دیپلماسی شهری
مصاحبه خانم سمیه موسوی با دکتر سید سلمان صفوی مدیر آکادمی مطالعات ایرانی لندن و مرکز بین المللی مطالعات صلح:
دکتر سید سلمان صفوی، روحانی روشنفکر، از کادرهای اولیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و دارای دکترا از دانشگاه لندن می باشد. وی نویسنده و چهره بین المللی فعالی در حوزه مطالعات مقایسه ای و روابط بین الملل می باشد. وی چهره ای آزادیخواه، ضد امپریالیست، حامی جنبشهای آزادیبخش و منافع ملتهای جهان می باشد.
وی از نظریه پردازان “دولت حداقلی”، “استراتژی بازدارندگی غیر متعارف غیر هسته ای” و “توجه به منافع مشروع همه بازیگران” (all sides concern) می باشد.
از وی ده کتاب به فارسی و یازده کتاب به انگلیسی و دهها مقاله و مصاحبه با اسکای نیوز، بی بی سی، فاکس نیوز، دیلی تلگراف، گاردین، همشهری، ایلنا، ایرنا، ایسنا، مهر،آفتاب نیوز، بازتاب، تابناک، فردا نیوز، جماران، سلام و…در لندن، واشنگتن و تهران منتشر شده است. وی برنده جایزه بین المللی کتاب سال در سال 1387 می باشد.
وی مدیر آکادمی مطالعات ایرانی لندن(LAIS)، مدیر مرکز بین المللی مطالعات صلح(IPSC (و سردبیر مجله بین المللی ترانسندنت فیلوسوفی می باشد.
آکادمی مطالعات ایرانی لندن (لیس)، تحقیقات علمی پیرامون فرهنگ و سیاست خارجی ایران می نماید و تا کنون دهها کنفرانس در لندن برگزار نموده است. این آکادمی پل گفتگوی فلسفی بین ایران و غرب می باشد. این گفتگوها عمدتا از طریق مجله بین المللی “ترانسندنت فیلوسوفی” و اخیرا مجله “اسلامیک پرسپکتیو” پی گیری میشود. هر دو مجله در سایت اکادمی به آدرس ذیل قابل بازدید است: www.iranianstudies.org
مرکز بین المللی مطالعات صلح، مرکزی علمی است برای تحقیقات حوزه صلح و روابط بین الملل با نگاه واقع بینانه در خاورمیانه، خلیج فارس و آسیای میانه.
امنیت، ثبات، صلح و سیاست خارجی حال و آینده مناطق مذکور الویتهای تحقیقاتی “آی پی اس سی” می باشد. دفاتر، نویسندگان و همکاران علمی “آی پی اس سی” دراروپا و خاورمیانه می باشند. تحقیقات منتشره در قالب مقالات بلند و کوتاه در وهله اول در سایت آی پی اس سی: www.peace-ipsc.org
منتشر میشود و سپس در اروپا چاپ و در غرب و خاورمیانه توزیع میشود.
تعريف شما از حوزۀ ديپلماسی شهری چیست و اصولا این حوزه در جهان امروز از چه نقش و جايگاهی برخوردار است؟
دیپلماسی شهری که معادل فارسی “Urban Diplomacy” است؛ در رشته های روابط بین الملل، جامعه شناسی سیاسی، دیپلماسی و جغرافیای شهری اصطلاح رایجی است. دیپلماسی شهری؛ هنر کاربردی روابط بین الملل برای مذاکرات، تعامل، توسعه و بهسازی روابط بین ملت ها ورای مشکلات و معضلاتِ روابط دولت هاست و بخش مهمی از “دیپلماسی عمومی” (Public Diplomacy) کشورهای دموکراتیک و پیشرفته به شمار می رود. در این تعریف بر سه وجه تمایز دیپلماسی شهری از دیپلماسی دولتی تأکید می کنیم. دیپلماسی شهری؛ اولا یک هنر است دوما کاربردی است و سوما در این دیپلماسی، هدف اصلی ملت ها هستند؛ نه الزاما دولت ها.
در جهان امروز که دولت ها در کشورهای پیشرفته برخلاف کشورهای عقب افتاده، به سوی کوچک تر شدن حرکت می کنند و دربارۀ مسائل اساسی حیات، سیاست، فرهنگ و اقتصاد جامعه، از پایین به بالا تصمیم گیری می شود؛ شهردارها و شوراهای شهر به عنوان نمایندۀ مستقیم افکار عمومی و ارادۀ مردم، در بهبود روابط ملت ها با یکدیگر نقش برجسته ای دارند. البته در حکومت های شبه توتالیتر، از آن جهت که شهردار و شورای شهر ملزم به اجرای اوامر نهدهای شبه پولیت بورو هستند؛ دیپلماسی مستقل شهری، موضوعی است سالبه به انتفاع موضوع.
آيا ورود شهرداری ها و مسئولان كلان شهرها به حوزۀ ديپلماسی شهری در افزايش مناسبات دو جانبه با كشورهای مختلف به ويژه كشورهايی كه روابط ملت و دولت دارای تنش است؛ تاثيرگذار است؟
اصولا ملت ها با یکدیگر مشکلی ندارند؛ بلکه دولت ها که علی العموم نماینده و حافظ اولیگارشی های مختلف نظامی، اقتصادی، امنیتی و ایدئولوژیک اند به خاطر تعارض منافع با یکدیگر (Interest Conflicts) منازعه و رقابت دارند. لذا به قول “اریک فروم” در جامعۀ سالم، بدون شک شهرداری ها که برگزیده و نمایندۀ مستقیم مردم هستند و الزاما حافظ منافع حزب و دولت حاکم نیستند؛ می توانند بین کشورهایی که دول آنها با یکدیگر مشکل دارند؛ نقش مهمی در بهبود و افزایش مناسبات سازندۀ اقتصادی، فرهنگی و هنری ایفا کنند. به خاطر دارم دوسال پیش در سفری که برای سخنرانی پیرامون “نقش نخبگان در روابط بین الملل و صلح جهانی” به ژاپن داشتم؛ مقامات ژاپنی از سفر دکتر قالیباف شهردار تهران به توکیو و هیروشیما به نیکی یاد می کردند و از همدردی او با قربانیان حملۀ اتمی آمریکا به شهروندان بی دفاع هیروشیما و ناکازاکی قدردانی می کردند. این نمونۀ عینی نشان می دهد که با وجود اختلاف نظر بین دولت های ژاپن و ایران در موضوع هسته ای؛ هنر و مهارت دیپلماتیک شهردار تهران، تأثیر مثبتی بر افکار عمومی ژاپنی ها داشته و نشانگر این موضوع بوده که ملت ایران؛ ملتی است صلح دوست و مخالف جدی سلاح های کشتار دسته جمعی است.
پيوندهای خواهرخواندگی كه از ديرباز بین كلان شهرهای بزرگ رایج بوده تا چه حـد در بهبود روابط ملت ها و آشنايی با فرهنگ و سنن كشورها موثر است؟
پیوندهای خواهرخواندگی، موجبات توجه ویژه بین کلان شهرها را فراهم می آورد. از این جهت که معمولا کلان شهرها و یا شهرهای کهن از قبیل اصفهان و آتن، یا شهرهای نیمه معاصر مانند تهران و توکیو و یا شهرهای جدید مانند سائوپولو توسعه یافته اند و هر کدام با ویژگی های خاص؛ حامل ارزش ها، فرهنگ، هنر و اقتصاد خاصی هستند. تعامل و دیالوگ بین این شهرها؛ موجب مبادلۀ تجربیات و دانش در حوزهای مختلف می شود. به عنوان مثال استفاده از برخی از تجربیات و روش های سیستم سرویس اجتماعی، وسایل نقلیۀ عمومی و اختیارات شهرداری ها در لندن، پاریس، هلسینکی و استکهلم می تواند اسباب بهبود شرایط شهرهای کشورهای در حال توسعه را فراهم آورد.
برای نمونه در این شهرها؛ شهرداری با منابع مستقل مالی خود در هر منطقه برای عموم مردم کتابخانه، پارک، ورزشگاه و کلینیک تأسیس کرده است. برای اقشار کم درآمد خانه های آبرومند در همۀ مناطق شهر بنا شده که اجاره بهای اندکی بابت آن پرداخت می شود و پس از مدتی می توانند آن را با اقساط بیست و پنج ساله، با نرخ بهره ای که در حال حاضردر لندن حدود چهار درصد است، با پیش پرداخت پنج در صد از قیمت کل خریداری کنند. در فنلاند زنان شاغل، پس از زایمان می توانند با حفظ شغل تا پنج سال مرخصی بگیرند و در این مدت حقوقشان پرداخت می شود؛ تا مادر فرصت کافی برای مراقبت و پرورش فرزند خود داشته باشد. برای سالخوردگان سرویس های اجتماعی مخصوص رایگان طراحی شده است. به کودکان تا سن شانزده سالگی، مستمری ماهیانه (Child Benefit) پرداخت می شود و از سرویس های رایگان حمل و نقل برخوردارند.
آیا نهادهای غير دولتی نظیر شهرداری ها می توانند خارج از حيطۀ فعاليت های رسمی دولت ها، به افزايش مناسبات با كشورهای ديگر اقدام كنند؟ شهرداری ها در كلان شهرهای پيشرفتۀ جهان از چه جايگاهی برخوردارند؟
در دورۀ جنگ انگلیس در عراق در زمان “”تونی بلــر” نخست وزیر مستعفی سابق بریتانیا؛ “کِن لوینگستون”شهردار لندن، برخلاف موضع دولت حاکم و اکثریت نسبی پارلمان، که از جنگ در عراق حمایت می کردند؛ موضع ضد جنگ اتخاذ کرد و در تظاهرات مشهور میلیونی لندن علیه جنگ، در صف اول تظاهرات، پیشاپیش مردم و همراه آنها بود. این سیاست مستقل شهردار لندن، اسباب بهبود چهرۀ مردم بریتانیا نزد مسلمانان گردید. این نمونۀ عینی پیرامون یکی از جنجالی ترین مسائل سیاسی و روابط بین الملل و دیپلماتیک امروز جهان؛ نشان می دهد که در کشورهای توسعه یافته، شهردارها و شهرداری ها از موقعیت بسیار بالایی برخوردارند و دولت ها و نهادهای امنیتی نمی توانند به خاطر مواضع مخالف با دولت و پارلمان حاکم، متعرض شهردار و یا اعضای شورای شهر شوند. عملکرد و اقتدار شیراک شهردار سابق پاریس، نمونۀ دیگری از قدرت و اختیارات شهردار و شهرداری در دولت های مدرن است. در کلان شهرهای پیشرفتۀ جهان علی العموم شهرداری ها مستقل از دولت ها عمل می کنند و روابط نزدیک تری با مردم دارند و دارای وزن سیاسی و اجتماعی بالایی هستند؛ از این رو می توانند به عنوان بالاترین مقام اجتماعی آن شهر، در بسیاری از حوزه های اقتصادی، فرهنگی، هنری، تحقیقاتی و حتی سیاسی با دیگر کشورها وارد مذاکرات همه جانبه شوند. در امور دفاعی و امنیتی نیز در موارد ضروری، شهرداری ها اقدام به محافظت حقوق شهروندان می کنند؛ البته این موضوع پیچیدگی های خاص خود را داراست که فعلا مجال تحلیل آن نیست.
قرار است در ارديبهشت ماه سال جاری بین تهران و آتن پيمان خواهرخواندگی منعقد شود. آیا اين پيمان می تواند در كاهش تنش بین ایران و كشورهای اروپايی – از جمله يونان – مؤثر باشد و اگر چنین است؛ عملياتی شدن آن چگونه امکان پذیر است؟
آتن؛ متروپولیس تمدن غربی است و یونان؛ عضو مؤثر اتحادیه اروپا و پیمان ناتو است. یونان از این جهت که همچون ایران، ناخواسته در دورۀ جنگ جهانی دوم مورد تعرض واقع شد و به امنیتش آسیب رسید؛ می تواند با ایران در موضوع درک ملاحظات دفاعی – امنیتی ایران همدردی داشته باشد. عقل گرایی نسبت خانوادگی وثیقی با فلسفه دارد و آتن؛ شهر فلسفه و شهر خدایگان فلسفه؛ همانند سقراط حکیم، افلاطون و ارسطو؛ مؤلفان آثار جاویدان “جمهور” و “سیاست” است. مدرسه فلسفی تهران نیز از دورۀ قاجار به بعد اهمیت یافت. لذا در شرایط حساس کنونی که خردگرایی و زبان منطق و حکمت، نقش مهی در حل و فصل مناقشات جدی و چند وجهی ما با غرب دارد؛ می توان با تکیه به سوابق دو شهر و با وجود افراد عاقل در شهرداری های هر دو شهر تهران و آتن؛ گام های ملموسی در جهت کاهش تنش بین ایران و اروپا برداشت.
برخی از گام های عملیاتی درک بهتر از همدیگر عبارتند از:
- برگزاری کارگاه های بین المللی گفت و گوی بین ادیان؛ جهت صلح و امنیت جهانی در آتن و تهران.
- برگزاری کارگاه های بین المللی هنری (فیلم، تئاتر، موسیقی، نقاشی، مجسمه سازی و . . .) پیرامون گفت و گوی تمدن ها، صلح و امنیت جهانی در تهران و آتن.
- برگزاری کارگاه های بین المللی ادبیات پیرامون گفت و گوی تمدن ها و صلح و امنیت جهانی در آتن و تهران.
- نشست های مشترک بین المللی موسسات و سازمان های غیردولتی (NGO) در تهران و آتن.
- نشست های مشترک بین المللی نخبگان غیردولتی در آتن و تهران.
- نشست های مشترک بین المللی رسانه های غیردولتی در تهران و آتن.
- نشست های مشترک بین المللی دانشجویی غیردولتی در آتن و تهران.
- نشست های مشترک بین المللی ورزشکاران در تهران و آتن.
- نشست های مشترک بین المللی فعالان بانوان نهادهای غیردولتی در آتن و تهران.
اصل طلایی تnثیرگذاری این گونه رفت و آمدها و گفت و گوها، غیردولتی بودن آن است و گرنه تکرار همان رویکردها و ادبیات دولتی و مناسبات رسمی و روزمرۀ دیپلماتیک در این پروسه؛ نتیجه ای جز اتلاف اموال مردم که ولی نعمتان ما هستند نخواهد داشت. در شرایط کنونی اتخاذ چنین رویکردی در تهران مشکل است؛ مگر آن که با درایت و بصیرت شهردار تهران و همکاران بعضا ارزشمند او در شهرداری؛ راهگشایی نوین و ابتکاری صورت گیرد. “دیپلماسی مردمی” از طریق شهرداری؛ قادر به شکستن تبلیغات مخرب امپریالیسم خبری علیه حقیقت صلح دوستی ملت ایران است. این امر با گفت وگو بین اصناف و طبقات مختلف مردم تهران و آتن قابل پی گیری است. در بسیاری از موارد در افکار عمومی ملت ها “دیپلماسی مردمی”، موثرتر از دیپلماسی رسمی دولتی است. لذا شهرداری تهران می تواند در این شرایط حساس دیپلماتیک، موتور “دیپلماسی مردمی” صلح جویانۀ ملت ایران باشد. ملت ایران دارای پتانسیل بالایی برای بهبود چهرۀ ایران در افکار عمومی جهان است؛ که دیپلماسی ذاتا بستۀ دولتی، قادر به استفاده از این قدرت عظیم نیست اما شهرداری یکی از راههای موثر بهره برداری از این انرژی عظیم در راستای منافع ملی است.
