توان مالی داعش و دلایل کنونی وضعیت اخیر در عراق

دکتر حسین ربیعی

کارشناس مسائل استراتژیک   

مرکز بین المللی مطالعات صلح

وضعیت داعش در یک سال گذشته

من تصورم این است که داعش دو مرحله یا دو فاز متفاوت را پشت سر گذاشته است. از فروردین ماه سال گذشته که داعش به نوعی گسترش خود را شروع کرد، یک روند تهاجمی را در پیش گرفته بود. که این روند تهاجمی با گسترش جغرافیایی همراه شده بود به نحوی که محدوده های زیادی از سوریه و بعد از آن در تابستان که فکر می کنم در واقع از خرداد ماه بودکه وارد عراق شدند، و مناطقی از عراق را به تصرف خودشان دراوردند. تا جاییی که حتی شهرهای زیادی از عراق را به تصرف خودشان درآوردند.

گروه داعش تا نزدیکی های منطقه کردستان عراق و همچنین تا چند کیلومتری بغداد هم رسیدند و روند رو به گسترشی را داشتند. از زمانی که حملات هوایی آمریکا علیه داعش شروع شد، و کشورهای منطقه هم مواضعشان را به ظاهر یا به واقع تغییر دادند و نگاه به داعش عوض شد، حداقل پیشروی داعش متوقف شد و در حال حاضر حدود دو ماه است که داعش موفق به پیشروی جدیدی نشده و یا در واقع می توانیم بگوییم که در مکان های قبلی اش مانده است و در بعضی جاهای دیگر هم عقب نشینی کرده است و مناطقی را از دست داده است. در هر صورت فکر می کنم داعش یک دوره فراز و یک دوره فرود را داشته است. منتهی این فرود به معنی این نیست که داعش در حال فروپاشی یا از بین رفتن است. فعلا به خاطر این که امکان تحرک امکان تحرک و جابه جایی نیروهایشان با توجه به حملات هوایی آمریکا وجود ندارد، مقداری مواضعشان دچار ثبات شده است و پیشروی خاصی نداشته اند.

دلایل کنونی وضعیت اخیر داعش

بلافاصله بعد از این که داعش حمله کرد، مردم عراق تهدید شدیدی را احساس کردند به ویژه مردم نواحی جنوبی عراق که اغلب هم شیعه هستند. مردم عراق و همچنین مردم نواحی کردنشین دو جبهه متفاوت را در داخل عراق تشکیل دادند. کردها با نیروهای پیش مرگه به مقابله با داعش پرداختند و به جبهه رفتند و عملیاتی را انجام دادند. همچنین نیروهای مردمی به کمک ارتش آمدند تصاویری که آن زمان نشان داده میشد، نشان دهنده بیداری و آگاهی مردم عراق بود. این که مردم عراق از اهداف داعش آگاه شده اند. به علاوه این که در مناطقی هم که داعش به تصرف درآورده بود، بالاخره بعدا زمدتی که اهداف و نیات و رفتار و مقاصد داعش بر مردم تحت سلطه معلوم شد، اندکی از آن حمایت های اولیه در مناطق تحت اشغال هم کاسته شد. همان طور که می دانید وقتی که داعش به عراق حمله کرد زمینه تا حدی فراهم بود. یعنی به لحاظ ذهنی مردم اهل سنت عراق و همین طور نیروهای ارتشی که در آن محدوده بودند بر این مبنا بود که این نیروها از بازماندگان ارتش صدام بودند، لذا زمینه های ذهنی برا پذیرش نیروهای داعش را داشتند. منتهی بعد از این که داعش ان جا را تصرف کرد و اعمال وحشیانه ای از خودش در مقابل مردم عادی نشان داد. حتی اهل تسنن هم مورد آزار و ستم خودش قرار داد.تا حدی آن آمال و ارزوهای اولیه ای که در ذهن مردم حتی اهل سنت از ورود داعش شکل گرفته بود . در واقع اینان فکر می کردند داعش زمینه ای برای ازادی بهتر و یا رفاه بیشتر خواهد شد، همه اش نقش بر آب شد. به همین دلیل حمایتشان را از داعش قطع کردند.

وضعیت داعش در چند ماه گذشته

در واقع هر چند پایگاه اصلی داعش همان استان های غربی است که اکثریت با اهل سنت است و به نوعی از حکومت شیعه عراق هم ناراضی هستند. اما باید دانست که افکار عمومی داخلی عراق ، مردم منطقه ومردم جهان بعد از دیدن رفتارآنها با سربازانی که به اسارت درآورده بودند، یا با مردم غیر هم مسلک خودشان، مردم شیعه، با ایزدیها با مسیحیان عراق که رفتار خشونت آمیز وحشیانه و غیرقابل تصوری که آنها از خود بروز دادند باعث شد که به طور کلی ایده ها و افکار آنها را غیر معقول و ناپذیرفتنی جلوه دهد. علاوه بر اینکه پایگاه فکری و سیاسی خود را در بین مردم ازدست دادند و جذابیت اولیه شان از دست رفت. حملاتی که آمریکا و ائتلاف ضد داعش انجام داد موجب شد حمایت هایی که پیش از آن کشورهای حوزه خلیج فارس بویژه عربستان، امارات، قطر و هم چنین ترکیه از این گروه داشتند، قطع شد. این امر در کنار علل دیگر زمینه را برای تضعیف این گروه فراهم آورد و آنها را به این وضعیت انداخت، که چشم انداز مبهمی در پیش رو داشته باشند.

جریان ها و گروه هایی عراق همراه داعش

فکر نمی کنم داعش در حال حاضر به نیروهای داخل عراق متکی باشد. به جز تعدادی از قبایل اهل سنت و برخی از همان فرماندهان ارتش بعثی بازمانده از دوران صدام پایگاه فکری و به اصطلاح سیاسی دیگری ندارند که گروه سیاسی خاصی از افکار داعش در عراق حمایت کند. آنچه مشخص است این است که بخش زیادی از نیروهای داعش نیروهایی از خارج از عراق وارد شده اند یعنی به جز همان قبایل محدودی که در عراق هستند پایگاه فکری و سیاسی ای در داخل عراق از نیروهای داعش حمایت نکرده است.

داعش در استان های عراق

در ابتدا نیروهای داعش به عمده استان های سنی نشین یا استان های غربی عراق. استان الانبار و استان نینوا و صلاح الدین وارد شدند. قطعا نیروهای داعش در مناطق شیعه نشین جایگاه و پایگاهی نخواهند داشت و حتی اگر زمانی در یک پیش بینی غیر واقعی فرض کنیم این ها بتوانند عراق را به تصرف خودشان دربیاورند مطمنا در نواحی شیعه نشین هیچ جایگاه فکری و سیاسی نخواهند داشت و نمی توانند این کار را انجام دهند. در حال حاضر در مناطقی هم که حضور دارند، اخبار حاکی از ان است که مردم و قبایل دیگر از نیروهای داعش رویگردان شده اند.

وضعیت مالی و اقتصادی داعش در شرایط کنونی

داعش چند منبع درآمد کلی دارد. که این منبع درآمدها متغیر است. عده ای می گویند که روزانه در حدود 6 میلیون دلار درآمد نفتی دارند که سالی بیشتر از 2 میلیارد دلار می شود. مقداری از کشورهای عربی کمک می گیرند یا اگر کشورهای عربی حمایتشان را قطع کرده باشند، از برخی از ثروتمندان که در کشورهای عربی حضور دارنداز جمله کشورهای حاشیه خلیج فارس از آن ها حمایت می کنند. گفته می شود این گروه بخشی از اشیا و اثار باستانی که از عراق به دست می آورند را در بازارهای بین المللی به فروش می رسانند و به نوعی قاچاق آثار باستانی انجام می دهند. به علاوه بخشی از منابع مالی داعش از مردم غیر مسلمانی (که در این مناطق تحت سلطه خودشان دارند) است و مبالغی را تحت عنوان جزیه یا مالیات دریافت می کنند. متأسفانه خرید و فروش انسان یا زنان و دخترانی در بازارها هم بخش هایی از درآمدی است که داعش دارد . فعلا اگر این روند ادامه پیدا کند یعنی حداقل اگر فروش نفتشان به همین شکل ادامه پیدا کند درآمد کفایت کننده ای حداقل برای چرخاندن امور اداریشان دارند.

واژگان کلیدی: وضعیت مالی داعش ، عراق، وضعیت داعش ، داعش، نیروهای داعش، عراق