روابط اسراییل و مصر 

دکتر گلناز سعیدی

عضو هیئت علمی دانشگاه

مركز بين المللي مطالعات صلح-ipsc

چیکده

روابط مصر با اسرائيل از سال 1948 كه این رژیم تاسیس شد، خصمانه بود ؛ مصری ها با وارد شدن در چند جنگ با صهیونیست ها همراه شدند كه مهم ترین آن جنگ سال 1967میلادی بود. مصر که شبه جزیره سینا را از دست داد و جنگ سال 1973 كه در نهایت، روابط خصمانه میان دو طرف در دوران «محمد انور سادات» رئیس جمهوری وقت مصر با امضای پیمان كمپ دیوید در سال 1978 به پایان رسید خصمانه تر شد. سادات آن زمان از فلسطین اشغالی دیدار كرد و به همین دلیل بسیاری از كشورهای عربی مصر را تا سال ها تحریم كردند، اما در سال 1980 دو طرف از برقراری روابط دیپلماتیك با هم خبر دادند.

مصر و اسرائيل پس از امضای پیمان كمپ دیوید، روابط رسمی را آغاز كردند ؛ مصر در «تل آویو» سفارتخانه و در «ایلات» كنسولگری ایجاد كرد و رژیم اسرائيل نیز سفارت خود را در قاهره و كنسولگری اش را در اسكندریه افتتاح كرد. از آن به بعد اسرائیل توسط مصر و در بيش از نيمي از عمر خود به عنوان يک دولت، صميمي ترين رابطه را در بين کشورهاي همسايه خود با مصر داشته است. اين روابط در دوران رياست جمهوري مبارک، گسترش يافت. مصر به عنوان يکي از مهم ترين کشورهاي عربي خاورميانه و جهان اسلام و تاثير فکري و فرهنگي مهمي که بر ديگر کشورهاي مسلمان دارد و با کنترل کانال سوئز که شاهراه دريايي اصلي براي تجارت بين شرق و غرب است، نقش مهمي در مناسبات منطقه اي و بين المللي ايفا مي کند. تحولات داخلي در مصر و سرنگوني رژيم مبارک، نشانگر آغاز مرحله جديدي در حيات سياسي مصر است که ساختار و فضاي سياسي داخلي و احتمالا جهت گيري هاي سياست خارجي آن کشور را با دگرگوني هايي هرچند متفاوت روبه رو کرد. مقاله حاضر به بررسی روابط گذشته اسرائیل و مصر پرداخته و بدنبال آن به وضعیت کنونی روابط اقتصادی،فرهنگی،سیاسی و ژیوپلتیک و همچنین امنیتی می پردازد.

مقدمه

اسرائیل در 14 مه 1948 پس از قطعنامه 181 سازمان ملل متحد (سازمان ملل) که تقسیم فلسطین را توصیه می کرد، تشکیل کشور خود را اعلام کرد. این رویداد که فلسطینیان آن را به نام نکبه (فاجعه در زبان عربی) می شناسند، منجر به اولین جنگ بین اسرائیل و کشورهای عربی از جمله مصر شد. اگرچه در آغاز موفقیت آمیز بود، حمله متقابل اسرائیل با شکست دولت های عربی و پذیرفتن آتش بس پیشنهادی سازمان ملل به جنگ 1948 پایان داد (عبادی، 2006). این جنگ که در اسرائیل به «جنگ استقلال» معروف است، منجر به اولین حرکت بزرگ پناهندگان فلسطینی به کشورهای همسایه و اشغال 78 درصد از فلسطین تاریخی شد (پاپه، 2006). 

شکست در برابر دولت تازه تأسیس اسرائیل در نهایت منجر به کودتای «افسران آزاد» در سال 1952 علیه سلطنت شد (خانی، 2013). در سال 1954 جمال عبدالناصر به قدرت رسید به نحوی که موازنه قوا شروع به تغییر کرد و موجب برهم زدن امنیت بین مصر و اسرائیل شد در نتیجه این ناامنی موجب”تجاوز سه گانه” توسط بریتانیای کبیر، فرانسه و اسرائیل به شبه جزیره سینا، نوار غزه گشت که سرانجام موجب اشغال آنان شد، اما بعدها مجبور شدند به اشغال پایان دهند(خانی، 2013).

العابد (2009) «تجاوز سه گانه» را عاملی می داند که ناصر را وادار کرد اولویت ها را از سیاست های داخلی خود به پان عربیسم تغییر دهد. دیدگاهی که در آن مبارزه برای فلسطین عنصر مهمی بود. همزمان، ناصر آنچه را که به «عصر طلایی» برای غزه‌ها و پناهندگان فلسطینی مقیم مصر معروف است، آغاز کرد. به عنوان مثال، ناصر دانشگاه های مصر را برای همه دانشجویان فلسطینی از کشورهای عربی باز کرد. به مردم غزه اجازه داد تا در مصر به دنبال شغل بگردند. (العابد، 2009). 

پس از جنگ و به دنبال اشغال، مرز بین نوار غزه و اسرائیل لغو شد. به گفته فیلیو (2014)، انتظار دولت اسرائیل این بود که با داشتن این سیاست “درهای باز” که برای فلسطینی ها شغل ایجاد می کند (و تامین نیروی کار ارزان برای اسرائیل) باعث آرامش سریع شود.

با این وجود، آنان با مشاهده مجدد خود در اشغال اسرائیل، حملاتی را در غزه ترتیب دادند که با گذشت زمان بر اهمیت و خشونت افزوده شد (فیلیو، 2014). رئیس جمهور ناصر با درک این موضوع که مصر نمی تواند سرزمین های از دست رفته را در سال های آینده دوباره فتح کند، ایده خود را در مورد فدائیان تغییر داد و آنها را به حمله به اسرائیل تشویق کرد (عبادی، 2006). از این نقطه به بعد، گروه های مختلف مانند فتح و جبهه مردمی برای آزادی فلسطین به طور قابل توجهی افزایش یافت.

با وجود مخالفت مسلحانه آنها علیه اسرائیل  (Filiu, 2014: 138) و به رغم اعتبار رئیس جمهور ناصر، سقوط دستاوردها و ایده های او پس از جنگ شش روزه آغاز شد. رئیس جمهور ناصر در سال 1970 بر اثر حمله قلبی غیرمنتظره درگذشت و انور السادات رئیس جمهور جدید مصر شد.

امنیت، روابط عادی، پذیرش اسرائیل در منطقه، حق تعیین سرنوشت فلسطینی ها، و نقش مصر و اسرائیل در موقعیت نوظهور خاورمیانه موضوعات مورد بحث در یک نشست تاریخی بود که در ماه می 1979 در قاهره برگزار شد.  حدود دوازده نفر از روشنفکران اسرائیل و مصر گرد هم آمدند تا در مورد این مسائل و موضوعات مرتبط با آن گفتگو کنند. شرکت کنندگان مصری و اسرائیلی گرچه در نشست ماه مه نسبت به فرصت های آشتی و تعامل اجتماعی گسترده بین اعراب و اسرائیلی ها بدبین بودند، اما شرکت کنندگان در مورد مسئله پذیرش اسرائیل در منطقه توافق کردند که پذیرش از نظر روانی سیاسی رضایت بخش است اما از نظر عملیاتی در آینده نزدیک بسیار بعید است. همه شرکت کنندگان در مورد حق تعیین سرنوشت فلسطین توافق داشتند، اما در مورد چگونگی تحقق آن اختلاف نظر وجود داشت.

 

 

رفتار مصر از 1948 تا 1970

اسرائیل در 14 مه 1948 پس از قطعنامه 181 سازمان ملل متحد (سازمان ملل متحد) که تقسیم فلسطین را توصیه می کرد، تشکیل کشور خود را اعلام کرد. این رویداد که توسط فلسطینیان به نام نکبه (در زبان عربی “فاجعه”) شناخته می شود، منجر به اولین جنگ بین اسرائیل و کشورهای عربی از جمله مصر شد و در نهایت کشورهای عربی شکست خوردند و آتش بس پیشنهادی سازمان ملل را قبول کردند. برای تبعیت از طرح تقسیم سازمان ملل، اسرائیل به عنوان یک کشور باید 55.5 درصد از خاک را در اختیار داشته باشد (العابد، 2009). علاوه بر این، این جنگ منجر به آن شد که «بیش از 25 درصد از کل جمعیت پناهندگان سال 1948» برای نوار غزه که 1.3 درصد از فلسطین تاریخی را تشکیل می‌داد، فرار کنند (العابد، 2009: 16).

این اولین حرکت بزرگ پناهندگان در مصر نیز احساس شد، جایی که ملک فاروق برای مقابله با هجوم فلسطینیان، اردوگاه‌های آوارگان ایجاد کرد.

شکست در برابر دولت تازه تأسیس اسرائیل در نهایت منجر به کودتای «افسران آزاد» در سال 1952 علیه سلطنت شد (خانی، 2013). در سال 1954 جمال عبدالناصر به قدرت رسید و با او آرزوی رهبری جهان عرب را داشت (عبادی، 2006). این تمایل، معضل امنیتی موجود بین مصر و اسرائیل را بدتر کرد و پس از برخی حوادث مربوط به هر دو، موازنه قوا شروع به تغییر کرد. این امر با کمپین سوئز در اکتبر 1956 به اوج خود رسید، جایی که یک «تجاوز سه گانه» که توسط بریتانیای کبیر، فرانسه و اسرائیل آغاز شد، شبه جزیره سینا، نوار غزه و کانال سوئز را مورد حمله قرار داد و آن را اشغال کرد. با این حال، این کشورها مجبور به پایان دادن به اشغال توسط سازمان ملل شدند، که به نوبه خود به ناصر کمک کرد تا به عنوان رهبر ملت عرب دیده شود (خانی، 2013). العابد (2009) “تجاوز سه گانه” را محرکی می داند که ناصر را وادار کرد اولویت ها را از سیاست های داخلی خود به دیدگاه پان عربیسم تغییر دهد، که در آن مبارزه برای فلسطین عنصر مهمی بود. همزمان، ناصر آنچه را که به «عصر طلایی» برای غزه‌ها و پناهندگان فلسطینی مقیم مصر معروف است، آغاز کرد. به عنوان مثال، ناصر دانشگاه های مصر را برای همه باز کرد. دانشجویان فلسطینی از کشورهای عربی؛ به مردم غزه اجازه داد تا در مصر به دنبال شغل بگردند. همان حقوق کاری را به فلسطینی ها داد که مصری ها داشتند. مفهوم «خارجی» را برای فلسطینیانی که در مصر زندگی می‌کنند یا کار می‌کنند، در نظر گرفت، که به نوبه‌ی خود مشکلات حرکت از یک سرزمین به سرزمین دیگر را کاهش داد. به فلسطینیان همان دسترسی به خدمات عمومی را داد که مصریان از آن برخوردار بودند (العابد، 2009).و در سال 1964، ناصر به تأسیس سازمان آزادیبخش فلسطین (ساف) و فلسطین کمک کرد (ارتش آزادیبخش (PLA) با هدف تجمیع جنبش ملی فلسطین و کنترل و اجتناب از حملات فدائیان در اسرائیل) زیرا او نمی‌خواست وارد جنگ دیگری شود که موقعیت قهرمانانه او را به خطر بیندازد (العابد، 2009؛ خانی، 2013). با این حال، هنگامی که نیروهای اسرائیل و سوریه در سال 1967 درگیر شدند، ناصر در موقعیتی نبود که درخواست کمک سوریه را رد کند و اسرائیل را تهدید کرد (فیلیو، 2014). در 5 ژوئن 1967، اسرائیل با انهدام نیروهای هوایی مصر، اردن و سوریه حمله غافلگیرانه ای را آغاز کرد. به دنبال آن و در طول جنگ شش روزه پس از آن، اسرائیل شبه جزیره سینا، کرانه باختری، بیت المقدس شرقی، نوار غزه و بلندی های جولان را فتح کرد و آن را اشغال کرد (خانی، 2013، apud Oren 2002، ص. 89). این جنگ برای فلسطینیان و کشورهای عربی درگیر که به «جنگ شش روزه» برای اسرائیل و النکسا (شکست) معروف است، بزرگترین موج مهاجرت فلسطینیان به مصر را ایجاد کرد (العابد، 2009: 23). پس از جنگ و به دنبال اشغال، مرز بین نوار غزه و اسرائیل لغو شد. به گفته فیلیو (2014)، انتظار دولت اسرائیل این بود که با داشتن این سیاست «درهای باز» که برای فلسطینی‌ها شغل فراهم می‌کند (و تأمین نیروی کار ارزان برای اسرائیل) یک آرامش سریع به دنبال خواهد آورد.

با این وجود، و با دیدن دوباره خود در اشغال اسرائیل، غزه حملاتی را ترتیب داد که با گذشت زمان بر اهمیت و خشونت افزوده شد (فیلیو، 2014). رئیس جمهور ناصر با درک این موضوع که مصر نمی تواند سرزمین های از دست رفته را در سال های آینده دوباره فتح کند، ایده خود را در مورد فدائیان تغییر داد و آنها را به حمله به اسرائیل تشویق کرد (عبادی، 2006). از این نقطه به بعد، گروه های مختلفی مانند فتح و جبهه مردمی برای آزادی فلسطین به طور قابل توجهی مخالفت مسلحانه خود را علیه اسرائیل افزایش دادند  (Filiu, 2014: 138) با این وجود، و به رغم اعتبار رئیس جمهور ناصر، سقوط دستاوردها و ایده های او پس از جنگ شش روزه آغاز شد. رئیس جمهور ناصر در سال 1970 بر اثر حمله قلبی غیرمنتظره درگذشت و انور السادات رئیس جمهور جدید مصر شد.

پیمان صلح 1979 و سقوط شبه جزیره سینا «دوران طلایی» ناصر اکنون اشغال شده بود و وضعیت موجود «بدون جنگ، بدون صلح» رئیس جمهور سادات را تحت فشار قرار داد تا اقدامی انجام دهد (العابد، 2009). بنابراین، در اکتبر 1973، مصر و سوریه با هدف بازپس گیری مناطق از دست رفته در طول جنگ 1967، حمله غافلگیرانه ای را علیه اسرائیل آغاز کردند. علیرغم موفقیت اولیه، انتقام‌جویی اسرائیل انگیزه مصر و سوریه را در هم شکست و جنگ را پیروز شد.

این نتیجه این بهانه را داد که سادات برای بازیابی شبه جزیره سینا نیاز به پیگیری دیپلماسی داشت و از آن لحظه به بعد جنگ متوقف شد تا ابزاری برای دستیابی به منافع ملی مصر تلقی شود (العابد، 2009: 46). در نوامبر 1977، سادات برای سخنرانی در کنست اسرائیل به اورشلیم سفر کرد و در آنجا اعلام کرد که خواستار دستیابی به چیزی بیش از یک توافق جدایی، پایان اشغال سرزمین‌های عربی و تعیین سرنوشت فلسطینیان است (خلیفه، 2013).

علیرغم اعلامیه سادات مبنی بر تعیین سرنوشت فلسطینیان، وقایع پس از آن نشان داد که او آماده است تا این هدف را در ازای سینا متوقف کند. مصر و اسراییل بر سر داشتن داوری ایالات متحده و همچنین گفتگو و امضای توافقنامه ای بر اساس قطعنامه 242 سازمان ملل متحد به توافق رسیدند. با میانجیگری رئیس جمهور کارتر، معاهده صلح در واشنگتن در سال 1979 امضا و به تصویب رسید.

در همان سال در سینا رئیس جمهور کارتر به منظور پرداختن به تعیین سرنوشت فلسطینیان، ایجاد یک اداره خودمختار فلسطینی در کرانه باختری و نوار غزه را پیشنهاد کرد و اسرائیل نیز موافقت کرد.

معاهده صلح تازه امضا شده خیانت چندین کشور عربی تلقی شد و منجر به اخراج مصر از اتحادیه عرب شد. نه تنها این، بلکه اجماع پان عربیسم که تا آن زمان در سطح دولتی وجود داشت، احتمالاً توسط مهمترین ملت عرب در آن زمان شکسته شد. با وجود اینکه چندین کشور عربی روند صلح را رد کردند، این امر درها را به روی روابط دیپلماتیک (حتی مخفی) آینده بین کشورهای عربی و اسرائیل و آغاز تضعیف آرمان فلسطین باز کرد. گواه این موضوع، معاهده صلح اردن با اسرائیل در سال 1994 بود. این ایده توسط نویسندگان دیگری نیز پشتیبانی می‌شود، مانند خلیفه (2013) که استدلال می‌کند، سادات توسط برخی از شهروندان خودش به عنوان فردی که اتحاد اعراب علیه اسرائیل را از بین می‌برد ، اتحاد را از بین ‌برد و آرمان فلسطین را رها کرد. برای خانی (2013)، پیمان صلح منجر به از دست دادن رهبری مصر در جهان عرب شد، به ویژه به عنوان کشوری که بیشترین دفاع از آرمان فلسطین را داشت و اسرائیل و مصر را به متحدان استراتژیک تبدیل کرد. استاین استدلال می‌کند که «سادات اجماع یکسان اعراب در انزوای اسرائیل را شکست»  Stein, 1997: 315)).

در همان زمان، سیاست‌های جدیدی با شعار «اول مصر» توسط دولت سادات مطرح شد. اجرای این مجموعه جدید از سیاست ها و اقدامات از طریق  ارجاعات در فشار به فداکاری های مصر و ناسپاسی اعراب (به ویژه فلسطینی ها) تشدید شد و بدین ترتیب زمینه برای کارزار ظالمانه ضد فلسطینی فراهم شد که به زودی دنبال می شد. علاوه بر این، کشتن یک وزیر مصری توسط جناح منکر فلسطینی ابونضال برای تحقیر فلسطینی ها مورد استفاده قرار گرفت تا جایی که «نخست وزیر مصر اعلام کرد: « از امروز دیگر فلسطینی وجود ندارد». ( العابد، 2009، apud Miller 1986، ص 64). این لحظه ای بود که «دوران طلایی» ناصر به پایان رسید و فلسطینی های مقیم مصر تبدیل به هدف دستگیری، مراقبت و بازداشت شدند (العابد، 2009). علاوه بر این، پنج سال پس از جنگ یوم کیپور، مصر خود را در وضعیت اقتصادی وخیمی دید. این عوامل منجر به ایجاد قوانین جدیدی شد که قانون ناصر را برچیده و این پیام را به مردم منتقل کرد که مصر «دیگر حامی فلسطینی ها و یا مدافع اصلی عرب و آرمان های آنها نیست» (العابد، 2009: 49).

 

معاهده صلح 197۸ 

رابطه مصر با اسرائیل با وجود پیچیدگی ها که در طول سال ها به طور قابل توجهی تغییر کرده بود و بعدها موجب معاهده صلح گردید سبب شد تا به ۳۰ سال خصومت  بی امان و پنج جنگ پرهزینه پایان دهد.

پیش از این معاهده، سفر انور السادات، رئیس جمهور مصر به اورشلیم (1977)، به دعوت مناخیم بگین، نخست وزیر اسرائیل، و همچنین امضای پیمان کمپ دیوید (1978) که مبنایی برای صلح بین مصر واسرائیل بود، صورت گرفت. این توافقنامه که باعث شد رئیس جمهور سادات و نخست وزیر بگین به طور مشترک جایزه صلح نوبل را برای دستاوردهای خود دریافت کنند، نیاز به حل مسئله فلسطین، پس از یک مرحله موقت پنج ساله خودمختاری برای ساکنان عرب فلسطینی یهودیه و سامره (کرانه باختری) و نوار غزه اشاره می کرد. 

صلح اجرا شده بین اسرائیل و مصر از چندین عنصر عمده تشکیل شده است، از جمله خاتمه وضعیت جنگ و همچنین اقدامات یا تهدیدهای جنگ طلبانه، خصومت یا خشونت. ایجاد روابط دیپلماتیک، اقتصادی و فرهنگی؛ رفع موانع تجارت و آزادی رفت و آمد؛ و عقب نشینی اسرائیل از شبه جزیره سینا با ترتیبات امنیتی توافق شده و مناطق محدود نیرو. اسرائیل خروج خود از سینا (1982) را طبق مفاد این معاهده تکمیل کرد و در ازای صلح، پایگاه های نظامی استراتژیک و سایر دارایی های خود را واگذار کرد.

اگرچه مصر به دنبال امضای این معاهده توسط سایر کشورهای عربی طرد شد، اما بیشتر آنها از آن زمان روابط خود را با مصر برقرار کرده و سفارت های خود را در قاهره بازگشایی کردند. مقر اتحادیه عرب که به تونس منتقل شده بود، در اوایل دهه 1980 در قاهره بازگردانده شد.

عادی سازی روابط بین اسرائیل و مصر، برای غلبه بر 30 سال بی اعتمادی و خصومت، فرآیندی طولانی و دشوار است. با این حال، سفارت‌خانه‌ها و کنسولگری‌ها توسط هر دو کشور ایجاد شده‌اند و جلسات بین وزرای دولت و مقامات عالی رتبه به طور منظم برگزار می‌شود.

در سال 2004، مصر و اسرائیل یک توافقنامه منطقه صنعتی واجد شرایط (QIZ) را امضا کردند که بر اساس آن کالاهای تولید شده مشترک به عنوان بخشی از توافقنامه تجارت آزاد ایالات متحده و اسرائیل بدون عوارض وارد بازار ایالات متحده می شوند. در نتیجه QIZ، صادرات اسرائیل به مصر در سال 2005 ،صدوده درصد رشد کرد.

 

روابط سرد

پس از وقوع خشونت در فلسطین (سپتامبر 2000)، روابط به طور قابل توجهی سرد شد و مصر سفیر خود را فراخواند که بعداً بازگشت. حتی در دوره پرتنش، همکاری در کشاورزی ادامه داشت و کمیته مشترک نظامی مرتباً تشکیل جلسه می داد. با پایان یافتن جنگ فلسطین در سال 2005، تجارت مصر با اسرائیل افزایش یافت و انتظار می رفت که در نتیجه توافق با میانجیگری ایالات متحده که حدود 15000 شغل مصری ایجاد کرد، 130 درصد افزایش یابد. تجارت مصر و اسرائیل از 58 میلیون دلار در سال 2004 به 134 میلیون دلار پیش بینی شده در سال 2005 افزایش یافت. البته با وجود حجم کم صادرات جهانی مصر که حدود 12 میلیارد دلار در سال است، ولی صادرات اسرائیل حدود 30 میلیارد دلار می باشد، سرمایه‌گذاری اسرائیل در مصر عمدتاً به دلیل بی‌اعتمادی طولانی مدت و احساسات سیاسی راکد شد.

 

همکاری نظامی

ارتش اسرائیل در سال 2015 با تأیید دولت مصر عملیات‌های مخفیانه با پهپادهای ضد تروریستی را در مصر انجام داد. پهپادها، هلیکوپترها و جت‌های اسرائیلی بدون علامت، حملات هوایی پنهانی را در مصر علیه اهداف تروریستی انجام دادند که گاهی اوقات چندین حمله در هفته انجام می‌شد. مداخله اسرائیل به دولت و ارتش مصر کمک کرد تا کنترل خود را حفظ کنند و شبه نظامیان جهادی فعال در سینا را شکست دهند.

اسرائیل موافقت کرده است که به مصر اجازه دهد در سینا حضور نظامی بیشتری نسبت به آنچه که در معاهده صلح پیش بینی شده بود داشته باشد تا مصریان بتوانند با اسلام گرایان بجنگند. با این حال، این یک خطر بالقوه برای اسرائیل ایجاد کرده و برتری کیفی نظامی آن را تهدید کرده است. قاهره علاوه بر تسلیحات پیشرفته ارائه شده توسط ایالات متحده، 50 فروند جنگنده MiG-29M/M2، 50 هلیکوپتر جنگی Ka-52 و چندین سیستم دفاع هوایی S-300VM به همراه چهار کشتی جنگی Gowind 2500 و بیست فروند از روسیه و چهار جنگنده رافال از فرانسه خریداری کرده است. به گفته سرلشگر سامی تورجمان، رئیس سابق فرماندهی جنوبی ارتش اسرائیل، این به مصری‌ها انعطاف‌پذیری استراتژیک می‌دهد و توانایی واشنگتن را برای محدود کردن نوع سخت‌افزار نظامی که در اختیار دارند، کاهش می‌دهد.

در فوریه 2018، شرکت Noble Energy Inc مستقر در ایالات متحده و اسرائیل Delek Drilling LP قراردادهایی به ارزش 15 میلیارد دلار برای فروش گاز طبیعی از میادین لویاتان و تامار به مصر طی 10 سال بعد اعلام کردند. نوبل، دلک و دیگر شرکای آنها در لویاتان و تامار دو قرارداد با هلدینگ دلفینوس مصر برای فروش 64 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی به کشور امضا کردند. در سال 2019، این شرکت ها توافق کردند که عرضه گاز طبیعی به مصر را تا 35 درصد بیش از میزان توافق طرفین در سال 2018 افزایش دهند. این اولین تحویل گاز در اوایل سال 2020 بود.

در سال 2019، یک مرکز تحقیقاتی در برن، سوئیس افتتاح شد که توسط دانشمندان در زمینه های مختلف، از جمله اقیانوس شناسی، زیست شناسی، ژنتیک، بوم شناسی و زمین شناسی، از همه کشورهای حاشیه دریای سرخ کار می کند. این مرکز اثرات تغییرات آب و هوایی، کشاورزی، شهرنشینی، ماهیگیری غیرقانونی و زباله های صنعتی را بر روی مرجان های دریای سرخ مطالعه می کند. این همکاری بین اسرائیل، سودان، عربستان سعودی، مصر و اردن بی سابقه است.

مصر دو هلیکوپتر ترابری Mi-8 را برای کمک به آتش‌نشانان اسرائیلی برای مقابله با آتش‌سوزی‌هایی که در اواخر ماه مه 2019 در جنوب اسرائیل رخ داد، فرستاد. آخرین باری که مصری‌ها در این منطقه بودند، در طول جنگ 1948 بود.

مصر نقش میانجی کلیدی در مذاکرات با حماس برای برقراری آتش بس ایفا کرده است، زمانی که تروریست ها با شلیک موشک به اسرائیل، عملیات نظامی اسرائیل را تحریک کرده اند.

گسترش تجارت

یکی دیگر از نشانه های گرم شدن روابط این بود که السیسی، رئیس جمهور مصر، وزیر امور خارجه خود، سامح شکری را به اجلاس نقف در مارس 2022 فرستاد، جایی که وی به همتایان خود از اسرائیل، مراکش، بحرین و امارات متحده عربی پیوست. چند روز بعد مصر و اسرائیل راه‌های گسترش روابط اقتصادی و تجاری را مورد بحث قرار دادند.

در سال 2021، تجارت دوجانبه بین مصر و اسرائیل به 330 میلیون دلار در سال رسید که افزایش 63 درصدی نسبت به سال 2020 را نشان می دهد. اورنا باربیوای، وزیر اقتصاد و صنعت اسرائیل گفت اقدامات جدید به دو برابر شدن تجارت دوجانبه به 700 میلیون دلار در عرض سه سال کمک کرده است.

دو کشور به دنبال راه هایی برای افزایش ظرفیت صادرات تحت پروتکل منطقه صنعتی واجد شرایط  (QIZ) هستند. این برنامه که توسط ایالات متحده در سال 2005 تأسیس شد، به محصولات مشترک مصر و اسرائیل اجازه ورود بدون عوارض گمرکی به ایالات متحده را می دهد، مشروط بر اینکه اجزای اسرائیلی 11.7٪ از این محصولات را تشکیل دهند. تا فوریه 2022، 1124 شرکت تحت پروتکل QIZ ثبت شده است که اکثریت قریب به اتفاق آنها (80٪) منسوجات تولید می کنند. صادرات تحت پروتکل QIZ در سال 2021 به 1.2 میلیارد دلار رسید و 37 درصد از کل صادرات مصر به ایالات متحده را تشکیل می داد.این توافقات صورت گرفته باعث شده تا روابط و ثبات منطقه بین اسرائیل و مصر بیشتر گرم شود و پیشرفت هایی را در زمینه های مختلف گسترش دهند.

 

 

نتیجه گیری

از اتفاقاتی که در روابط مصر و اسرائیل رخ داد و مانع یا تقویت روابط دو کشور شد، می‌توان ثابت کرد که از سال 1981 تا 2017 روند رو به رشد روابط و روابط مشترک وجود داشته است. اهداف بین آنها با نگاهی به حکومت سه دهه مبارک، پس از مرحله اول (1981-1993) که باید از دیدگاه صلح سرد برای درک روابط آنها استفاده کرد، تصمیمات خارجی مبارک او را به شریک استراتژیک اسرائیل تبدیل کرد. در حالی که این روابط رو به رشد هرگز توسط اکثریت جامعه مدنی مصر تایید یا پذیرفته نشد، اهداف مشترک مبارک با اسرائیل باعث شد که وی به طور فزاینده ای از محدودیت های داخلی که حوزه های انتخابیه اش نمایندگی می کردند، جدا شود. این شکاف بین مبارک و جامعه مصر به دلیل چندین رویداد افزایش یافت، اما مشارکت در محاصره غزه و رضایت از عملیات سرب گداخته اسرائیل، این شکاف را غیرقابل برگشت کرد. در نهایت، نارضایتی از نحوه اداره مصر در داخل کشور یک سیاست خارجی که بیانگر تمایلات جامعه مدنی نبود بوجود آورد که باعث ایجاد زمینه مناسبی برای گسترش «بهار عربی» به مصر شد. پس از سقوط مبارک، مرسی در اولین انتخابات آزاد و دموکراتیک در تاریخ مصر انتخاب شد. مرسی، که از حزب سیاسی MB آمده بود، در ابتدا توسط اسرائیل به عنوان خطری برای تاریخ مشترک و روابط مستقر هر دو کشور تلقی می شد. 

 علاوه بر این، اسرائیل همچنین نگران بود که اتفاقی مشابه انقلاب 1979 ایران در مصر نیز رخ دهد. با این حال، با گذشت زمان، دولت مرسی هیچ جاه طلبی در بازنویسی روابط مصر و اسرائیل نشان نداد. کانال های ارتباطی باز ماندند، محاصره به قوت خود باقی ماند و قرارداد کمپ دیوید و پیمان صلح کاملاً رعایت شد. با این حال، مرسی علیرغم سلف خود و کسی که او را در دفتر دنبال می کرد، در واقع گام های اسرائیل را بدون پرسش و تفکر دنبال نکرد. به عبارت دیگر، رویکرد مرسی نسبت به اسرائیل مستقل‌تر از رویکرد مبارک بود. او برای پایان دادن به درگیری‌های حماس و فتح تا جنبش ملی فلسطین تلاش کرد تا شتاب از دست رفته خود را بازیابد. مرسی تا حدودی صلح سرد را در طول یک سال ریاست جمهوری خود زنده کرد.

منابع

-“Hazem Khairat is first Egyptian ambassador after Atef Salem was recalled in 2012 by former president Morsi,” I24 News, (January 3, 2016);

-Abadi, Jacob (2006), “Egypt’s Policy Towards Israel: The Impact of Foreign and Domestic Constraints”, Israel Affairs, (Online), 12 (1) 

-Abou-El-Fadl, Reem (2012), “The Road to Jerusalem through Tahrir Square: Anti-Zionism and Palestine in the 2011 Egyptian Revolution”, Institute for Palestine Studies, (Online), 41 (2) -Agamben, Giorgio (1995), Homo Sacer – Sovereign Power and Bare Life, Giulio Einaudi Editore -Agdemir, A. Murat (2016), “The Arab Spring and Israel’s Relations with Egypt: A View from Turkey”, Israel Journal of Foreign Affairs, (Online), 10 (2) 

-Ahram (January 17, 2017); “Israel raises height of barrier on Egypt border,” 

-Ahram Online, (October 3, 2021).“EgyptAir flight lands in Tel Aviv for first time in decades,” 

-Ali, Rozina (2013), “Democracy versus Security” (Online), checked on 15/10/2020. Available https://www.thecairoreview.com/tahrir-forum/democracy-versus-security/ 

-Alimahomed-Wilson, Jake and Spencer Louis Potiker (2017), “The Logistics of Occupation: Israel’s Colonial Suppression of Palestine’s Goods Movement Infrastructure”, Journal of Labor and Society, (Online), 20 (4) 

-Alimi, Eitan Y. (2007), “Israeli Politics and the First Palestinian Intifada”, Routledge, (Online) -Amnesty International (2009), “Israel/Gaza Operation ‘Cast Lead’: 22 Days of Death and Destruction”, London 

-Anna Ahronheim, “Egypt Sends Military Helicopters To Battle Wildfires,” Jerusalem Post, (May 26, 2019);

-Aran, Amnon and Rami Ginat (2014), “Revisiting Egyptian Foreign Policy towards Israel under Mubarak: From Cold Peace to Strategic Peace”, Journal of Strategic Studies, (Online), 37 (4) -Armstrong, Karen (2000), Islam, London, Weidenfeld & Nicolson 

-Awad, Ibrahim (2013), “Breaking out of Authoritarianism: 18 Months of Political Transition in Egypt”, John Wiley & Sons, (Online), 20 (2) 

-B’Tselem (2009), “Guidelines for Israel’s Investigation into Operation Cast Lead”, Jerusalem -B’Tselem (2013), “Human Rights Violations during Operation Pillar of Defense”, Jerusalem -B’Tselem (2017), “The Gaza Strip” (Online), checked on 15/10/2020. Available at: https://www.btselem.org/gaza_strip 

-Bassiouni, Cherif M. (2014), “Egypt in Transition: The Third Republic”, Institute for National Strategic Security, (Online), 4 (4) 

-Beinin, Joel (1985), “The Cold Peace”, Middle East Research and Information Project, (Online), 129 

-Bell, Avi and Dov Shefi (2010), “The mythical post-2005 Israeli occupation of the Gaza Strip”, Israel Affairs, (Online), 16 (2) 

-Benvenisti, Eyal (1993), The International Law of Occupation, Princeton, Princeton University Press 

-Berti, B. (2015), “Non-State Actors as Providers of Governance: The Hamas Government in Gaza between Effective Sovereignty, Centralized Control, and Resistance”, Middle East Journal, (Online) 69 (1)

-Biçakci, Salih (2007), “The Palestinian parliamentary legislative elections 25 January 2006”, Journal of Southern Europe and the Balkans, (Online), 9 (1) 

-Blumenthal, Max (2014), “Politicide in Gaza: How Israel’s Far Right Won the War”, Institute for Palestine Studies, (Online), 44 (1) 

-Brenner, Björn (2017), Gaza Under Hamas, London, I.B.Tauris & Co. Ltd 

-Buttu, Diana (2014), “Blaming the Victims”, Institute for Palestine Studies, (Online), 44 (1) -Caridi, Paola (2010), Hamas From Resistance to Government?, Feltrinelli, PASSIA 

-Carol Migdalovitz, “Israel: Background and Relations with the United States,” DC: Congressional Research Service, (July 26, 2006),

-Chomsky, Noam and Ilan Pappé (2015), On Palestine, Chicago, Haymarket Books 

-Chorev, Harel and Yvette Shumacher (2014), “The Road to Operation Protective Edge: Gaps in Strategic Perception”, Israel Journal of Foreign Affairs, (Online), 8 (3) 

-Cohen, Raphael S. et.al (2017) (RAND) From Cast Lead to Protective Edge: Lessons from Israel’s Wars in Gaza, California, RAND Corporation 

-Cook, Steven A., (2011), The Struggle for Egypt: From Nasser to Tahrir Square, New York, Oxford University Press 

-Dajani, Maha (1986), The institutionalization of Palestinian identity in Egypt, Cairo, American University in Cairo Press 

-Danahar, Paul (2013), The New Middle East: The World after the Arab Spring, New York, Bloomsbury 

-Daniel Tuchfeld, Matti/Siryoti, “Israel’s new Egypt envoy presents credentials to el-Sissi,” Israel Hayom (September 1, 2016);

-David Kirkpatrick, Secret Alliance: Israel Carries Out Airstrikes in Egypt, With Cairo’s O.K., New York Times, (February 3, 2018);

-Edwards, Richard (2008), The Encyclopaedia of the Arab-Israeli Conflict – A Political, Social, and Military History, I, pp 70-71, California, ABC- CLIO, Inc. (First Edition) 

-El-Abed, Oroub (2009), Unprotected, Washington, Institute for Palestine Studies 

-Elgindy, Khaled (2012), “Egypt, Israel, Palestine: Prospects for Peace After the Arab Spring”, Cairo Review, (Online), 6 

-Erakat, Noura (2019), Justice For Some, California, Stanford University Press 

-Etheshami, Anoushiravan (2002), “‘The Foreign Policy of Iran’, in Raymond Hinnebusch and Anoushiravan Etheshami, The Foreign Policy of Middle Eastern States, Boulder, Lynne Rienner Publishers (2nd Edition) 

-Filiu, Jean-Pierre (2014), Gaza, New York, Oxford University Press 

-Geldenhuys, Deon (1990), Isolated States: A Comparative Analysis, Cambridge, Cambridge University Press 

-Gisha (2011), “Scale of Control: Israel’s Continued Responsibility in the Gaza Strip” (Online), checked on 15/10/2020. Available at: https://gisha.org/publication/1660 

-Gisha (2017), “50 Shades of Control” (Online), checked on 15/10/2020. Available at: https://gisha.org/publication/7599 

-Haik, Daniel (2006), Sharon, Paris, Éditions de l’Archipel 

-Herman, Lyndall (2016), “Sisi, the Sinai and Salafis: Instability in a Power Vacuum”, Middle East Policy, (Online), 23 (2) 

-Hroub, Khaled (2002), Political Thought and Practice, Washington, Institute for Palestine Studies

-Hroub, Khaled (2006), Hamas, London, Pluto Press 

-Human Rights Council (2015), “Report of the detailed findings of the independent commission of inquiry established pursuant to Human Rights Council resolution S-21/1” (Online), checked on 15.10.2020. Available at: https://www.ochaopt.org/content/key-figures-2014-hostilities Human Rights Watch (2017), “Unwilling or Unable – Israeli Restrictions on Access to and from Gaza for Human Rights Workers”, United States of America 

-Human Rights Watch (2007), “Why They Died: Civilian Casualties in Lebanon during the 2006 War”, (Online), 19 (5) 

-International Committee of the Red Cross (2015), “International humanitarian law and the challenges of contemporary armed conflicts” (Online), checked on 15.10.2020. Available at: https://www.justsecurity.org/wp-content/uploads/2015/11/2015-ICRC-ReportIHL-andChallenges-of-Armed-Conflicts.pdf 

Israeli Ministry of Foreign Affairs;Khaleej Times Online, (December 17, 2005);

-Jefferis, Jennifer (2016), Hamas, California, Praeger Security Internation 

-Joronen, Mikko (2016), “’Death comes knocking on the roof’: Thanatopolitics of Ethical Killing During Operation Protective Edge in Gaza”, Antipode, (Online), 48 (2) 

-Kear, Martin (2019), Hamas and Palestine, Oxon, Routledge 

-Khalidi, Muhammad Ali (2010), “”The Most Moral Army in the World”: The New “Ethical Code” of the Israeli Military and The War on Gaza”, Institute for Palestine Studies, (Online), 39 (3) 

-Khalidi, Rashid I. (2014), “The Dahiya Doctrine, Proportionality, and War Crimes”, Institute of Palestine Studies, (Online), 44 (1) 

-Khalifa, Dareen (2013), “Saving peace: The case for amending the Egypt-Israel peace treaty”, International Centre for the Study of Radicalisation and Political Violence, (Online) 

-Khalili, Laleh (2004), “Grass-roots commemorations: Remembering the land in the camps of Lebanon”, Journal of Palestine Studies, (Online) 34 (6) 

-Khani, Arash Beidollah (2013), “Egyptian–Israeli Relations, History, Progress, Challenges and Prospects in the Middle East”, Journal of Middle Eastern and Islamic Studies, (Online), 7 (3)

-Kupchan, Charles A. (2010), How Enemies Become Friends, New Jersey, Princeton University Press 

-Lakhal, Salem Y. (2014), “Morsi’s Failure in Egypt: The Impact of Energy-Supply Chains”, Middle East Policy, (Online), 21 (3) 

-Legrain, Jean-François (1991), Les voix du soulèvement palestinien, 1987-1988, sine loco, CEDEJ 

-Lopez, George (1999), “More ethical than not: Sanctions as surgical tools”, Ethics and International Affairs, (Online) 13 

-Maj. Gen. (Res.) Shlomo “Sami” Turjeman, “Israel’s Sinai Dilemma,” Washington Institute for Near East Policy, (April 23, 2018);

-Meisels, Tamar (2011), “Economic Warfare – The Case of Gaza”, Journal of Military Ethics, (Online), 10 (2) 

-Meital, Yoram (2010), “Approaching the End of the Mubarak Era: Egypt’s Achievements and Challenges”, Institute for National Security Studies, (Online)

-Miller, Aaron David (1986), The Arab States and the Palestine Question: Between Ideology and SelfInterest, Washington DC, Georgetown University 

-Milton-Edwards, Beverley (2014), “Islamist Versus Islamist: Rising Challenge in Gaza”, Terrorism and Political Violence, (Online), 26 (2) 

-Mirette Magdy and Yaacov Benmeleh, “Israel Boosts Supply in Landmark Natural Gas Deal With Egypt,” Bloomberg News, (October 2, 2019);

-Mohamed Sabry, “Egypt, Israel expand economic ties,” Al-Monitor, (April 5, 2022).

-Monier, Elizabeth Iskander and Annette Ranko (2013), “The Fall of the Muslim Brotherhood: Implications for Egypt”, Middle East Policy, (Online), 20 (4) 

-Mukhimer, Tariq (2008), “Hamas Rule in Gaza: Human Rights under Constraint”, New York, Palgrave Macmillan 

-Murray, Stuart (2018), “Thanatopolitics”, Bloomsbury Handbook to Literary and Cultural Theory, (Online), 718 (19) 

-Navone, Lorenzo (2016), “The Field before the Battle. Palestinian Mobilities and the Gaza-Israel-Egypt triangular Border before (and after) the 2011 Egyptian Uprising”, in “Guests and Aliens”: ReConfiguring New Mobilities in the Eastern Mediterranean After 2011 – with a special focus on Syrian refugees, Istanbul, Institut français d’études anatoliennes 

-Oren, Michael (2002), Six days of war, Oxford, Oxford University Press 

-Oxfam (2019), From Failed to Fair – Learning from the Oslo Accords to foster a new rights-based approach to peace for Palestinians and Israelis, Oxford, Oxfam GB 

-Palestinian Centre for Human Rights (2007), “‘Black Days in the Absence of Justice: Report on Bloody Fighting in the Gaza Strip from 7 to 14 June 2007’”, Gaza Strip Palestinian Centre for Human Rights (2009), “23 Days of War, 928 Days of Closure: Life One Year after Israel’s Latest Offensive on the Gaza Strip, 27 December 2008 – 18 January 2009”, Gaza Strip 

-Pappé, Ilan (2006), A History of Modern Palestine, New York, Cambridge University Press

-PASSIA (2018), Understanding Gaza, Jerusalem, Palestinian Academic Society for the Study of International Affairs 

-Pelham, Nicolas (2012a), “Gaza’s Tunnel Phenomenon: The Unintended Dynamics of Israel’s Siege”, Institute for Palestine Studies, (Online), 41 (4) 

-Pelham, Nicolas (2012b), “Sinai: The Buffer Erodes”, The Royal Institute of International Affairs, (Online) 

-Piazza, Bárbara Azaola (2019), “The foreign policy of post-Mubarak Egypt and the strengthening of relations with Saudi Arabia: balancing between economic vulnerability and regional and regime security”, The Journal of North African Studies, (Online), 24 (3) 

-Pierpaoli, Paul and Sherifa Zuhur (2008), The Encyclopaedia of the Arab-Israeli Conflict – A Political, Social, and Military History, I, pp 879-881, California, ABC- CLIO, Inc. (First Edition) Rigas, Georgios (2015) Hamas-Egypt Relations during Morsi’s Presidency, Brais Conference Roy, Sara (1987), “The Gaza Strip: A Case of Economic De-Development”, Institute for Palestine Studies, (Online), 17 (1) 65 

-Raphael Ahren, “Happy and proud to be here, Egypt’s first ambassador since 2012 presents credentials,” Times of Israel, (February 25, 2016);

-Roy, Sara (1991), “The Political Economy of Despair: Changing Political and Economic Realities in the Gaza Strip”, Institute for Palestine Studies, (Online), 20 (3) 

-Roy, Sara (1993), “Gaza: New Dynamics of Civic Disintegration”, Institute for Palestine Studies, (Online), 22 (4) 

-Roy, Sara (1995), The Gaza Strip: The Political Economy of De-Development, Washington DC, Institute for Palestine Studies 

-Roy, Sara (2000), “The crisis within: The struggle for Palestinian society”, Journal for Critical Studies of the Middle East, (Online), 5 (30) 

-Roy, Sara (2007), Failing Peace, London, Pluto Press 

-Roy, Sara (2011), Hamas and Civil Society in Gaza, New Jersey, Princeton University Press -Sayigh, Yezid (2010), “Hamas Rule in Gaza: Three Years On”, Crown Center for Middle East Studies, (Online), 41 

-Selim, Gamal (2015), “Egypt Under SCAF and the Muslim Brotherhood: The Triangle of Counter Revolution”, Arab Studies Quarterly, (Online), 37 (2) 

-Shaaban, Omar (2012), “Hamas and Morsi: Not So Easy Between Brothers”, Carnegie Middle East Center, (Online) 

-Shkolnik, Michael (2017), “’Mowing the Grass’ and Operation Protective Edge: Israel’s strategy for protracted asymmetric conflict with Hamas”, Canadian Foreign Policy Journal, (Online), 23 (2) 

-Shlaim, Avi (1994), “The Oslo Accord”, Institute of Palestine Studies, (Online), 23 (3) 

-Shoshana Solomon, Delek, Noble sign accords for $15b in sales of Israeli natural gas to Egypt, Times of Israel, (February 19, 2018):

-Siddiqui, Fazzur (2016a), “Changing Contours of Egypt’s Foreign Policy in the Aftermath of Uprising”, Indian Council of World Affairs, (Online) 

-Siddiqui, Fazzur (2016b), “Five Years of Uprising: Egypt has Come Full Circle”, Indian Council of World Affairs, (Online) 

-Smith, Ron J. (2016), “Isolation Through Humanitarianism: Subaltern Geopolitics of the Siege on Gaza”, Antipode, (Online), 48 (3) 

-Stein, Ewan (2011), “The “Camp David Consensus”: Ideas, Intellectuals, and the Division of Labor in Egypt’s Foreign Policy toward Israel”, The International Studies Association, (Online), 55 (3) 

-Stein, Kenneth W. (1997), “Continuity and change in Egyptian‐Israeli relations, 1973–97”, Israel Affairs, (Online), 3:3 (4) 

-Stephen P. Cohen and Edward E. Azar. From War to Peace: The Transition between Egypt and Israel.The Journal of Conflict Resolution.Vol. 25, No. 1 (Mar., 1981), pp. 87-114 (28 pages),Published By: Sage Publications, Inc.

-Stockdale, Nancy (2008), The Encyclopaedia of the Arab-Israeli Conflict – A Political, Social, and Military History, I, pp 802-805, California, ABC- CLIO, Inc. (First Edition) 

-Sultan, David (2007), Between Cairo and Jerusalem, Tel Aviv, Tel Aviv University 

-Tamimi, Azzam (2009), Hamas: Unwritten Chapters, London, Hurst & Co. (Publishers) Ltd. -Tucker, Spencer C. and Priscilla Roberts (2008), The Encyclopaedia of the Arab-Israeli Conflict A Political, Social, and Military History, I, pp 364, 404-405, California, ABC- CLIO, Inc. (First Edition).

-United Nations Country Team (2012), “Gaza in 2020 – A liveable place?” (Online), checked 15.10.2020. Available at: https://www.un.org/unispal/document/auto-insert-195081/ 

-United Nations Country Team (2017), “Gaza Ten Years Later” (Online), checked 15.10.2020. Available at: https://www.un.org/unispal/document/gaza-ten-years-later-un-country-team-in-the-occupiedpalestinian-territory-report/ 

-Wagemakers, Joas (2010), “Legitimizing Pragmatism: Hamas’ Framing Efforts From Militancy to Moderation and Back?”, Terrorism and Political Violence, (Online), 22 (3) 

-Watanabe, Lisa (2014), “Egypt One Year after Morsi’s Ouster”, CSS Analysis, (online), 158

-Winter, Yves (2015), “The Siege of Gaza: Spatial Violence, Humanitarian Strategies, and the Biopolitics of Punishment Winter”, John Wiley & Sons Ltd, (Online), 23 (2) 

-Zafrir Rinat, “Israeli Scientists Join Colleagues From Sudan, Saudi Arabia to Save Red Sea Corals,” Haaretz, (June 6, 2019);

-Zecchinelli, Cecilia (2015), “Egypt and the Middle East. A ‘New’ Regional Protagonist?”, in Stefano M. Torelli (ISPI), Milano, Edizioni Epoké (1st Edition)

-“After Years of Breeding Anti-Israel Hatred, Egypt’s Education System is Overhauled Under Sisi,” Sputnik, (April 1, 2020).

-“MFA transfers ancient sarcophagi covers to ambassador of Egypt,” Ministry of Foreign Affairs, (May 22, 2016);

-“Netanyahu and Egyptian FM watch Euro final together,” Times of Israel (July 11, 2016);

-Israel National News (October 20, 2014);“Israel embassy in Egypt reopens after 4 year closure,” PressTV, (September 9, 2015);

کلیدواژگان: مصر,صهیونیست,،فلسطین,روابط,جنگ, اسراییل و مصر