مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
وضعیت و نوع تقسیم بندی سیاسی در جهان عرب در بحران ها و تشن های منطقه ای چند ماه گذشته حاد تر شده است. در این میان برای بررسی نوع تقسیم بندی سیاسی، عقیدتی، ایدئولوژیک در جهان عرب گفتگویی با دکتر رویوران داشته ایم:
واژگان کلیدی: تقسیم بندی های جهان عرب ، جهان عرب در مقابل ایران، تقسیم جهان عرب ، ایران، جهان عرب
مرکز بین المللی مطالعات صلح: اگر به وضعیت و نوع تقسیم بندی سیاسی در جهان عرب بپردازیم، از چند نوع تقسیم بندی سیاسی، عقیدتی، ایدئولوژیک در جهان عرب با توجه به وضعیت کنونی اتحادیه می توان نام برد؟
کشورهای عربی هم چپ بودند، هم ناسیونالیستی و هم نیروهای به گونه ای وابسته به غرب بودند. اما نیروهایی که به گونه ای چپ و مستقل بودند، دچار مشکلات جدی شدند. مصر که یکی از مهم ترین نمادها یا کانون های ناسیونالسیم عرب بود، و استقلال طلبی را به صورت جدی دنبال می کرد، در زمان محمد انور سادات کاملا به سمت غرب رفت و سیاست خارجی آن بعد از دیوید کاملا گروگان آمریکا و اسراییل قرار گرفت. الجزایر هم که یکی از کانون های مهم استقلال طلبی در جهان عرب بود، در حال حاضر تا حدودی استقلال سیاست خارجی خود را حفظ کرده، اما بخش وسیعی از شاخصه های استقلال طلبی را از دست داده است. چنانچه اخیرا الجزایر موضع خیلی متفاوتی با عربستان نداشت، در حالی که به صورت واقعی اختلاف جدی بین عربستان و بین الجزایر وجود دارد.
سوریه یکی از کانون های استقلال طلبی در جهان عرب هم با توطئه ای متاسفانه این وضعیت را پیدا کرده است. در حال حاضر در جهان عرب نمی توان از یک تفکیک جدی صحبت کرد. عمده ی کشورهای عربی کشورهای وابسته اند و در مقابل غرب کاملا تسلیم پذیر شده اند. تنها کشورهایی که تا حدودی خارج از این چارچوب بوده و قابل تفکیک هستند، سوریه و الجزایر است که خارج از این چارچوب، به شمار می آیند. عراق را هم نمی توان گفت که سیاست خارجی مستقلی را در پیش گرفته و به دلیل توافق امنیتی آمریکا درگیر وابستگی به آمریکاست.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به نوع کنش گری عربستان در قبال ایران، بیانیه ی اتحادیه ی عرب و قطع روابط برخی از کشورهای عربی با ایران، متحدان عربستان در مقابل ایران را به چند دسته می توان تقسیم کرد؟ آیا می توان گفت همه دارای رویکردهای هم گرایانه هستند و یا خیر، واگرایی هم وجود دارد؟
هم بستگی با عربستان و حمایت از سیاست های عربستان دو موضوع است. در جهان عرب نوعی هم بستگی با عربستان وجود دارد این امر به یک نوع هم بستگی های قومی که در منطقه وجود دارد بر می گردد. اما این الزاما به معنای پذیرش سیاست خارجی عربستان نیست. سیاست عربستان حتی در شیخ نشین های خلیج فارس از حمایت کاملی برخوردار نیست . کشور کویت و کشور عمان کاملا قبول ندارد. قطر تا حدودی قبول دارد. این موارد نشان می دهد که سیاست های عربستان سعودی در جهان عرب بازار گسترده ای ندارد. سودان که به خاطر عربستان رابطه ی خود را با ایران قطع کرده است ، یک جریان اخوانی در آنجا حاکم است ولی عربستان با اخوان مشکل دارد. بر همین اساس هم سودان نیاز اقتصادی دارد نه به معنای این که با سیاست های عربستان هم بستگی داشته باشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آینده ی نگاه بازیگران عربی در قالب رویکردهای نظامی، ژئوپلیتیکی، امنیتی عربستان در قبال ایران چگونه خواهد بود؟
عربستان سعودی با سیاست پترودلار می تواند بسیاری از کشورها را با خود هم بسته سازد، اما هم جهت با هم نیستند. یک نمونه یمن است. عربستان سعودی به یمن حمله کرده و از همه ی کشورهای عربی درخواست نیروی نظامی کرد، اما هیچ کشوری این کار را انجام نداد. مصر و پاکستان (کشورهایی که عربستان بر روی آن ها حساب زیادی باز کرده بود) شانه خالی کردند. ولی در نهایت از سنگال، موریتانی، و…. نیروهایی آورد، آن هم با هزینه های بسیار گزاف. این نشان می دهد این کشورها حاضرند از کمک های عربستان بهره مند شوند اما حاضر نیستند ابزاری برای عربستان شوند و امکانات نظامی خود را در اختیار سیاست های ماجراجویانه ی عربستان قرار دهند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: اگر به رویکرد های کشورهایی مانند امارات، بحرین، کویت و برخی از کشورهایی که رویکرد خیلی تندی بر ضد ایران نشان ندادند توجه کنیم، در چه صورتی این کشورها می توانند همگراتر با عربستان در مقابل ایران قرار گیرند؟
اگر واقعا منافع جهان عرب به خطر بیفتد، این هم گرایی اتفاق می افتد. اما عربستان سعودی به خاطر نفوذ خود دنبال هم گرا کردن دیگران است، و دیگران حاضر نیستند هزینه کنند. زیرا نفوذ عربستان در منطقه افزایش می یابد. مشکل اصلی اینجاست. در این بین عربستان سعودی (که ایران را متهم می کند که نفوذ خود را در حال گسترش دادن است) خود همین کار را در جهان عرب انجام می دهد. عربستان سعودی اظهار می کند ایران بر چند کشور سلطه پیدا کرده ، در بحرین همین کار را انجام می دهد. در یمن قصد چه کاری دارد؟ در اردن چه می کند؟ در این میان ایران دنبال سلطه نیست. ایران بر اساس یک نوع هم پیمایی در چارچوب محور مقاومت است نه بسط سلطه. ولی عربستان سعودی برخی از این کشورها را تحت سلطه ی خود قرار داده و در نهایت موفق شده تا حدودی اعتماد این کشورها را جلب کند، اما نتوانسته به گونه ای حرکت کند که این کشورها به سرعت دربست در اختیار عربستان قرار بگیرند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: ابزارهای مالی، فشارهای ایدئولوژیکی تا چه حدی می تواند کشورهای اتحادیه ی عرب را بر ضد ایران با ریاض هم گراتر کند؟ آیا این امکان وجود دارد؟
بله متاسفانه نیاز مالی برخی از کشورها عملا روی سیاست خارجی آنها تاثیر گذاشته است. نمونه ی آنها سودان ، مصرتا حدودی مغرب و بحرین ( ک9 نیاز مالی و نظامی دارد) اما این موضوع یک قاعده برای همه ی کشورهای عربی نیست . برای مثال سوریه نیاز مالی داشت، اما تسلیم نشد. به همین دلیل عربستان سعودی این همه ویرانی و تخریب و آسیب برای سوریه به وجود آورد. در جهان عرب تعداد کشورهایی که حاضرند استقلال خود را به حراج بگذارند اندک و محدود است و اکثر کشورها حاضرند کمک کنند، اما حاضر نیستند استقلال خود را به حراج بگذارند .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا امکان دارد ابزاری های مالی و ایدئولوژیکی، مصر را وادار سازد، همگراتر با عربستان قرار بگیرد، یا خیر؟
خیر، عربستان سعودی به مصر کمک کرده ، کودتا را انجام داده و کمک هایی به مصر کرده، اما نوع نگاه مصر به حوادث منطقه متفاوت از عربستان است. مصر از دولت سوریه علیه نیروهای تکفیری حمایت می کند، در حالی که عربستان در جایگاه معکوس مصر قرار دارد. و این نشان می دهد که عربستان علی رغم کمک هایی که به مصر می کند اما نتوانسته سیاست خارجی مصر را به نفع خود مصادره کند.
