خشایار نصیر
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
ترکیه و آمریکا در 3 سال گذشته اختلافات شدیدی با یکدیگر پیدا کرده اند و تنشهای لفظی و دیپلماتیک میان این دو کشور عضو ناتو افزایش پیدا کرده . آمریکا سال 2018 از ترکیه درخواست آزادسازی کشیشی آمریکایی که در ترکیه دستگیر شده بود را کرد و روابط خود با این کشور اوراسیایی عضو ناتو رو به سردی برد.
کشیش امریکایی از زندان آزاد شده و هم اکنون در حصر خانگی به سر می برد و ممکن بود در آینده نزدیک پس از طی مراحل قانونی آزاد شود و به کشورش برگردد. اما آمریکا بنا به دلایلی با لحنی آمرانه خواستار آزادی فوری این کشیش شد که ترکیه آن را تعرض به حاکمیت کشور دانسته و واکنش منفی نشان داده است. همچنین ترکیه مخالفت شدیدی با آمریکا در بحث حمایت از کردهای سوریه و عراق داشته .
تنش و عدم اعتماد در روابط آمریکا و ترکیه بی سابقه نبوده و حتی در دوران جنگ سرد هم میان ترکیه و آمریکا اختلافاتی وجود داشته اما سایه ی جنگ سرد باعث فراموش شدن فوری این اختلافات می شد . پس از پایان جنگ سرد این اختلافات فرصت پیدا کردند تا خود را نمایان کنند . ترکیه در این مدت دست به اقداماتی زده مانند خرید سامانه اس 400 از روسیه ، برقراری نشستهای 3 جانبه با سران روسیه و ایران برای جنگ سوریه و امضای قرارداد همکاری هسته ای با روسیه که همگی اینها باعث وخیم تر شدن روابط آمریکا و ترکیه شده است ، به عنوان نمونه آمریکا با منع فروش جنگنده های اف 35 به ترکیه و همچنین اعمال برخی تحریمهای اقتصادی بر این کشور به این اقدامات ترکیه واکنش نشان داده .
این نوشته تلاش دارد به این پرسش پاسخ دهد : آینده ی روابط آمریکا و ترکیه در دو دهه ی آینده به شکل خواهد شد ؟ تنشهای فعلی در روابط این دو کشور راه به کجا خواهد برد ؟
ترکیه : در مسیر قدرت یابی در خاورمیانه و شمال آفریقا
ترکیه نه تنها اکنون یکی از اقتصادهای سازنده و مدرن به شمار می آید ،بلکه حجم اقتصادش در خاورمیانه و شمال آفریقا بسیار بزرگتر از دیگران است . تولید ناخالص داخلی این کشور حدود 900 میلیارد دلار است و پیش بینی میشود تا پایان دهه 2020 این کشور جزو 10 اقتصاد برتر جهان شود ، در حالی حجم که اقتصاد ایران 400 میلیارد دلار است و این کشور تحت تحریمهای همه جانبه ی آمریکا است و اقتصاد عربستان سعودی که 600 میلیارد دلار است اما عربستان بنا به گفته ی جرج فریدمن موسس اندیشکده ژئوپلیتیکال فیوچرز احتمال بالایی دارد که در آتش دسته بندیها و کشمکشهای قدرت طلبانه آل سعود گرفتار شود و آشوب بر این کشور سایه افکند . اقتصاد ترکیه یکی از انگشت شمار اقتصادهای مدرن جهان اسلام است و مهمتر از همه اینکه از لحاظ جغرافیایی میان اروپا ، خاورمیانه و روسیه قرار گرفته است . هیچ یک از کشورهای اورآسیا موقعیتی به اهمیت ترکیه ندارد ، رشد آن به این دلیل است که در مرکز منطقه قرار گرفته و دیگر اینکه دارای اقتصادی مدرن و سازنده است .
ترکیه جدا افتاده و دست و پا بسته نیست ، از جهات بسیار توان تحرک و پویایی دارد و مهمتر از همه اینکه ، گسترش قدرت آن منافع حیاتی آمریکا را تهدید نمی کند و بر خلاف ایران ، نیرویش صرف رویارویی گسترده با آمریکا نشده است .
ترکیه در دهه 2020 دارای اقتصادی پویا و رو به رشد و قدرت نظامی فزاینده ای خواهد بود ، اما در منطقه ای آشفته . ترکیه در جهات مختلف با چالش هایی خطیر روبرو خواهد بود ، ایران که اوضاع داخلیش همواره پیش بینی ناپذیر بوده است در جنوب شرقی آن قرار دارد . در جنوب آن کشورهای عربی هستند که پیوسته بی ثبات و درگیر آشوب ، ناآرامی و یا جنگهای داخلی هستند ، در شمال غربی ترکیه شبه جزیره بالکان است که دشمن سنتی این کشور یعنی یونان در آن واقع شده و در شمال و شمال شرقی با افزایش نفوذ روسیه به خصوص در ناحیه قفقاز روبرو است .
ترکیه در رویارویی با روسها مهره ای مهم و اساسی است . تنگه بسفر که دریای سیاه را به دریای اژه متصل میکند ، تحت حاکمیت این کشور است ، و با توجه به اینکه دریای سیاه مکان تمرکز عمده ی قوای دریایی روسیه می باشد این تنگه را به شاهراه اصلی ارتباط روسیه به دریای مدیترانه مبدل می کند . ترکیه در طول تاریخش مهار بسفر را در دست داشته ، در نتیجه روسیه این کشور را سدی در برابر منافع خود تلقی میکند. روسها باید از بسفر بگذرند تا تا بتوانند در بالکان به رویارویی آمریکا بروند و ترکیه نیز می داند که اگر به روس ها اجازه عبور دهد استقلال خود را به خطر انداخته . در نتیجه ترکیه به ناتو وفادار خواهد ماند .
کلام آخر
ترکیه هم اکنون اختلافات زیادی با آمریکا دارد اما نباید فراموش کرد که ترکیه عضوی کلیدی در ناتو است . گرچه این کشور هم اکنون تحت برخی تحریمها قرار داد اما بلافاصله همان تحریمهای محدود را لغو کرد . همچنین آمریکا اعلام کرده قصد فروش موشکهای پاتریوت به ترکیه را دارد . عمده ی اختلافات کنونی ترکیه با آمریکا به شخص دونالد ترامپ برمیگردد . در صورت روی کار آمدن رئیس جمهوری جدید عمده ی این اختلافات به سرعت حل خواهد شد.
ترکیه در استراتژی ضد روس آمریکا نقشی هدفمند و موثر خواهند داشت . احتمال دارد در آینده آمریکا ترکیه را برای حمله به شمال قفقاز تشجیع کند این در حالی است که هم اکنون ارتش ترکیه در لیبی و سوریه حضور دارد ، آمریکا همچنین ترکیه را تشویق خواهد کرد که نفوذ خود را در میان کشورهای عرب و کشورهای مسلمان بالکان گسترش دهد . آمریکا توان و کارایی نیروهای دریایی ، هوایی و فضایی ترکیه را افزایش خواهد داد تا بتواند در دریای سیاه با روسیه مقابله کند . آمریکا از ترکیه تقاضا خواهد کرد که در حفظ امنیت مدیترانه سهیم شود و جلوی ماجراجویی روسها در شمال آفریقا را بگیرد . آمریکا برای رشد اقتصاد ترکیه هر آنچه در توان دارد به کار خواهد بست .
شکی نیست که جهان عرب به قدرت گیری ترکیه واکنشی منفی نشان خواهد داد . اعراب بدرفتاری عثمانیها را با خود فراموش نکرده اند . اما بازیگران دیگر این منطقه که قدرتی همسنگ ترکیه دارند ایران و اسرائیل هستند. به هر روی اعراب به ناچار هژمونی ترکیه را بر خاورمیانه راحت تر خواهند پذیرفت تا هژمونی ایران یا اسرائیل .
آمریکا این تحول را گامی مثبت ارزیابی خواهد کرد . زیرا از این طریق به هم پیمان نزدیکش پاداشی داده است ، دیگر اینکه به منطقه بی ثبات ، ثباتی بخشیده است ، سوم اینکه عرضه نفت و گاز خلیج فارس ، که هنوز اهمیتی فراوان دارد زیر نفوذ ترکیه در می آید و چهارم اینکه ترکیه سدی خواهد شد در برابر بلند پروازیهای ایران در خاورمیانه .
ترکیه تا پایان دهه 2020 متحد و هم پیمان آمریکا باقی خواهد ماند این کشور به پیمان ناتو وفادار خواهد ماند و روابط اقتصادی خود را با آمریکا بسط و گسترش خواهد داد ، افزایش قدرت آن ، افزایش قدرت آمریکاست . اما در دهه 2030 آمریکا از افزایش قدرت این کشور احساس خطر خواهد کرد و آن را خلاف استراتژی کلان خود خواهد یافت ، همچنین ترکیه در اواخر دهه 2020 و اوایل 2030 به تدریج آمریکا را تهدیدی برای منافع ملی خود در خاورمیانه تلقی خواهد کرد ، در نتیجه روابط میان این دو کشور رو به سردی خواهد رفت تا اینکه در دهه 2040 روابط خصمانه خواهد شد .
منابع :
- جهان در 100 سال آینده / جورج فریدمن / نشر فرزان
- جبر جغرافیا / تیم مارشال / نشر همان
- https://iramcenter.org/fa/tension-in-turkey-us-relations/
واژگان کلیدی: روابط ,آمریکا , ترکیه ,خشایار نصیر
