تحولات کلیدی اقتصاد عمان در سال 2022

فاطمه خادم شیرازی

پژوهشگر و مدرس دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC

عمان یک تولیدکننده نسبتاً کوچک انرژی در حوزه خلیج فارس است. اگرچه عضو اوپک نمی باشد، اما به عنوان یکی از اعضای شورای همکاری خلیج فارس، به طور گسترده از موضع سیاست و روند تولید گروه نفت پیروی می کند. برخلاف همسایگانش، ذخایر نفت عمان به دلیل عمر محدودی که دارد در برابر نوسانات قیمت جهانی نفت آسیب پذیر می باشد. 

نفت در این کشور حدود 40 درصد تولید ناخالص داخلی را به طور مستقیم و 80 درصد از درآمدهای دولت را تشکیل می دهد. تأثیر کووید-19 و نوسانات قیمت نفت، دارایی های خارجی عمان را کاهش داد و اقتصاد دچار بحران و اعتراضات اجتماعی شکل گرفت .عمان برای خلاصی از این بحران سعی کرد برنامه های تحولات کلیدی اقتصادی بدون وابستگی به نفت را برای سال 2022  برنامه ریزی کند.اما با جنگ اوکراین و افزایش بهای نفت در این مدت محدود ، سوال بزرگی که روبروی عمان قرار گرفت حول توانایی این کشور و چگونگی رهایی از چرخه معیوب وابستگی به هیدروکربن هایش می باشد. آیا افزایش درآمد نفتی ممکن است پیشرفت در اقتصاد غیرنفتی را درعمان کندتر کند؟  

– محورهای تحولات اقتصادی هیثم بن طارق

اقتصاد عمان پیش از سال 2019 به دلیل اتکای بیش از حد به هیدروکربن‌ها و سطوح بالای بدهی با مشکل مواجه بود،و با شوک‌های دوگانه همه‌گیری جهانی و کاهش قیمت نفت تشدید گردید.در نتیجه، تولید اقتصادی 6.4 درصد کاهش یافت در حالی که بودجه ملی از ابتدای اجرای اصلاحات به 17.3 درصد تولید ناخالص داخلی  افزایش یافت. ظرف یک سال، کسری بودجه این کشور از 60 درصد به 81 درصد تولید ناخالص داخلی در سال 2019 افزایش یافت.توسعه نیافتگی اقتصادی کشور باعث رشد بیکاری  با نرخ بیکاری 10 درصد شد.(1)

با جابجایی قدرت در عمان، هیثم بن طارق با توجه به رکود اقتصادی چاره‌ای جز ایجاد تحولات اقتصادی نداشت.لذا در یک سال و نیم گذشته اقداماتی را برای احیای اقتصاد با چشم انداز برنامه پنج ساله دهم (25-2021) در چند محور آغاز کرد. 

– محور اول دیپلماسی اقتصادی
هیثم بن طارق تلاش کرد دیپلماسی اقتصادی برای افزایش پیوندهای تجاری و سرمایه گذاری خود در بخش خصوصی، به ویژه در مناطقی که به نفت متصل نیستند را تشدید کند. این استراتژی بخشی مستقیم از پروژه “چشم انداز 2040” سلطنت را نیز تشکیل می دهد که هدف آن تبدیل عمان به یک مرکز تجاری و توریستی است.تلاش های سرمایه گذاری سلطنت را می توان در سواحل شرقی آفریقا مشاهده کرد.عمان سومین سرمایه گذار بزرگ در این منطقه پس از ایالات متحده و کنیا است .

عمان همچنین به سمت آسیا چرخید زیرا هند، پاکستان، سریلانکا و بنگلادش شرکای تجاری حیاتی او هستند. عمان به دنبال توسعه مشارکت با کشورهای دیگر مانند روسیه، مالت، کره جنوبی، مصر، برزیل، آلمان یا هلند است. سه نفر آخر از بزرگترین سرمایه گذاران مستقیم در عمان هستند. سلطان نشین از پویایی تجارت رو به رشد با برزیل و کشورهای عربی نیز برخوردار است.

عمان از طریق موقعیت جغرافیایی خود در لبه اقیانوس هند، خود را در قلب جنگ قدرت بین چین و ایالات متحده می‌یابد که هر دو در بنادر عمان سرمایه‌گذاری کرده اند.(2)

– محور دوم دستیابی به پایداری مالی

سلطان هیثم بن طارق با هدف افزایش درآمدهای غیرنفتی و کاهش هزینه های عمومی در واحدهای دولتی سعی دارد به پایداری مالی از طریق برنامه مالی میان مدت دست پیدا کند.

لذا در بودجه سال 2022 جذب سرمایه گذاری ، فعال کردن بخش خصوصی برای تسریع رشد اقتصادی و ایجاد فرصت های شغلی و تمرکز بر حفظ هزینه های ضروری مانند آموزش، مراقبت های بهداشتی، مسکن و رفاه اجتماعی را پیش بینی کرده است.(3)

 در این راستا دولت قصد دارد از مزیت جغرافیایی خود برای تبدیل شدن به یک هاب لجستیکی منطقه ای سرمایه گذاری کند.همچنین در زمینه ایجاد اشتغال، دولت بر اجرای الزامات تدارکات محلی برای شرکت های خارجی همراه با ترویج عمان سازی نیروی کار تاکید دارد.زیرا خارجی ها بیش از 40 درصد از جمعیت 4.6 نفری عمان را تشکیل می دهند. 

سلطان هیثم برای حفظ هزینه های ضروری کاهش 10 درصدی بودجه را برای مقامات دولتی ، و مالیات بر ارزش افزوده پنج درصد را به صورت مرحله‌ای که در حال حاضر برای مشاغلی که بیش از یک میلیون ریال عمانی (OMR) درآمد دارند اعمال کرد. او همچنین کمک های مالی را به حداقل رساند، سن بازنشستگی و دستمزد استخدام کنندگان جدید را کاهش داد.(4)

– محور سوم تنوع اقتصادی

برنامه ملی برای افزایش تنوع اقتصادی (تنفیض) یک ابتکار اقتصادی بود که برای اطمینان از مشارکت بخش‌های دولتی و خصوصی در برنامه‌های متنوع‌سازی اقتصادی دولت که در برنامه پنج ساله نهم مطابق با چشم‌انداز 2040 عمان تعیین شده بود، آغاز شد. رفع وابستگی به دور از بخش نفت، پنج بخش کشاورزی، شیلات، حمل و نقل، انرژی و معدن و گردشگری به عنوان منابع درآمد ملی پرداختند.

در این راستا عمان به‌ویژه از فرصت‌های مشارکتی که به‌واسطه هم‌گرایی چشم‌انداز عمان با چشم‌انداز 2030 عربستان سعودی ارائه می‌شود بهره می‌برد. در جریان سفر محمد بن سلمان به عمان 13 یادداشت تفاهم بین شرکت‌های عمانی و سعودی و عموم مردم عربستان امضا شد. صندوق سرمایه گذاری متعهد شد 5 میلیارد دلار سرمایه گذاری کند.علاوه بر این، مشارکت سرمایه‌گذاری مستقل ، بین بریتانیا و عمان امضا شد. چنین توافق‌هایی پتانسیل رشد اقتصادی عمان را ارائه می‌دهند، هنوز مشخص نیست که آیا بخش‌های اولویت‌دار در چشم‌انداز 2040 می‌توانند “تفاوت را با تنوع عمان از نفت پر کنند.”(5)

علاوه بر آن سرمایه گذاری داخلی، برخلاف استفاده خارجی از صندوق های ثروت دولتی، کلید استراتژی سرمایه گذاری عمان و در نتیجه، امیدهای آن برای بهبود اقتصاد بود.براین اساس عمان از واحدهای مدیریت عملکرد و تحویل مالزی (PEMANDU) استفاده کرد.

 مالزی به عنوان یک اقتصاد نوظهور با منابع درآمدی متنوع، به عنوان نمونه مفیدی برای کشورهای خلیج فارس است که به دنبال کناره گیری از وابستگی خود به دریافتی های هیدروکربن هستند. در این زمینه، واحد مدیریت عملکرد و تحویل مالزی مورد توجه برنامه‌ریزان دولتی در اطراف خلیج فارس است. این نهاد موظف است اطمینان حاصل کند که برنامه های تحول ملی با موفقیت ارائه می شوند و بر اساس این باور عمل می کند که روش ها و رویکردهای مورد استفاده در بخش خصوصی را می توان با موفقیت در بخش عمومی به کار برد.برای کشوری مانند عمان که در برنامه استراتژیک فعلی خود به دنبال تسریع تنوع اقتصادی خود بوده است، تجربه به دست آمده توسط این نهاد بسیار ارزشمند است.(6) با در نظر گرفتن الگوهای جمعیتی، منابع موجود و فرصت های شغلی در حال ایجاد، سلطان نشین عمان از صندوق بین المللی پول (IMF) به دلیل مشارکت برنامه تنفید در طرح تنوع اقتصادی که چشم انداز مثبت برای آینده کشور در جهت دستیابی به توسعه پایدار ایجاد می کند، مورد ستایش قرار گرفت.(7)

-تاثیر جنگ اوکراین بر اقتصاد عمان 

بودجه عمومی سال 2022 با در نظر گرفتن دهمین هدف بودجه (FDP) و چشم انداز 2040 عمان تهیه شده است. این بودجه بندی به دلیل افزایش درآمد نفت و گاز با تولید بالاتر نفت، در راستای توافق کاهش تولید اوپک پلاس در سال 2021بود. اماکل درآمدهای غیرهیدروکربنی در سال 2021 به میزان 100 درصد کاهش یافت.این عمدتا به کمک های مستمر دولت به صنایع اقتصادی برای کمک به کسب و کارها برای حفظ رکود اقتصادی ناشی از کووید19 بود.(8) 

کسری بودجه سال 2022 که 1.55 میلیارد RO تخمین زده شده بود که 27 درصد از کسری واقعی 1.2 میلیارد RO مطابق نتایج اولیه 2021 افزایش یافته است.  این کسری بودجه سال 2022قرار بود از طریق استقراض خارجی و داخلی (74 درصد) و برداشت از ذخایر (26 درصد) جبران شود.(9)

بحران اوکراین در 24 فوریه 2022، پیامدهای مثبتی بر بازار انرژی عمان داشت. قیمت نفت از ابتدای سال 2021 به به دلیل کاهش محدودیت‌های سختگیرانه که برای محدود کردن اثرات همه‌گیری کووید طراحی شده بود، باعث افزایش تقاضا در بسیاری از اقتصادها گردید. این امر منجر به افزایش زیادی در نیاز به منابع انرژی و سایر کالاها نیز شدودر نتیجه قیمت نفت و گاز افزایش یافت.نوسانات ناشی از درگیری اوکراین بر بازارهای نفت نیز تأثیر جدی گذاشت و اوپک بیشترین درآمد صادرات سالانه خود را در هشت سال گذشته بدست آورد.(10)

تاثیرات این بحران بر شاخص های مالی سه ماهه اول سال 2022 تأیید می کند که اقتصاد عمان نیز در حال بهبود است. شاخص های مثبتی که در سه ماهه اول سال جاری توسط بودجه عمومی سلطان نشین عمان به دست آمده است، عمدتاً ناشی از رشد درآمد خالص نفت به 1.56 میلیارد OMR یا 70.2 درصداست. افزایش درآمدها و کنترل ارز منجر به مازاد مالی حدود 357 میلیون تومانی شد.دستیابی به مازاد مالی در بودجه عمومی این کشور یک شاخص مثبت است و سلطنت عمان را در موقعیت خوبی برای قانونی یا محدود کردن بدهی های عمومی دولت قرار می دهد و به پرداخت کمک می کند. علاوه بر این، سلطنت برای پرداخت کسری بودجه خود مجبور به گرفتن وام نخواهد بود.(11)

قیمت‌های بالاتر نفت، خزانه‌های دولت عمان را نیز پر می‌کند و دولت‌را قادر می‌سازد تا به برنامه‌های تراز مالی که مدت‌ها به دنبال آن بوده، دست یابد . افزایش مداوم قیمت نفت و درآمدهای دولت ، به نخبگان حاکم سودی بادآورده می دهد.(12)

بحران اوکراین و افزایش قیمت نفت و نیاز فوری به تامین کنندگان گاز جدید برای اروپا ، فرصت هایی را برای کشورهای حوزه خلیج فارس ایجاد کرده است. قیمت های سرسام آور نفت به نفع کشورهای صادرکننده در خاورمیانه است که ازاهرم غیرمنتظره ژئوپلیتیکی که در کوتاه مدت به دست آورده اند دست نخواهند کشید.(13)

References

1-https://www.aljazeera.com/news/2021/6/3/controlling-the-situation-oman-leader-quickly-quells-protests

2-https://fmes-france.org/strategic-perspectives-for-the-sultanate-of-oman-post-qaboos/

 3-https://www.omanobserver.om/article/1112297/business/economy/2022-oman-budget-seeks-to-achieve-fiscal-sustainability

4- https://idsa.in/idsacomments/oman-renewed-economic-and-political-challenge-250621

5-https://agsiw.org/optimism-for-oman-economic-recovery-with-caveats/

6-https://oxfordbusinessgroup.com/analysis/developmental-catalyst-short-term-successes-tanfeedh-suggest-lasting-legacy-sultanate%E2%80%99s

7-https://sustainableoman.com/tanfeedh-omans-initiative-towards-economic-diversification/

 8-https://www.pwc.com/m1/en/services/tax/me-tax-legal-news/2022/oman-budget-2022-key- highlights.html

9-https://www.omanobserver.om/article/1112297/business/economy/2022-oman-budget-seeks-to-achieve-fiscal-sustainability

10-ttps://dayan.org/content/russia-invades-ukraine-economic-fall-out-and-consequences-energy-markets

11-https://www.zawya.com/en/economy/gcc/oman-reports-a-budget-surplus-in-q1-h1h4bm9c

12-https://arabcenterdc.org/resource/the-gcc-and-the-russia-ukraine-crisis/

13-https://www.specialeurasia.com/2022/03/21/persian-gulf-geopolitics/