مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
در دوران شوروی سابق و از سال 1967 به بعد ناوگروه دریایی شوروی متشکل از 30 تا 50 ناو و کشتی در مدیترانه حضور داشت. همچنین روسیه پايگاه نظامي دريايي طرطوس را از سال 1971، ايجاد کرده و به كار، تعمير، تجهيز و سوخت رساني به كشتي‌هاي عملياتي اسكادران پنجم ناوگان درياي مديترانه مشغول کرد و اكنون نيز همين وظيفه را در جهت منافع كشتي‌هاي متعلق به ناوگان دريايي روسيه دارد. همچنین در دوران شوروی سابق از بنادر مصر، سوریه، الجزایر، لیبی و دیگر کشورها برای این منظور استفاده می شد. اما حضور روسیه در منطقه خاورمیانه پس از فروپاشی شوروی در اوایل دهه 1990 میلادی کمرنگ شد. در این حال در دو سال گذشته اخبار و گزارش های متعددی از افزایش حضور روسیه در مدیترانه به گوش رسیده است. در همین راستا برای بررسی بیشتر چگونگی حضور، علل افزایش توجه و همچنین آينده حضور نظامی روسیه در مديترانه گفتگویی با اسماعیل بشری کارشناس مسائل نظامی و دفاعی مرکز تحقیقات استراتژیک داشته ایم:
واژگان کلیدی: روسیه و حضور نظامی در مدیترانه، حضور نظامی روسيه در مدیترانه، آينده توازن روسیه در مدیترانه با امريكا، افزايش حضور نظامی روسيه در مدیترانه
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در دو سال گذشته، ناوگان روسیه در واکنش به افزایش تحرکات ناوگان اعضای ناتو ، چند بار ناوهای خود از جمله گروه ناو هواپیمابر آدمیرال کوزنتسوف را به مديترانه اعزام کرده است. به علاوه رفت و آمد ناوهای نظامی روسی به بندر طرطوس ادامه دارد. قبلا سرگئی شویگو وزیر دفاع روسیه نيز از ضرورت تشکیل بخش مجزای مسئول گروه عملیاتی نیروی دریایی در دفاع از منافع روسیه در مدیترانه سخن گفته است. اخیرا نیز وزیر دفاع روسیه از تصمیم این کشور برای ایجاد یک اسکادران عملیاتی در دریای مدیترانه با هدف حضور نظامی دائم در این منطقه خبر داده است. نگاه شما به این امر چیست؟
مديترانه هميشه براي روسيه اهميت داشته است. اين اهميت بويژه در دوران جنگ سرد كه اين كشور حضور فعال تري در اين دريا داشت پررنگ بود. در اين دوران كشورهاي متحد شوروي در حاشيه درياي مديترانه بسيار بود و دوستاني هم در جنوب درياي مديترانه ( مانند ليبي و تا حدودي مصر در دروان ناصر) داشت. در نتيجه ناوگان درياي روسيه كامل در اين دريا تردد ميكرد و در بنادر اين كشورهاي پهلو مي گرفت. هر چند به طور رسمي پايگاهي كه بتوان به آن پايگاه رسمي شوروي در مديترانه باشد وجود نداشت و اگر هم در طرطوس سوريه حضور داشتند اين حضور تعميراتي و تداركاتي بود. يعني ناوگان جنگي روسيه نمي توانستند در اين بخش به گونه اي دائمي پهلو گيرند. به خاطر همين اهميت ديرين مديترانه، روسيه بعد از سپري كردن جنگ سرد و بازسازي نيروي درياي خود كم كم تلاش ميكند ترددهاي خود را جدا از درياي سياه در مديترانه هم داشته باشد، اما اين امر را در شرايط كنوني نميتواند به معني حضور بسيار قدرتمندانه روسيه در مديترانه به شمار آورد. چرا كه روسيه هنور مشكلاتي در تجهيز ناوگان خود با سلاح هاي مدرن دارد و نمي تواند به عنوان تهديد جدي براي حضور غربيها در مديترانه باشد. اما به هر حال روسيه تلاش ميكند حضور خود را در مديترانه تداوم بخشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در شرایط موجود و با نگاهی مقایسه ای حضور نظامی و امنیتی روسیه در مدیترانه نسبت به دوران شوروی تا چه میزانی کاهش یافته است؟
اين كاهش خيلي بوده است. روسيه نسبت به دوارن شوروي متحدان بسياري را در اين دريا از دست داده است. مثلا كشورهايي مانند الجرايز، ليبي و مصر دوران ناصر و حتي اوايل انور سادات تا حد زيادي دوست روسيه بودند. كشورها اروپاي شرقي هم كه در ساحل مديترانه بندر داشتند روسيه اين كشورها را خانه خود به شمار مي آورد. روي همين حساب تردد نظامي روسيه ها در مديترانه بسيار بود. بعد از جنگ جهاني دوم بين روسيه و تركيه مشكلي و جود داشت. روسها مايل به كنترل تنگه بسفر و داردانل براي اينكه كشتيها و ناويها خود را به راحتي تردد داده و مزاحمي نداشته باشند. هر چند تركيه به اين امر تن نداد، اما قرارداهايي براي عبور بي ضرر ناوهاي جنگي روسيه بين دو كشور امضا شد. بعد از فروپاشي شوروي مسكو از برخي جاها از جمله مديترانه عقب نشيني كرد و حضور خود را سبك تر و در حد ناچيزي نگه داشت.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: تنها پایگاه نظامی روسیه در مدیترانه در بندر طرطوس سوریه است. آیا با توجه به نوع روابط مناسب روسیه با قبرس و یونان این دو کشور می توانند به عنوان پایگاه هایی دریای نوین روسیه در منطقه قرار گیرد؟
نخست اينكه خود طرطوس پايگاه دريايي روسيه نيست و تنها محلي براي تعمير كشيتها و تدارك رساني به ناوهاي جنگي در مديترانه است. در مورد قبرس و يونان مشكلات ديگري وجود دارد. از يك سو يونان عضو ناتو است و در نتيجه اصلا نمي تواند به روسيه پايگاه دهد. در مورد قبرس هم بايد گفت بخش شمالي قبرس تحت كنترل تركيه است و تركيه هم عضو ناتو است. در اين حال هر چند روسيه روابط نظامي و امنيت ويژه اي با قبرس يوناني داشته و حتي به اين كشور موشك هاي اس سيصد فروخته است، اما اين امر دليلي براي در اختيار گرفتن پايگاه دريايي در قبرس يوناني نشين نيست. چرا كه كلا مغاير با سياست هاي ناتو و امريكا است و آنان با آن مقابله خواهند كرد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا روسیه تمامی تلاش خود را به کار می برد تا ضمن جلوگیری از هر گونه مداخله نظامی احتمالی غرب در تحولات جاری سوریه، ادامه حضور خود در بندر راهبردی طرطوس در منطقه حساس و استراتژیک خاورمیانه را حفظ کند؟
يكي از دلايل همين امر است. روسيه تلاش ميكند آخرين جاي خود در مديترانه را از دست ندهد، اما فقط اين دليل نيست. چرا كه سوريه براي روسيه كشوري است كه روابط اقتصادي و نظامي نزديك داشته و به همين دليل خود سوريه براي روسيه مهم است و مسكو نميخواهد سوريه در دامن غرب افتد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نصب موشک های پاتریوت در مرز ترکیه با سوریه و سپر دفاع موشکی غرب تا چه میزانی میتواند بستری برای افزایش توجه نظامي و امنیتی روسیه در مدیترانه باشد؟
اين امر نمي تواند زياد به حضور نظامي روسيه مربوط باشد. چرا كه موشك هاي پاتريوت نصب شده در تركيه اگر چه وسيله اي دفاعي در برابر روس ها است، اما عمدتا هدفش كشورهاي خاورميانه است. جدا ا اين امر پاتريوت ها ضد موشك هستند و ربطي به حضور دريايي روس ها در مديترانه ندارند. البته خود امريكايي ها در مديترانه ناوگاني در حال تردد دارند كه جدا از پايگاهها در ايتاليا و ناوهايي مجهز به سيستمهايي دارند كه به مراتب قوي تر از پاتريوت در تركيه هستند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: سوریه تنها بازمانده متحد عرب مسکو در منطقه حساس خاورمیانه از دوران شوروی سابق می باشد، به نگاه شما اهمیت و جایگاه سوریه روسیه را به افزایش حضور نظامی و امنیتی در مدیترانه وا داشته است؟
روسها مايل نيستند سوريه از از دست دهند، اما همچنين نيز حاضر نيستند به خاطر سوريه كاملا خود را درگير غرب كنند. روسيه كنوني ايدئولوژيك فكر نمي كند و بيشتر رويكردي اقتصادي دارد و ارزيابي هاي اقتصادي در مورد حضور خود انجام ميدهد. اگر هزينه و فايده حمايت از سوريه بسيار بالاتر از سود اين كشور باشد (همچنان كه بارها نشان داده اند) سود خود را ترجيح مي دهد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح برگزاری قبلی رزمایش بزرگ ناوها روسی در آب مدیترانه که بزرگ ترین رزمایش دریایی روسیه در دو دهه پس از فروپاشی شوروی سابق محسوب می شود و در پایان رزمایش دریایی روسیه در دریای سیاه و دریای مدیترانه (از 19 تا 29 ژانویه) مقام های بلندپایه نظامی روسیه تصمیم گرفتند که مدت حضور گروه کشتی‌های بین ناوگانی روسیه در دریای مدیترانه را تمدید کنند. آیا روسیه در جهت ایجاد نوعی موازنه دفاعی و در مقابل حضور توان نظامي ناتو و آمريكا در منطقه است؟
به عبارتي مي توان گفت بله و به عبارتي نه . يعني حضور روسيه نمي تواند آنقدر پررنگ باشد كه به نوعي تناسب پاياپاي با غرب داشته باشد و به اندازه حضور غرب و امريكا در مديترانه باشد. اما از نگاهي ديگر بايد گفت روسيه براي اينكه نشان دهد كه منافع و نقش خود در مديترانه مهم است قاعدتا تلاش ميكند ناوگانش در مديترانه دائما در رفت و آمد باشد. در اين حال بايد توجه داشت كه در امكان داشتن پايگاه نظامي براي روسيه در اين دريا بسيار كمرنگ است و كشورها حاشيه اي اين دريا حاضر نيستند كه به روسيه پايگاه دهند. بندر طرطوس فقط مي تواند ناوهاي متوسط را پذيرا باشد و در بخش تعميراتي حداكثر 4 ناو با حداكثر طول 100 متر را پذيراست. در حالي كه ناوهاي جنگي روسيه عمدتا 180 متر به بالا هستند. بر اين اساس تداركات لازم براي تبديل طروطوس به پايگاه انديشيده نشده است و اكنون نيز زماني نيست كه روسيه به فكر سرمايه گذاري براي تبديل طرطوس به پايگاه باشد. چرا وضعيت دولت مركزي دمشق هم مشخص نيست.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با در نظر داشت دكترين امنيتي و دفاعي روسيه در يك دهه گذشته آینده حضور نظامی روسیه در مدیترانه به چه عواملی بستگی دارد؟
روسيه اكنون دكتريني بيشتر با ماهييت دفاعي دارد و حتي در دكترين دفاعي هسته اي روسيه هم بهره گيري از سلاح هسته اي را منوط به خطر افتادن تماميت ارضي خود ميداند. روسيه اكنون از موضع تهاجمي دوران جنگ سرد عقب نشيني كرده و بيشتر به بهبود وضعيت اقتصادي خود و تعامل با كشورهاي اروپايي و غربي معطوف است. لذا حضور اندك روسيه نمي تواند حضور تهديد آميز آنچناني در مديترانه باشد. بلكه بيشتر به عنوان قدرتنمايي قدرتي بزرگ در صحنه مديترانه است. در اين حال بايد گفت آيا روسيه توان اقتصادي و هزينه اي براي حضور دائمي و پرتعداد ناوهاي خود در مديترانه دارد؟ اكنون امريكا هزينه دفاعي خود را كاهش داده و از تعداد ناوهاي هواپيمابر خود كاهسته است. در چنين شرايطي وضعيت مالي روسيه بسيار ضعيف تر از امريكا است و در حال بازسازي اقتصادي است. لذا من فكر نميكنم روسيه به دنبال افزايش چشمگير توان دريايي خود در مديترانه باشند. بلكه حضور فعلي خود را با تجهزاتي پيشرفته تر مجهز كرده و تا حدي تردد خود را افزايش ميدهند. اكنون در مديترانه جدا از امريكا ايتاليا و فرانسه قدرت مانور بيشتري دارند و حضور درياي مناسبي دارند. حتي تركيه هم ناوگان خوبي در مديترانه دارد. نيروي دريايي اسرائيل هم عمدتا بيشتر دفاعي است.
گفتگو از: فرزاد رمضانی بونش
