تحولات سوریه و آینده روابط با اتحادیه عرب – بخش نخست

مريم خالقي نژاد

مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC

واژگان کلیدی: تحولات سوریه، آینده، روابط، اتحادیه عرب،

سوریه یکی از مهمترین کشورهای جهان عرب محسوب می­شود که از نظر ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی از تاثیرگذارترین کشورهای حوزه جهان عرب بوده و توانسته است نقش مهمی را در این زمینه ایفا نماید. 

کشور سوریه از نظر برخی جبهه­ بندی­های سیاسی و ایدئولوژیکی وزنه مناسبی برای طرفین در میان کشورهای عربی و منطقه و سپس جهان بوده است چرا که اولا این کشور از دیرباز جزیی از منطقه حساس شام بوده است و اکنون کشوری است که به دلیل موقعیت­های مختلف جغرافیایی، سرزمینی در طول حیات تاریخی خود، یک منطقه مورد اهمیت و استراتژیکی محسوب می­شود از همه مهمتر همسایگی با کشورهای مختلف عراق، اردن، فلسطین، لبنان باعث شده است تا در جهان عرب جایگاه خاصی را داشته باشد. اما در دهه­ ی کنونی بحرانی گریبانگیر سوریه شد و این کشور تمام قوای خود را برای مقابله و حل این بحران به کار برد عملکرد کشورهای مختلف بر این گواه است که بحران نام برده از سال 2011 با حمایت امریکا، ترکیه، عربستان و برخی متحدانش، ادامه دار شد.  مساله مهمی که منجر به این امر شد فعالیت گروههای تروریستی به خصوص داعش در این کشور می باشد که چه بسا برخی کشورها در خفا مخالفت چندانی هم با ورود این گروه به سوریه به منظور نیل به باز نمودن راه خود به سوریه و دسترسی به اهداف خود را نداشتند. 

 اما پس از درگیری­های زیاد با گروه­های تروریستی و متعقابا مسائل و مشکلات ناشی از آن مانند : مسائل امنیتی و آشوبهای داخلی، باز شدن راه برای دخالت بازیگران منطقه و جهان در مسائل داخلی و امنیتی این کشور و سرانجامِ همه اینها : تزلزل در جایگاه دولت بشار اسد در سوریه، اکنون پس از گذشت حدودا 8 سال شاهد موج جدیدی از تحولات در داخل و سپس روابط خارجی سوریه هستیم که از یکسو نگاه و شتاب برخی کشورهای عربی برای ارتباط با سوری­ها و سپس تلاش خود سوریه و دولت اسد برای ارتباطات بیشتر را شامل می شود. اما مساله مهمتر اینکه در طول این چند سال شاهد واکنش­های متفاوت از سوی جهان عرب نسبت به این کشور بوده­ ایم تا جاییکه کشورهای عرب سوریه را از حوزه جهان عرب خارج شمرده­ اند و این امر منجر به دامن زدن بیشتر مشکلات و جنگ داخلی سوریه شد. درحالی که اکنون با گذر زمان و تلاش برخی کشورهای منطقه برای کمک به سوریه مخصوصا ایران شاهد کاهش جنگ های داخلی در سوریه و نابودی تروریسم هستیم. اگرچه هیچگاه نمی توان به این سرعت به پایان رسیدن گروه تروریستی که به مانند آتش زیر خاکستر هستند را در این منطقه­ی بسیار مهم پیش بینی نمود معهذا شواهد مبنی بر آن است که دولت بشار اسد در حال کسب پیروزی کامل برای غلبه بر جنگ داخلی و ایجاد امنیت کامل و پاکسازی از گروه­های ضد امنیتی در سوریه است. این پیروزی خود زمینه ساز بازگشت جایگاه قبلی سوریه در سطح منطقه­ای و جهانی و حتی فراتر رفتن از سطح روابط قبلی خود می­شود.اگر در طول این مدت که سوریه درگیر جنگ و چالشهای متفاوت داخلی بود بیشترین روابطش با ایران و روسیه بوده است، اما اکنون  تحولات گویای آن است که جایگاه روابط سوریه فراتر از ایران و روسیه رفته است و در حال تبدیل شدن به یک قدرت برتر از گذشته خود در منطقه و به خصوص جهان عرب است، همچنین که از نظر تاریخی در دهه­ های قبل سوریه نقش مهمی را در برخی از تحولات منطقه­ای داشته است. مثلا در دو واقعه مهم تاریخی یعنی خروج عراق از کویت و صلح مادرید تاثیرگذاری سوریه بسیار مورد توجه است. با عطف به تاثیرگذاری­های سوریه در مسائل جهان عرب هم اکنون نیز که دولت بشار اسد به پیروزی نهایی نزدیک می­شود موج جدیدی از حرکت و  تلاش کشورهای اتحادیه عرب برای از سرگیری روابط و یا بیشتر کردن روابط با این کشور در حال شکل گرفتن است. برای مثال ملاقات وزیرخارجه بحرین با همتای سوری خود در سازمان ملل و یا  اعلام اشتباه بودنِ بیرون کردن سوریه از اتحادیه عرب توسط امارات متحده عربی، تلاش عمان برای تقویت بیشتر روابط اقتصادی با سوریه و همچنین واکنش نشان دادن عربستان به پیروزی بشار اسد و تمایل برای همکاری با سوریه، همگی نشان از این دارند که کشورهای عرب  عزم خود را جزم کرده­اند تا به باز کردن درهای روابط سیاسی و اقتصادی خود با سوریه بپردازند. اگر چه برخی از کشورهایی همچون عمان در طول سالیانی که سوریه درگیر جنک داخلی بود دارای روابطی کم و بیش مناسب بودند اما اکنون این کشورها هم با پیروزی دولت سوریه در استراتژی­های خود رغبت بیشتری را برای روابط با آن نشان می­دهند.

کوتاه سخن آنكه : در تحولات کنونی آنچه که بر روابط سوریه و جهان عرب تاثیر می­گذارد و موج جدید روابط را با سوریه برای این کشور و کشورهای ذی­نفع به وجود می­آورد  و آینده این روابط را رقم می­زند ناشی از محورهای مختلفی است که عبارتند از :

• نگاه امنیتی به سوریه و دو جهته بودن تامین امنیت سوریه: یکی برای کشورهای همسایه عرب و غیر عرب که امکان سرایت این ناامنی به داخل این کشورها هم وجود دارد و دوما برای کشورهایی که مرز مشترک ندارند اما منافعشان در کشورهای منطقه و به خصوص همسایه سوریه نهفته است و عدم امنیت باعث تعدی به منافع آنها می­شود
• اهمیت سوریه چه در گذشته و چه در حال برای جهان عرب و اتحادیه عربی: از یکسو نقش ویژه­ای که در استراتژی­های منطقه­ ای دارد،از نظر روابط مناسبی که با کشورهای خارج از اتحادیه مانند ایران و روسیه دارد و از سوی دیگر تلاش خود سوریه پس از برطرف کردن بسیاری از مشکلات داخلی برای افزایش جایگاه و تاثیرگذاری خود بر منطقه و احتمال به ثمر رسیدن این تلاش.
• رقابت میان کشورهای منطقه به خصوص درون اتحادیه عربی : رقابت کشورهای مختلف منطقه به خصوص ترکیه، عربستان و قطر و حتی رقابت میان کشورهای خارج از منطقه و نگاه به سوریه به عنوان به دست آوردن یک متحد در مقابل دیگر رقبا.
• تلاش برای خدشه دار کردن روابط میان ایران و سوریه. کشور ایران و سوریه از دیرباز دارای روابط مناسبی با یکدیگر بوده ­­اند. با عطف به قدرتمندی ایران در منطقه و رقابت و مخالفت برخی کشورهای اتحادیه عرب و فرامنطقه ­ای برای کاهش قدرت ایران در تلاش هستند تا با خارج کردن سوریه ازاتحاد با ایران به قدرت ایران خدشه وارد نمایند که این امر بیشتر شاید از نیات عربستان و متحدانش باشد.
• حمایت روسیه از سوریه : که این امر یعنی حمایت یکی از ابر قدرتهای جهان از سوریه و از سوی دیگر هم نظری با ایران در خصوص سوریه منجر به جلب توجه و تغییر استراتژی جهان عرب پس از پیروزی بشار اسد شده است چرا که با عطف به پیروزی بشار اسد و تامین امنیت کامل تقویت روابط با روسیه می­توانند ابعاد مختلفی برای افزایش قدرت سوریه به خصوص در زمینه تجهیزات نظامی و تسلیحاتی را داشته باشد.