دکتر علی بمان اقبالی زارچ
کارشناس ارشد اورآسیا
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
خرسون یکی از مناطق مهم هویتی و ژئواستراتژی در تاریخ و منابع آبی دو کشور اوکراین و روسیه می باشد و عقب نشینی ارتش روسیه از این شهر ضمن تزریق روحیه مضاعف به ارتش اوکراین و تیم زلنسکی ،لطمه ای هویتی به رهبری کرملین وارد محسوب می شود. تعدادی از نهادهای مطالعاتی اروپایی بر این باورند که انتقاد مستقیم از پوتین در جامعه طرفدار جنگ تقریباً بی سابقه است. البته ارزیابی دقیق از دلیل اصلی خروج از خرسون امری دشوار است و شاید بهترین تعبیر تصمیم هوشمندانه پیشگیری از تلفات انسانی بیشتر و گامی رو به جلو به سوی تدوین و فراهم نمودن شرایط مذاکره برای صلح می باشد.
ارزیابی ارتش روسیه مبتنی بر ضعف های قبلی بویژه در بخش لجستیک نوید دهنده روند امیدوارکننده برای فرماندهان جنگ نبود. لذا چند روز قبل از ترک خرسون؛ ژنرال سرگئی سوروویکین، فرمانده جدید نیروهای روسیه در اوکراین از حمله بزرگ و قریب‌الوقوع اوکراین صحبت کرده و گفته بود ما اطلاعاتی داریم مبنی بر اینکه حتی استفاده از تاکتیک‌های غیرقانونی جنگ برنامه‌ریزی شده است و حمله موشکی به نیروگاه برق آبی کاخوفسکایا و همچنین حملات توپخانه‌ای به شهر خرسون بدون توجه به تلفات در تدارک است. به‌گفته فرمانده نیروهای روسیه، اقدامات نظامی بعدی در خرسون به موقعیت تاکتیکی بستگی دارد. تهدیدات روسیه در حالی مطرح شد که دستگاه اطلاعاتی وزارت دفاع بریتانیا در برآورد روزانه خود از وضعیت جنگ در اوکراین از مشکلات ارتش روسیه برای اعزام نیروهای جدید به جبهه‌های جنگ خبر داده که ارتش روسیه برای آموزش نیروهای ذخیره بسیج شده به اندازه کافی افسر باتجربه ندارد.
موسسه مطالعات جنگ در آخرین ارزیابی خود از درگیری در اوکراین می گوید خروج روسیه از خرسون اعتماد به تعهد و توانایی ولادیمیر پوتین برای اجرای وعده های جنگی خود را از بین می برد. در این راستا الکساندر دوگین، ایدئولوگ روسی طرفدار جنگ، آشکارا از ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه انتقاد کرده، چرا که با واگذاری خرسون، از ایدئولوژی روسیه حمایت ننمود. وی افزوده است که ایدئولوژی مسئولیت روسیه برای دفاع از شهرهای روسیه مانند خرسون، بلگورود، کورسک، دونتسک و سیمفروپل را مشخص می کند. برخی تحلیلگران نظامی روسیه قبلاً پوتین را به دلیل عدم پاسخگویی به حمله به پل تنگه کرچ در 9 اکتبر مورد انتقاد قرار داده بودند، در حالی که برخی ملی گرایان افراطی دیگر خاطرنشان کردند که پوتین از سال 2014 تاکنون نتوانسته ایدئولوژی برتری روسیه را حفظ کند و حمله مبالغه آمیز دوگین به پوتین ممکن است نشان دهنده تغییر در ایدئولوگ های ناسیونالیست روسی باشد. وی خاطرنشان نموده که یک حاکم مقتدر مسئولیت دارد که ملت خود را به تنهایی نجات دهد یا با سرنوشت یک پادشاه باران روبرو شود که اشاره ای به کتاب شاخه طلایی اثر سر جیمز فریزر، که در آن پادشاهی در میان خشکسالی به دلیل اینکه نتوانسته باران بیاورد؛ کشته شد؛ می باشد. دوگین همچنین نقش مستشاران پوتین را در ناکامی در حفاظت از جهان روسیه کمرنگ دانست و اظهار داشت که فرمانده نیروهای روسیه در اوکراین، ژنرال ارتش سرگئی سوروویکین، مسئول تصمیم سیاسی برای عقب نشینی از شهر خرسون نیست. دوگین خاطرنشان کرده که حاکم خودمحور نمی تواند این انحراف از ایدئولوژی را تنها اظهارنظر برطرف کند و خاطرنشان نموده که مقامات در روسیه نمی توانند از هیچ چیز دیگری چشم پوشی کنند و غفلت به حد مجاز رسیده است. جالب تر این که دوگین همچنین به استفاده از سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی اشاره نموده و به‌طور مبهم پایان را نشان می‌دهد و در ادامه خاطرنشان کرد که تغییرات دیرهنگام روسیه در کارزار نظامی‌اش کمک چندانی به تغییر مسیر جنگ نکرده است. با این حال، او همچنین پیشنهاد نمود که روسیه باید به جای دنبال کردن استفاده احمقانه از سلاح‌های هسته‌ای، به ایده روسی متعهد باشد.
همزمان با تحولات میدانی؛ اقدامات دیپلماتیک و حقوقی و بین الملل در دست انجام است که هرکدام ابعاد مهم و تاثیرگذاری دارد؛ از طرفی مجمع عمومی سازمان ملل متحد با تصویب قطعنامه ای با 94 رای مثبت ، 14 رای منفی و 74 رای ممتنع روسیه را به پرداخت غرامت و خسارات جنگی با اوکراین محکوم نموده و از کشورهای عضو خواست تا در جمع آوری مستندات لازم به این مجمع بین المللی کمک نماید. بدون شک این مصوبه آثار منفی بر دارایی های روسیه در خارج در دوران پسا جنگ خواهد داشت . از سوی دیگر یک دیدار مهم بین روسای دستگاههای اطلاعاتی روسیه ناریشکین و همتای آمریکایی اش برنز در استانبول انجام شده است. این دیدار که 10 ماه بعد از آخرین ملاقات طرفین در ژنو می باشد نقش مهمی در تعریف دستورکار مذاکرات احتمالی برای توقف جنگ خواهد داشت. البته بعد سفر 10 روز پیش سالیوان به کیف و مذاکره با زلنسکی و دیدار وزرای خارجه دو کشور در کامبوج و برخی اظهار نظرهای مقامات روسی در مورد آمادگی برای مذاکره بدون پیش شرط حکایت از فشار سطح بالا برای سوق دادن طرفین به سمت میز گفتگو می باشد. البته همزمان دولتهای آمریکا و کانادا تحریم های جدیدی را بر علیه تعداد قابل توجهی از شخصیت ها و نهادهای روسی وضع نموده و فشارهای اتحادیه اروپا نیز در کنار برخی تلاش ها برای میانجی گری بویژه از سوی آلمان و فرانسه ادامه دارد.
در مجموع گر چه برخی تحلیلگران معتقدند خروج نیروی های روسی از خوسون در عین حال که فرضیه ضعف اطلاعاتی و لجستیک و بویژه فرماندهی در نیروهای روسی را قوت می بخشد بدون شک به تقویت حملات در منطقه دنباس کمک خواهد نمود. با این حال ولی عقب نشینی ارتش روسیه از هر زاویه و کیفیتی که تحلیل شود؛ گامی سلبی برای کرملین محسوب شده که فارغ از همه ملاحظات در رویکرد آتی طرفین بحران و گرایش به حل و فصل مسالمت آمیز نزاع را تاثیرگذاری قابل توجه خواهد داشت. به هر حال لفظ انتقادی دوگین از رهبر کرملین از اهمیت بالایی برخوردار بوده و ظرفیت بررسی های دقیق و کارشناسی بیشتر را دارد. بهر حال با توجه به طرح برخی سوالات و ابهامات در مورد استفاده ارتش روسیه از پهبادهای ایرانی و مصوبه اخیر مجمع عمومی و مذاکرات محرمانه طرفین اصلی و موثر منازعه ؛ بنظر می رسد رصد دقیق تحولات و انجام کنشکری هوشمندانه و پویای کشورمان اهمیت به سزایی دارد.
واژگان کلیدی: خروج, خرسون؛ اختیاری, اجباری
