دارند که مانند جریان سنتی دینگرا مخالف شدید دولت نبوده و برخی از آن ها دارای پیوندهای گسترده با جریان اسلامگرایی در ترکیه هستند.
در بین جریان های یاد شده در اصل مساله قره باغ و این باور که قره باغ متعلق با آذربایجان بوده و ارمنستان دولیت اشغالگر در این قضیه محسوب می شود تفاوتی وجود ندارد . تفاوت موجود بر سر نحوه احقاق حق و اعاده یکپارچگی سرزمینی آذربایجان است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: جريان هاي ملي گراي آذري چه راهكارهايي را براي حل جنگ و صلح با قره باغ و ارمنستان مناسب مي دانند؟
در حوزه اصلی فعالیت سیاسی آذربایجان جبهه خلق آذربایجان(هر دو جناح) را می توان نماینده مهم و اصلی جریان ملی گرایی در این کشور دانست. همه این احزاب طرفدار اعاده یکپارچگی سرزمینی جمهوری آذربایجان یعنی بازگرداندن قره باغ کوهستانی و 7 استان(رایون) اطراف آن که با اشغال نیروهای ارمنی درآمده به پیکره اصلی جمهوری آذربایجان هستند و در این خصوص دولت و حزب حاکم کشور را ناکارآمد تلقی می کنند.
فراتر از این دو حزب اگر در ملی گرایی آذربایجان گروه های طرفدار پان ترکیسم و گروه موسوم به گرگ های خاکستری که البته وزن زیادی در فعالیت سیاسی ندارند را نیز وارد کنیم دیدگاه ها بیشتر متمایل به جنگ طلبی خواهد بود. اسکندر حمیداف رهبر گروه موسوم به گرگ های خاکستری اخیرا” در پاسخ به اظهارات تند نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان ، به دولت آذربایجان توصیه کرده طی عملیاتی برق آسا اقدام به آزاد سازی چند ناحیه از اراضی اشغال شده بکند تا این مقام ارمنستان دست از موضعگیری های نسنجیده بردارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: جريان هاي داخلي اسلام گراي آذري چه راهكارهايي را براي حل جنگ و صلح با قره باغ و ارمنستان مناسب مي دانند؟
اسلامگرایان یا دینداران آذری نیز دولت جمهوری آذربایجان به سبب عدم اتخاذ مواضع قاطع و سرسختانه در مذاکرات با طرف ارمنی و اعضای گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا که شامل نمایندگان آمریکا، روسیه و فرانسه است مورد انتقاد شدید قرار می دهند. حزب اسلامی آذربایجان که جریان سیاسی اصلی مخالف دولت در بین دینداران است توافق آتش بس منعقد شده بین آذربایجان و ارمنستان را که در زمان حکومت حیدرعلی اف و با وساطت اعضای گروه مینسک انجام شده مانند توافقنامه کمپ دیوید در باره مسئله فلسطین ننگ آور می داند. تفاوت دیدگاه حزب اسلامی آذربایجان با سایر احزاب مخالف دولت در مساله قره باغ این است که آن ها در کنار مساله قره باغ به سایر مسائل کشور از جمله محدودیت های اعمال شده بر ضد دینداران ، رابطه جمهوری آذربایجان با دولت اسرائیل نیز ایرادات اساسی وارد می سازند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: جريان هاي غرب گراي آذري چه راهكارهايي را براي حل جنگ و صلح با قره باغ و ارمنستان مناسب مي دانند؟
جریان غربگرایی در آذربایجان دارای حزب مطرح و تاثیر گذاری نیست. رگه هایی از این جریان را در برخی احزاب مانند حزب مساوات و حتی حزب حاکم آذربایجان نوین می توان مشاهده کرد. در این میان حزب مساوات به رغم دارای گریش به سمت غربگرایی در حوزه سیاست داخلی و اقتصاد کشور در مساله قره باغ اعتمادی به جهان غرب ندارد و این بی اعتمادی در شرایط کنونی هم در درون طرفداران این جریان سیاسی و هم سایر جریان ها بیش از پیش خود را نشان می دهد. اکنون جامعه آذربایجان در اثر تجربه عینی به این نتیجه رسیده است که غربی ها نمی توانند یا به عبارت درست تر نمی خواهند مناقشه قره باغ را به نفع حاکمیت ملی آذربایجان حل نمایند. زیرا این کشورها علیرغم اینکه سال هاست 4 قطعنامه صادره از سوی شورای امنیت سازمان ملل مبنی بر عقب نشینی ارامنه از سرزمین های اشغالی قره باغ در دست خود دارند ولی عملا” اقدامی برای اعاده تمامیت ارضی آذربایجان که توسط سازمان ملل متحد به رسمیت شناخته شده انجام نمی دهند و فراتر از این برخی ایالت های آمریکا اقدام به برقراری رابطه با حکومت خودخوانده ارمنی در قره باغ کوهستانی کرده اند که این به معنی نقض تمامیت ارضی آذربایجان و قطعنامه های شورای امنیت در این خصوص است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نقش جريان هاي داخلي جمهوری آذربايجان در سياست خارجي دولت در مورد جنگ و صلح با قره باغ و ارمنستان چيست؟
در بین جریان های سیاسی موجود در کشور جریان حاکم آذربایجان نوین که در سیاست داخلی نوعی لیبرالیسم و اقتدارگرایی و در سیاست خارجی سیاست متوازن بین غرب و شرق را دنبال می کند قدرت تصمیم گیری و تغییر تصمیمات قبلی را در موضوع قره باغ دارد. زیرا در نظام سیاسی کنونی کشور رئیس جمهور اختیارات زیادی دارد و افزون بر آن اکثریت مجلس ملی کشور هم در اختیار این حزب است. دیدگاه های سایر احزاب در این زمینه فقط می تواند فضای تبلیغاتی ایجاد کند . احزاب مخالف به رغم اقتدارگرایی حزب حاکم دارای رسانه های مخصوص به خود هستند و بنابر این می توانند در موضوع مهمی مثل قره باغ در صورت دادن امتیاز بزرگی از سوی آذربایجان در جریان مذاکرات ، دولت را به شدت تحت فشار افکار عمومی قرار دهند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نگاه هر يك از جريان هاي داخلي در مورد اعلام استقلال قره باغ چگونه است و راهكار مقابله را چه ميدانند؟
به نظر نمی رسد هیچ حزب یا گروه سیاسی در جمهوری آذربایجان از استقلال و انفکاک قره باغ کوهستانی از پیکره جمهوری آذربایجان موافق باشد و در عمل هم بعید است این اتفاق رخ بدهد. زیرا آذربایجان بدون حل مناقشه قره باغ راه توسعه خود را پیدا کرده و فرصت های منطقه ای و بین المللی زیادی برای توسعه اقتصادی دارد ولی ارمنستان تنها برگ برنده ای که در دست دارد تصرف قره باغ کوهستانی است و اگر در قبال آن امتیاز بزرگی نگیرد ژئوپلیتیک این کشور به گونه ای نیست که این کشور توسعه پیدا کند.
در حال حاضر به نظر می رسد بزرگ ترین امتیازی که آذربایجان میتواند در مساله قره باغ به ارامنه بدهد پذیرش خودمختاری عالی ارامنه در قره باغ کوهستانی است که طی توافقنامه مادرید طرفین تا اندازه زیادی آن را پذیرفته اند؛ ولی اکنون به نظر می رسد طرف ارمنی از اجرای این توافق هراس دارد و روی کار آمدن پاشینینان در ایروان انعکاس این وضعیت در داخل ارمنستان است.
