جایگاه اقتصاد درسیاست خارجی عربستان

By ipsc

دی 4, 1401

اشتراک

فاطمه خادم شیرازی

پژوهشگر و مدرس دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC

عربستان با استفاده از سلاح نفت ، فرصت و قدرت اقتصادی جدیدی در سیاست خارجی خود ایجاد کرده است. این کشور با اقتصاد بازار آزاد در مدت زمان کوتاهی دستخوش تغییرات قابل توجهی شده است.اما این که عربستان چگونه توانسته ثبات، اصلاحات و تغییرات اقتصادی را در سیاست خارجی خود تقویت کند؟ وچگونه از فرصت های اقتصادی در صحنه جهانی استفاده کرده است؟ سوالات این مقاله می باشد.

– ثبات، اصلاحات و تغییرات اقتصادی سیاست خارجی

عربستان سعودی اقتصاد را کلید سیاست می داند . هدف آن ایجاد انسجام برای خدمت به سرمایه گذاری، جابجایی سرمایه و گردشگری است، زیرا عربستان دریافته است هر چه این عناصر قوی تر شوند، افراط گرایی، تروریسم و شبه نظامیان ضعیف تر می شوند.(1)

عربستان سعودی یک وزنه در بازارهای جهانی انرژی است ،که از این عرصه برای اثبات قدرت خود استفاده می کند. اوپک و اوپک پلاس به گونه‌ای پیشرفت کرده‌اند که قدرت عربستان را تحت تأثیر قرار داده و آن را به خط مقدم آورده اند.این تمرکز تصمیم‌گیری و نمایش قدرت، کنترل عربستان سعودی را بر بازارهای نفت و جریان درآمدی که برای انتقال پادشاهی بسیار حیاتی است، افزایش داده است.

درتغییر جهت گیری جهانی و در راستای سرمایه گذاری آینده، سعودی ها قدرت و آرزوهای اقتصادی خود را به نمایش گذاشتند و 6000 سرمایه گذار، تجار و مقامات دولتی را تحت عنوان “توانمندسازی نظم جهانی جدید” گرد هم آوردند. سعودی‌ها در حال ساختن مجامع چندجانبه جدیدی هستند که می‌تواند ، روابط دوجانبه به ویژه در شرق که بازارهای اقتصادی در حال رشد است ، را گسترش دهد. این ها نقاط اهرمی را برای نفوذ بیشتر از آمریکا فراهم می کند.(2)

دولت نقش اساسی در توسعه صنعتی و اقتصادی دارد. همچنین بخش خصوصی نقش فزاینده‌ای در اقتصاد عربستان بازی می‌کند – این بخش اکنون 48 درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) را تشکیل می‌دهد.

در حالی که پایگاه اقتصادی عربستان سعودی همچنان تحت تسلط نفت است، این کشور اقداماتی را برای تنوع بخشیدن به اقتصاد انجام داده است. محصولات صنعتی بیش از 90 درصد از صادرات غیرنفتی عربستان را تشکیل می دهند. عربستان در میان 20 بازار صادرات و واردات برتر جهان قرار دارد و صادرات محصولات غیرنفتی به حدود 90 کشور به طور متوسط سالانه حدود 6 میلیارد دلار است

بخش تجاری عربستان سعودی به سرعت در حال رشد است. این امر عمدتاً به دلیل مشوق های سخاوتمندانه دولت مانند ارائه وام های بلندمدت بدون بهره و خدمات و تسهیلات حمایتی است. حدود 584000 شرکت دارای مجوز فعالیت تجاری درعربستان وجود دارد. کل سرمایه سرمایه گذاری شده آنها بیش از 54 میلیارد دلار برآورد شده است. با توجه به ثبات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی عربستان، زیرساخت‌های مدرن، منابع انرژی ارزان و موقعیت جغرافیایی استراتژیک سرمایه گذاری خارجی نیز در این کشور در حال رشد است. این کشورهمچنین به سرمایه گذاران خارجی اجازه می دهد تا دارایی و املاک در این کشور داشته باشند.(3)

– فرصت های اقتصادی عربستان در صحنه جهانی

حملات هوایی یمن در سال 2019 آسیب‌پذیری فیزیکی عربستان را آشکار کرد و غیرنظامیان را در معرض خطر قرار داد . پاسخ اساسی آمریکا تنها، تامین اطلاعات، نظارت و شناسایی (ISR) و سیستم های دفاعی به عربستان سعودی بود. محدود بودن و استقرار مجدد دارایی های آمریکا در خارج از منطقه نگرانی های عربستان را در مورد قابلیت اطمینان آمریکا افزایش داد.

عربستان با احتیاط روش سیاست خارجی خود را تغییر داد و برنامه ای کمتر جنگ طلبانه را دنبال کرد که نوسازی اقتصادی و کاهش تنش منطقه ای را در اولویت قرار می داد. آشتی با قطر، روابط با عمان ، میزبانی اردوغان و گفت و گو با تهران در راستای عادی سازی سیاسی و اقتصادی ،از جمله این چرخش تغییر بود. (4)

عربستان سعودی سعی کرده یک بازیگر مهم در اقتصاد جهانی امروز باشد، نه تنها به دلیل رشد چشمگیر آن، بلکه به دلیل موقعیت مرکزی آن در بازارهای انرژی. عربستان جایگاه اقتصادی درسیاست خارجی خود را بر مبنای دو محور انرژی و اموردفاعی تعریف است.بر همین اساس روابط خود را باکشورهایی که می توانند این دو محور را پوشش دهند، ارتباط برقرار می کند.

با بررسی های انجام شده در حال حاضر کشورهای هند،ژاپن،چین، کانادا ،روسیه و فرانسه محورهای اساسی در اقتصاد عربستان هستند.عربستان یک شریک اقتصادی مهم برای هند ، با سرمایه گذاری بالغ بر 3.15 میلیارد دلار است.، سرمایه گذاری هند در عربستان سعودی نیز به 2 میلیارد دلار رسیده است و در بخش های مختلف فناوری اطلاعات، ساخت و ساز، مهمان نوازی، حمل و نقل و غیره توزیع شده است. هند به طور سنتی یک تامین کننده اصلی مواد غذایی برای عربستان سعودی بوده است. صادرات برنج هند به این کشور به تنهایی نزدیک به یک میلیارد دلار است. امنیت غذایی یکی از دستور کارهای کلیدی تحت چارچوب شورای مشارکت استراتژیک (SPC) است.

عربستان سعودی برای دستیابی به چشم انداز 2030، هند را به عنوان یکی از هشت شریک استراتژیک معرفی کرده ،تا از اقتصاد رو به رشد این کشوربهره مند شود، نه تنها از طریق سرمایه گذاری دو طرفه، بلکه به دلیل نیروی انسانی ماهر هند.

همچنین عربستان سعودی در همکاری های دفاعی باهند، به ویژه در حوزه دریایی به تدریج در چند سال گذشته تقویت شده است، که منجر به اولین رزمایش دریایی دوجانبه درسال 2021 شد. (5)

با توجه به موقعیت جغرافیایی عربستان سعودی و تحولات مداوم، این کشور می تواند به عنوان پل و دروازه ای برای چین به جهان عربی و مرکزی باشد.از آن جایی که نمی توان وزن سیاسی را از قدرت اقتصادی جدا کرد.بنظر می رسد دست دادن چین و عربستان محصول خوانش تغییرات در جنگ اقتصادی در باشگاه قدرت های بزرگ جهان است.(6)

در طول سی سال گذشته، روابط سیاسی، اقتصادی و نظامی چین و عربستان عمیق تر شده است. عربستان سعودی به بزرگترین شریک تجاری چین در خاورمیانه و شمال آفریقا ، درتامین نفت خام چین تبدیل شده است. همچنین چین در صنایع شیمیایی یک چهارم صادرات عربستان سعودی را از این بخش گرفته است.

همکاری با مکانیسم های هماهنگی دوجانبه و منطقه ای برای ایجاد هماهنگی بین طرح کمربند و جاده چین (BRI) و چشم انداز عربستان سعودی 2030 تقویت شده است. این دومی یک استراتژی توسعه عربستان است که هدف آن کاهش اتکای عربستان سعودی به نفت و ارتقای اقتصادی است. روابط دفاعی چین و عربستان، علیرغم تعامل بیشتر اقتصادی و دیپلماتیک دوجانبه، همچنان محدود است. روابط دفاعی به رزمایش های مشترک، همکاری های ضد تروریسم، فروش برخی سیستم های تسلیحاتی و تولید مشترک پهپاد محدود می شود.

عربستان سعودی همچنین آگاه است که رشد اقتصاد پایدار چین ممکن است در نهایت به افزایش قدرت نظامی تبدیل شود که در استراتژی های قاطعانه تر در خاورمیانه و فراتر از آن بیان می شود.این کشور باید تعادل دشواری بین تعمیق روابط با چین، شریک اصلی اقتصادی خود، و مماشات با متحد تاریخی خود، آمریکا پیدا کند.برای این منظور، عربستان سعودی در مسیرهای موازی کار می کند: تقویت قابلیت های نظامی مستقل خود و تنوع تهاجمی روابط اقتصادی و نظامی با بازیگران کلیدی خارجی. (7)

افزایش همکاری در بخش انرژی با چین اولویت اصلی در سال 2023 خواهد بود که شامل پروژه‌های مشترک پالایشی و پتروشیمی دیگری می‌شود که به دنبال قفل کردن تقاضای بلندمدت نفت خام عربستان و تامین منابع برای چین است. چین در اوایل سال 2022 تلاش کرد عربستان سعودی را متقاعد کند که فروش نفت بین دو کشور را به رنمینبی (به جای دلار آمریکا که طبق توافق نفتی با آمریکا معمول است) متقاعد کند. اگر عربستان تحت تاثیر این فشارها قرار گیرد ، چین واحد پول خود را بین المللی خواهد کرد واز این راه می تواند درمنطقه استراتژیک مهم خاورمیانه، اعمال نفوذ کند.(8)

افزایش تولید نفت شیل آمریکا ، و کاهش قدرت بازار اوپک باعث نزدیکی عربستان با روسیه شد.از طرفی واشنگتن به دنبال کاهش مشارکت و هزینه ها، و کم رنگ کردن نقش امنیتی طولانی مدت خود در خاورمیانه است.

رهبری عربستان در مورد طرح منافع خود و آماده سازی برای آینده ای بالقوه که در آن آمریکا کمتر درگیر خاورمیانه باشد، قاطعانه تر شده است. هدف روسیه نیز، هماهنگی نزدیک سیاست‌های انرژی با کشورهایی مانند عربستان و امارات متحده عربی است تا از این طریق بتواند باعث مهلت تحریم‌های بین‌المللی و مقابله با تلاش‌های آمریکا برای منزوی کردن روسیه در اقتصاد جهانی ‌شود.

همکاری عربستان با مسکو نیز برخلاف شراکت دیرینه نظامی-اقتصادی آمریکا که یک حفاظت امنیتی سختی را برای این کشور فراهم می‌کرد، سود ناشی ازعرضه پایدار نفت به بازارهای جهانی است. (9)

عربستان سعودی، در چندین پروژه بازسازی در روسیه سرمایه گذاری کرده است، از جمله نیروگاه برق آبی در منطقه کارلیان، کارخانه پتروشیمی در توبولسک، و زیرساخت های حمل و نقل در سنت پترزبورگ.همچنین در سال 2021، توافقنامه همکاری با هدف توسعه پروژه های مشترک با تمرکز بر توسعه بندر تجاری ولادیووستوک، که بخشی از گروه FESCO، بزرگترین اپراتور حمل و نقل در روسیه است، امضا کردند.(10)

علیرغم منافع مشترک بین روسیه و عربستان سعودی احتمالا در میان مدت و بلندمدت ممکن است از این روابط چند نقطه آسیب ببیند. اگر روسیه بازار صادرات خود در اتحادیه اروپا را از دست دهد، هردو کشوربه طور همزمان به سمت آسیا می چرخند و برای سهم بازار در منطقه ای رقابت می کنند که مدت هاست سنگر صادرات عربستان بوده است ، ممکن است تنش‌هایی بر سر ضرر عربستان ایجاد شود.

روسیه، بر خلاف آمریکا، بعید است در ژئوپلیتیک منطقه‌ای که شامل عربستان سعودی و ایران می‌شود، طرفی را انتخاب کند. روسیه و عربستان ، به عنوان صادرکنندگان هیدروکربن، با عدم اطمینان فزاینده در مورد اثرات اقدامات آب و هوایی بر تقاضای نفت مواجه هستند. لذا جایگاه ژئوپلیتیک صادرکنندگان نفت ممکن است کاهش یابد و رقابت بین آنها افزایش یابد.هر یک از این عوامل می تواند روابط عربستان و روسیه را تضعیف کند.(11)

منافع تجاری و اقتصادی یکی از جنبه های مهم روابط دوجانبه کانادا با عربستان سعودی است. عربستان سعودی در سال 2021، بزرگ ترین بازار صادراتی کانادا پس از امارات متحده عربی در منطقه بود. همچنین دراین سال در واردات کالا به کانادا از منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا و پس از آن اسرائیل پیشتاز بود. در سال 2021، صادرات کانادا به عربستان سعودی 2.2 میلیارد دلار و واردات 2.4 میلیارد دلار بود. واردات کانادا تقریباً تماماً از نفت و پتروشیمی بود. صادرات کانادا برای 81 درصد از تجهیزات حمل و نقل تشکیل شده است. ماشین آلات، تجهیزات الکترونیکی و الکتریکی و ابزارهای نوری، پزشکی و دقیق نیز صادرات قابل توجهی را نشان می دهند.در چشم انداز 2030 فرصت های جالبی را برای تامین کنندگان کالا و خدمات کانادایی در عربستان وجود دارد.(12)

سفر ولیعهد عربستان به فرانسه در سال2022 پیامی غیرمستقیم برای آمریکا بود. فرانسه یک شریک قابل اعتماد با قابلیت های نظامی عالی است. این کشور تعهدات قبلی خود را در قبال منطقه با تامین موشک های دوربرد به عربستان سعودی نشان داد و پس از حمله موشکی ایران به تاسیسات فرآوری نفت، یک سیستم راداری را در سواحل شرقی این کشور مستقر کرد.(13)

تدوین “چشم انداز 2030 سعودی-ژاپن” در سال 2017 به قطب نمای محلی برای مشارکت راهبردی طول مدت بین ژاپن و پادشاهی عربستان سعودی، حوزه های تحقیقاتی را برای همکاری در بر می گیرد. هدف چشم 2030 عربستان و ژاپن مشارکت بخش عمومی و اختصاصی بین عربستان سعودی و ژاپن از طریق همسوسازی و ارائه گزارش در مورد ابتکارات استراتژیک است که به توسعه استراتژی های توسعه و توسعه ملی هر کشور کمک کند.عربستان در تلاش است که از فرصت های سرمایه گذاری در دو کشور مهم استفاده می کند.(14)

– سخن پایانی

عربستان سعودی به طور فزاینده‌ای به رویکرد مستقل‌تر سیاست خارجی نسبت به گذشته پای بند شده است. روابط نزدیک با چین و روسیه به قیمت دشمنی با متحدان سنتی در واشنگتن و اتحادیه اروپا ناشی از همین سیاست است.

عربستان تلاش دارد تا با تولید و صادرات نفت کمتر به رشد کلی در سال 2023 کمک کند. زیرا تقاضای بین‌المللی انرژی در راستای کاهش پیش‌بینی‌شده اقتصاد جهانی و رکود در برخی از بازارهای عمده صادراتی عربستان سعودی، به ویژه بازارهای اروپای غربی، تعدیل می‌شود. درآمد بالای مالی ناشی از درآمد نفت جامد همچنان ادامه خواهد داشت .

عربستان سعودی برای مقاومت در برابر شوک های خارجی در سال 2023 حفاظ های قابل توجهی را حفظ خواهد کرد که شامل سپرده های دولت در بانک مرکزی بیش از 10 درصد تولید ناخالص داخلی و پنجمین انباشته بزرگ ذخایر بین المللی جهان – به اندازه 469 میلیارد دلار است.

عربستان سعودی در سال 2023 به دنبال ایجاد توازن بهتر در روابط بین المللی خود بین شرق و غرب خواهد بود. عربستان در شراکت راهبردی طولانی مدت با آمریکا باقی خواهد ماند. (15)

Reference

1.https://english-aawsat-com.cdn.ampproject.org/v/s/english.aawsat.com/home/article/4037411/tariq-al-homayed/saudi-foreign-policy-summit%C2%A0?amp=&amp_gsa=1&amp_js_v=a9&usqp=mq331AQKKAFQArABIIACAw%3D%3D#amp_tf=%D8%A7%D8%B2%20%251%24s&aoh=16709161985929&referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com

2.https://agsiw.org/saudi-arabias-new-nationalist-foreign-policy/2-

3.https://www.saudiembassy.net/economy-global-trade