جامعه شناس و کارشناس مسایل فرهنگی
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
پيشينه روابط فرهنگي ايران با منطقه بالكان بيش از دو هزار سال قدرمت دارد. در همين راستا و در ارتباط با روابط فرهنگی ایران با کشورهای حوزه بالکان ،فرصت ها ، چالش ها و موانع پیش روی روابط فرهنگی ایران با کشورهای این منطقه از جهان ، راهبردها و آسیب های موجود در این ارتباط با دکتر علی قلی جوکار جامعه شناس ،پژوهشگر فرهنگی و کارشناس مسائل فرهنگی گفتگویی داشتیم که حاصل این گفتگو به شرح زیر به شما مخاطبان و علاقمندان حوزه فرهنگ، دیپلماسی و سیاست های فرهنگی خارجی تقدیم می گردد .
واژگان كليدي: راهبرد، استراتژی، مطلوب، دیپلماسی، فرهنگی، ایران، حوزه بالکان،دکتر علی قلی جوکار
مرکز بین المللی مطالعات صلح: فرصت های فرهنگی همکاری میان ایران در بالکان بیشتر در چه حوزه هایی است ؟
براساس مطالعات موجود از گذشته ی دور در بسیاری از کشورهای بالکان فرهنگ و ارزش های فرهنگی ایران از احترام و اهمیت خوب و مناسبی در میان مردم برخوردار بوده است . این می تواند به عنوان سرمایه ای فرهنگی برای دیپلماسی کشورمان ، و ایجاد فرصتی مناسب برای گسترش روابط فرهنگی میان ایران و کشورهای بالکان به حساب آید ؛ بخصوص که تا همین یک قرن اخیر زبان فارسی در محاوره میان مردم برخی از شهرهای این کشورها به عنوان زبان دوم محسوب می گردید .پس می توان از این سرمایه فرهنگی در جهت تقویت و گسترش فعالیت ها در تثبیت و تعمیق روابط فرهنگی میان ایران و این کشورها بهره لازم را برد . همان طور که در بخش های قبلی اشاره گردید می توان با ایجاد کرسی های زبان و ادبیات فارسی و گسترش آن ها در دانشگاه های معتبر این کشورها ،ایجاد واحدهای دانشگاهی و آموزش عالی ، و تبادل استاد و دانشجو ، برگزاری نمایشگاه های کتاب ، نمایشگاه های فرهنگی همچون لباس و پوشش ایران ، کالاها وخدمات فرهنگی همچون کالاها و صنایع دستی و نمایشگاه های فرش ایرانی ،و …. البته بدور از ایجاد حساسیت های مذهبی افراطی یا ایجاد نگرانی های امنیتی برای کشورهای هدف و رقیبان ما در بالکان ، به توسعه روابط فرهنگی و تعمیق آن پرداخت .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: چالش ها و تهدیدات ( واکاوی و آسیب شناسی) روابط فرهنگی ایران با بالکان کدام است ؟
5 – الف – چالش ها و موانع روابط فرهنگی ایران با بالکان
توسعه روابط فرهنگی وحتی روابط اقتصادی و سیاسی ایران بعد از انقلاب اسلامی با کشورهای بالکان با چالش ها و تهدیدات بسیاری همراه بوده و هست که در زیر به مهمترین این چالش ها و موانع اشاره می کنیم .
1-5 – رقیب های سنتی همسایه ی بالکان
یکی از مهمترین کشورهایی که بعداز فروپاشی و سقوط امپراطوری عثمانی همواره برای خود در حوزه بالکان ، قائل به منافع بوده و هست ترکیه است که خود را وارث امپراطوری عثمانی می داند ، امپراطوری که زمانی اکثر کشورهای بالکان جزو قلمرو حکومت آن بوده است که پس از جنگ های استقلال ، این کشورها از آن اعلام استقلال کرده اند . اما با این همه و پس از شکست دولت ها و نظام های کمونیست حاکم بر بالکان ، ترکیه مجددا اقدام به تقویت و گسترش نفوذ خود در این کشورها نموده است . بدیهی است ترکیه بیکار نخواهد نشست و به راحتی نخواهد پذیرفت که تهران به عنوان رقیبی جدی در بالکان در برابر او ظاهر شده ، او را از میدان بدر کرده و یا منافع بلند مدت و حیاتی او را به خطر بیندازد . براین اساس و به طرق مختلف سعی خواهد کرد در راه گسترش و توسعه روابط فرهنگی، اقتصادی ، سیاسی و امنیتی ایران با کشورهای بالکان ایجاد چالش و مانع کند .
2-5 – نفوذ برخی کشورهای اسلامی در بالکان
کشورهایی چون عربستان سعودی و قطر که همزمان با استقلال کشورهای تازه استقلال یافته حوزه بالکان و بخصوص در جنگ میان مسلمانان و صرب ها ، به حمایت مالی و اقتصادی و فیزیکی در قالب نیروهای جهادی از کشورهای بالکان بخصوص مسلمانان پرداختند و نفوذ خود را در این کشورها تقویت کرده اند ، به آسانی نخواهند گذاشت به عنوان یک رقیب جدی ، در میان کشورهای مسلمان ظاهر گردد . آن ها سعی خواهند کرد با کمک های سخاوتمندانه اقتصادی خود به این کشورها، مانع از تعمیق روابط فرهنگی، اقتصادی ،سیاسی و امنیتی ایران با بالکان بخصوص کشورهای مسلمان گردد .
3 – 5 – نقش روسیه
زمانی یوگسلاوی و برخی از کشورهای اروپای شرقی بخشی از اقمار شوروی سابق محسوب می گردید . در واقع اروپای شرقی و بالکان جزو حیات خلوت شوروی سابق و پس از آن جزو حیات خلوت روسیه به شمار می رفت. نفوذ و وجود منافع روسیه در این کشورها بخصوص صربستان ، که بازمانده ی یوگسلاوی و همسو با روسیه که هنوز نسبت به آن سیاست حمایتی دارد ، انکار ناپذیر است به نحوی که ایران در عمل با عدم به رسمیت شناختن کشور تازه استقلال یافته ی کوزوو ، نشان داده است که این منافع روسیه را همانند سایر منافع روسیه در آسیای مرکزی شامل : گرجستان و کشورهای قفقاز و … درک می کند . بنابراین به راحتی روسیه به ایران اجازه نخواهد داددر حیات خلوت خود به عنوان قدرتی بزرگ و رقیبی جدی، به گسترش نفوذ فرهنگی ، سیاسی ، اقتصادی و یا امنیتی خود بپردازد . البته همانطور که گفتیم ایران نیز با عدم به رسمیت شناختن استقلال کشور مسلمان کوزوو از صربستان در راستای سیاست های روسیه ، این منافع را رعایت کرده است . این در حالی است که سال ها از استقلال کوزوو می گذرد و سازمان ملل ، اتحادیه اروپا و اکثر کشورهای مسلمان استقلال کوزوو را به رسمیت شناخته اند و دولت کوزوو هم از ایران به عنوان یک کشور مسلمان انتظار به رسمیت شناخته شدن را داشته است .
4 –5- اتحادیه اروپا و غرب
علاوه بر موارد بالا ، اتحادیه اروپا به سبب همسایگی و قائل بودن منافع پایدار خود در این گونه کشورها ، رضایت به نفوذ قدرتمند فرهنگی ، سیاسی ، اقتصادی و امنیتی ایران در حوزه بالکان و کشورهای مسلمان این منطقه را نخواهد داد و احتمالا به اعمال فشار برای کاهش روابط این کشورها با ایران اقدام خواهد کرد . به ویژه اینکه اتحادیه اروپا در صدد ایجاد تمهیدات لازم برای عضویت کشورهای بالکان در اتحادیه اروپا بوده و همچنین اروپا در صدد ایجاد بازار مشترکی میان شش کشور ساحلی دریای آدریاتیک بوده است . چه بسا در گام بعدی، اروپا و کشورهای عضو ناتو از جمله آمریکا که از تعمیق روابط ایران با بالکان رضایت نخواهند داشت ، در صدد عضویت این کشورها در پیمان نظامی ناتو برآیند و این ها یعنی چالش های سختی که برای برقراری و تعمیق روابط فرهنگی، اقتصادی ،سیاسی ، امنستی و راهبردی ایران با کشورهای حوزه بالکان پیش روی ایران قرار دارد و آنها از حضور قدرتمند ایران در بالکان بیمناک خواهند بود .
