دکتر سید سلمان صفوی
مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC
سومین هفته کاری دولت دکتر روحانی با برداشتن گام های مثبتی در حوزه سیاست خارجی و داخلی و موضع گیری تأمل برانگیز او در مورد فعالیت احزاب در ایران سپری شد.
دیپلماسی و اقتصاد سیاسی: امروز ملت ایران علیرغم پتانسیل قوی اقتصادی این سرزمین، در شرایط نامساعد اقتصادی به سر می برند. رأی ملت به دکتر روحانی و انتخاب او به عنوان رئیس جمهور با این هدف صورت گرفت که او از طریق اِعمال تدبیر و عقلانیت در سیاست خارجی، این شرایط نامناسب اقتصادی را برطرف کند.
پیوستن ظریف و صالحی به روحانی، نشانه تمایل ایران برای تعامل سازنده با غرب است. ظریف و صالحی هر دو تکنوکرات، عمل گرا و تحصیل کرده آمریکا هستند. آنها در کارنامه سیاسی خود، سال ها تجربه دیپلماسی دارند. تحصیلات دکتر روحانی در قم و بریتانیا و سال ها سابقه اجرایی در امور امنیتی و سیاست خارجی ایران، به او فهم روشنی از نگرانی های حکومت ایران و غرب – به طور همزمان – داده است. رئیس جمهور روز شنبه در مراسم تودیع و معارفه وزرای خارجه سابق و جدید اظهار داشت: “کلید حل مشکلات ما در شرایط کنونی، سیاست خارجی است؛ به شکلی که در بیان منافع ملی با کسی تعارف نداریم و با شهامت منافع ملی را دنبال می کنیم اما سخن باید عاقلانه، دقیق و منطقی باشد چون سیاست خارجی جای شعر و شعار نیست، جای فهم دقیق وقایع جهانی است.”
این تیم در شرایطی امکان معامله با آمریکا را داراست که بتواند به رهبری نشان دهد دیپلماسی مفید است. این امر مستلزم ارسال سیگنال هایی از سوی واشنگتن به تهران مبنی بر تمایل آنها به تعامل و ایجاد روابط حسنه است. اگر رویکرد آمریکا همچنان اِعمال درخواست هایی باشد که با تشدید تحریم ها حمایت می شوند؛ اهمیت ندارد چه کسی رئیس جمهور یا وزیر خارجه ایران خواهد بود و مسلما هیچ حرکت راه گشایی در حل و فصل مناقشه صورت نخواهد گرفت.
سخنان ویژه وزیر جدید اطلاعات:
دکتر علوی وزیر اطلاعات در حاشیه نشست صبح چهارشنبه هیئت دولت (30 مرداد 1392) در مورد امکان بازگشت حامیان و فعالان ستادهای انتخاباتی مهدی کروبی و میرحسین موسوی در انتخابات سال 88 که “به خاطر ترس و تردیدهایشان از کشور خارج شدند” وعده داد مشکل “کسانی را که خلافی مرتکب نشده اند” حل می کند. البته دکتر علوی تشریح نکرد به نظر او چه چیزی “خلاف” محسوب می‌شود، اما همین کلمات کوتاه و مبهم نیز با استقبال مثبت فعالان سیاسی مواجه شد و موقف و موقعیت دکتر علوی را از وزرای اطلاعات اصول گرایان متمایز کرد.
آیا دکتر علوی می تواند اطلاعات سپاه و قوه قضاییه را با دیدگاه خود همراه کند؟ این چالشی است که او با آن مواجه است و پاسخ آن در آینده نزدیک مشخص می شود. وزارت اطلاعات، مادر نهادهای اطلاعاتی ایران است، از این رو می توان گفت موضع وزیر اطلاعات تا حدودی کارساز است. در پی دیپلماسی حوزوی دکترعلوی، آیت الله العظمی صافی در دیدار با وزیر اطلاعت به طور ضمنی از موضع او حمایت کرد. ایشان گفت: “مردم امیدوارند مشکلاتی که از سوء‌تدبیر دولت گذشته برجای مانده و بداخلاقی‌هایی که در جامعه انتشار یافته و همچنین مشکلات معیشتی مردم با تدبیر صحیح و درایت کامل رئیس‌جمهور و وزرای ایشان برطرف شده، موجبات امیدواری و خرسندی مردم شریف ایران را فراهم آورد.”
مطالبات دانشگاهیان از روحانی: فرهنگستان علوم ایران طی نامه ای از رئیس جمهور درخواست کرد به آنچه شرایط بحرانی و فضای امنیتی دانشگاه ها خواند، پایان دهد. این وضعیت پس از اعتراضاتی که به نتایج انتخابات ریاست جمهوری سال 1388 صورت گرفت، تشدید شد.
این نامه در هفت بند از سوی رئیس فرهنگستان به دکتر روحانی ارائه شد. در بندهای 2، 3 و 4 درخواست های این نامه مهم طرح شده است:”لزوم به رسمیت شناختن استقلال دانشگاهها و تثبیت جایگاه هیأت امنای دانشگاهها در سیاستگذاری‌های اجرایی، سازمان دهی، تصمیم سازی، تصمیم گیری، تنظیم و اجرای آیین‌نامه‌های آموزشی، پژوهشی، اداری و حمایت از دانشمندان و نخبگان. لزوم مشارکت مؤثر دانشگاهیان در انتخاب رئیس دانشگاه، رئیس دانشکده و مدیر گروه بر پایه شایسته سالاری و پرهیز از سیاست زدگی. لزوم تقویت و نوسازی نهاد های مدنی و تشکل‌های دانشگاهی با هدف مشارکت مؤثر دانشگاهیان در ارتقای دانش، بینش و پیوند میان دانشگاه و جامعه.”
رئیس جمهور در تبلیغات انتخاباتی خود با انتقاد از جوِّ امنیتی حاکم بر دانشگاه ها، وعده داد در صورت پیروزی در انتخابات، برای تغییر این فضا تلاش کند. اکنون این درخواست فرهنگستان علوم آزمون مهمی برای تعیین میزان اراده دکتر روحانی جهت اجرایی کردن تعهدات خود در مورد بهبود شرایط و محیط علمی – سیاسی – امنیتی دانشگاه هاست. پس از رأی عدم اعتماد اصول گرایان به دکتر میلی منفرد وزیر علوم پیشنهادی رئیس جمهور، دکتر جعفر توفیقی دومین وزیر علوم در کابینه سیدمحمد خاتمی طی حکمی از سوی رئیس جمهور به عنوان سرپرست این وزارتخانه منصوب شد. این انتصاب نیز با هیاهو، مخالفت و خط و نشان کشیدن های متعدد از جانب حلقه های اصول گرایان در رسانه هایی نطیر کیهان، تسنیم و جهان مواجه شد. دکترروحانی با این اقدام نشان داد تسلیم فشارها و درخواست های ناصواب طیف راست افراطی نخواهد شد.
در سومین هفته دولت دکترروحانی، مدیریت و رفتار جنجالی صدرالدین شریعتی در دانشگاه علامه، انتقادهای فراوانی را برانگیخت. حذف برخی از رشته‌های تحصیلی، اخراج و بازنشسته کردن اساتید، برخوردهای شدید امنیتی با دانشجویان معترض وَ استخدام بی رویه، بی ضابطه، خطی و شتاب زده افرادی به عنوان استاد از جمله انتقادهایی است که به صدرالدین شریعتی وارد می‌شود. بدون شک وی اولین رئیس دانشگاهی است که در دوره ریاست جمهوری دکتر روحانی به خاطر افراط گرایی و مشی ضداعتدال، از مقام خود عزل خواهد شد.
روحانی و احزاب: ارزیابی دکتر روحانی از وضعیت تحزب در ایران جنجال برانگیز شد. رئیس جمهور طی سخنانی گفت: “ما در کشور تحزب به معنای واقعی نداریم. البته در ابتدای انقلاب، حزب جمهوری اسلامی حرکتی را آغاز کرد ولی به دلایلی پایدار نماند.”
کاهش تحزب تنها به حزب جمهوری اسلامی که آن هم “به دلایلی پایدار نماند” و بی‌اعتنایی به وضعیت احزابی که منحل و برخی از کادرهای آنها زندانی شدند مانند جبهه مشارکت اسلامی و سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، دو جمعیت سیاسی برآمده از نیروهای درون نظام با رویکرد اصلاح طلبانه که بیش از چهار سال است کمیسیون ماده 10 احزاب وزارت کشور و دستگاه قضایی، مانع فعالیتشان شده‌اند وَ عدم توجه به زمینه‌های سیاسی ـ امنیتی که مانع از تأسیس و فعالیت امن و آزاد احزاب شده، از نکات انتقادبرانگیز موضع دکتر روحانی است.
کلیدواژگان: حسن روحانی، ایران، غرب، دیپلماسی، اقتصاد سیاسی، وزارت اطلاعات، ظریف، علوی، احزاب، دانشگاه.
