دامنه روابط استراتژیک ترکیه و جمهوری آذربایجان

سید علی قائم مقامی

کارشناس ترکیه

گذشته نگاه ترکیه به جمهوری آذربایجان

از زمان اعلام استقلال جمهوری آذربایجان ترکیه روابط خود را بر اساس ملی گرای ترکی با جمهوری آذربایجان گسترش داد و با شعار یک ملت و دو دولت این همکاری را ادامه داد. در آن دوران تورگوت اوزال گفته بود که جمهوری آذربایجان شیعه و ترکیه سنی هست اما با این وجود روابط خود را گسترش میدهیم. در مقابل ابوالفضل ایلچی بیک (که جاسوس سازمان سیا و گوینده رادیو صدای آزادی در مصر بود) با کمک ترکیه رئیس جمهور جمهوری آذربایجان شد خود را به عنوان ایچلی بیک یا سفیر ترکیه معرفی کرد . در دروان وی به شدت دشمنی با ایران و انقلاب اسلامی آغاز و ترک گرایی به نام وحدت دو آذربایجان در دستور کار قرار گرفت. در این راستا حکومت ترکیه و گروه های ملی گرای ترک ترکیه این امر را مورد توجه قرار میدادند. در دوران دمیرل ترکیه چند بار تلاش کرد کودتاهای نظامی و غیر نظامی در باکو انجام دهد اما موفق نشد. در این حال در دروان اردوغان هم وی شعار دو دولت یک ملت را سر میدهد و همکاری بسیار گسترده با جمهوری آذربایجان را در نظر دارد.

اهداف سفر اردوغان به جمهوری آذربایجان

اهداف سفر اردوغان به جمهوری آذربایجان متعدد است. در همین راستا اکنون افزایش تجارت 15 ملیارد دلاری مد نظر است . جمهوری آذربایجان تلاش دارد تا بیش از ده میلیاد دلار در نفت و گاز ترکیه سرمایه گذاری کند. گذشته از این راه آهن باکو تفلیس ارزوم نیز مد نظر است. همچنین همکاری بسیار گسترده استراتژیک، امنیتی ، نظامی ، امنیتی و تجاری و فرهنگی مد نظر است.

از اهداف دیگر سفر اردوغان به جمهوری آذربایجان اخراج گولن از جمهوری آذربایجان است. یعنی ترکیه میخواهد فعالیت های گروه فتح اله گولن را در جمهوری آذربایجان متوقف و تمام مدارس و دانشگاهای علمی این گروه را از دور خارج کند. در این بین باکو هر چند این سیاست را ادامه داده است اما هنوز کاملا گولن در جمهوری آذربایجان متوقف نشده و تحت پوشش دولت جمهوری آذربایجان انجام میگیرد. اردوغان تلاش میکند ریشه گروه شبکه نفوذی و جاسوسی گولن (که گروهی ضد شیعه نیز به شمار میرود) در جمهوری های ترک زبان از بین رود.

دامنه روابط استراتژیک

ترکیه از نظر صنایع نظامی و دفاعی با جمهوری آذربایجان همکاری هایی دارد. دو کشور به گونه متقابل سرمایه گذاری های بسیار کلانی بویژه در حوزه نفت و گاز انجام داده اند . جدا از خط لوله باکو تفلیس جیهان یا خط لوله ناتو (حفاظت از امنیت آن توسط ناتو انجام میگیرد) تاناپ هم مورد توجه قرار گرفته است. علاوه بر این خط لوله ناباکو هم ( که به احتمال زیادی از دور خارج میگردد) مورد توجه قرار گرفت است. دو کشور پیش شرطی برای روابط نگذاشته اند و در سطح روابط استراتژیک عالی رتبه است. یعنی همکاری استراتژیک بین دو کشور قراردهای امضا شده است یعنی روسای جمهوری و نخست وزیران و اعضای کابینه دو کشور جلسات مشترکی برگزار میکنند و این جلسه ها هر شش ماه یا یکسال برگزار میگردد. گذشته از این همکاری های نظامی ترکیه با جمهوری آذربایجان گسترده است و ترکیه در جمهوری آذربایجان در صنایع دفاعی سرمایه گذاری هایی کرده است و یک سری سلاح ها در جمهوری آذربایجان صنایع دفاعی ترکیه مونتاژ میگردد. علاوه بر این به جمهوری آذربایجان هم سلاح فروخته میگردد و همکاریهای اطلاعاتی و نظامی هم انجام میگیرد و مانورهای مشترک بین دو کشور برقرار است. ترکیه تلاش دارد تا ناتو در جمهوری آذربایجان نفوذ خود را گسترش دهد. البته جمهوری آذربایجان از ترس واکنش روسیه تلاش نمی کند به عضویت ناتو درآید و تنها در سطح مشارکت با ناتو همکاری هایی با ناتو دارد. همچنین باید گفت ترکیه تلاش میکند با ارمنستان روابط خود را عادی سازی کند تا به گونه مستمری با جمهوری آذربایجان و کشورهای ترک زبان رابطه داشته باشد.

مخالفان و موافقان روابط جمهوری آذربایجان و ترکیه

. احزاب مختلف ترکیه از روابط با جمهوری آذربایجان حمایت میکنند بویژه آنکه حزب حرکت ملی گرا و جمهوری خواه از روابط گسترده آنکارا و باکو پشتیبانی میکنند. یعنی عملا هیچ گروه سیاسی مخالف گسترش روابط ترکیه با جمهوری آذربایجان نیست. در جمهوری آذربایجان هم هیچ گروهی از جمله حزب مساوات و ….. مخالف گسترش روابط جمهوری آذربایجان با ترکیه نیست. قدرت های بین المللی در این حوزه نگاه های مخصوص به خود دارد امریکا در این حوزه طرفدار گسترش روابط ترکیه با جمهوری آذربایجان است . امریکا به شدت از همکاری جمهوری آذربایجان با ناتو و ترکیه حمایت میکند.دلیل این امر کاهش نفوذ ایران در جمهوری آذربایجان است .البته باید گفت ترکیه و ایران تلاش میکنند تا همکاری سه جانبه را با محور تهران باکو و آنکارا گسترش دهند. این امر اگر پیشرفت کند به نفع هر سه کشور است.در سطح دولت باکو هم علی اف شعار یک ملت و دو دولت را مورد توجه قرار میدهد. علی اف با هدف جلوگیری از نفوذ معنوی ایران در جمهوری آذربایجان (با توجه به اشتراک مذهبی شیعه) تلاش میکند روابط با ترکیه از نظر فکری وفرهنگی گسترش یابد . اسرائیل نیز نگاه مثبتی به این امر دارد. در واقع اسرائیل در جمهوری آذربایجان در بخش های نظامی و صنایع دفاعی سرمایه گذاری هایی مختلف انجام داده است و پهپادهای به جمهوری آذربایجان فرخته و مونتاژ میکنند و وزیر دفاع جمهوری آذربایجان به اسرائیل رفت و آمد می کند. از سوی دیگر روسیه تلاش میکند نفوذ روسیه و امریکا در جمهوری آذربایجان بیشتر نگردد.

آینده روابط جمهوری آذربایجان و ترکیه

روابط دو کشور جمهوری آذربایجان و ترکیه در سطح عالی همچنان رو به گسترش است. در این میان باید با توجه به سفر اخیر اردوغان پس از انتخاب به مقام ریاست جمهوی باید گفت این روابط در بخش های گوناگونی توسعه خواهد یافت . در بخش آموزش فرهنگ توریسم و سرمایه گذاریهای مشترک ادامه خواهد یافت. در این بین سرمایه گذاری های جمهوری آذربایجان در ترکیه روبه بهبود خواهد رفت و سرمایه گذاری های ترکیه نیز افزایش خواهد یافت

واژگان کلیدی: روابط ترکیه و جمهوری آذربایجان، روابط استراتژیک ترکیه و آذربایجان، مناسبات ترکیه و آذربایجان، ترکیه ، جمهوری آذربایجان،