تاثیر رخدادهای اخیر مصر بر انتخابات زود هنگام قزاقستان

سمیه پسندیده

مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC

بیان رخداد:

براي اولين بار در تاريخ مصر شاهد حضور پر شور مردم در خيابانها و تظاهرات اعتراض آميز بر ضد استبداد، فساد، فقر و بي عدالتي بودیم؛ معترضانی که این هفته به خیابانهای مصر ریختند، خشم خود را نسبت به بهره مندي افرادي معدود از امكانات كشور ابراز كرده اند و خواستار تغيير رژيم و منحل شدن دولت و پارلمان مصر هستند. سکولارها، سوسیالیست ها و اسلام گرایان همگی در کنار هم خواستار اصلاحات و بر کناری حسنی مبارک رئیس جمهور مصر، که طی حاکمیت سی ساله اش محدودیت های شدیدی در مورد منتقدانش اعمال کرده است، هستند. حوادث و رخدادهای اخیر مصر موجب بروز ترس و نگرانی برخی رهبران آسیای مرکزی شده است چراکه آنها ساختار اقتصادی و سیاسی خود را بی شباهت به ساختار داخلی مصر نمی بینند، لذا این اندیشه در ذهن برخی از آنان بیدار گشته تا با انجام اصلاحات و ایجاد فضای باز مانع از بروز چنین شورشها و ناآرامی ها در کشور خود گردند. پارلمان قزاقستان اخیرا به ادامه‌ ریاست جمهوری نورسطان نظربایف تا سال ۲۰۲۰ رای داد، نطربایف که ۷۰ سال دارد و ۲۲ سال است که در قزاقستان حکومت می‌کند، در سخنرانی هفته پیش خود (30 ژانویه)رسما اعلام کرد “تا زمانی که توان جسمانی‌اش به او اجازه دهد در قدرت باقی خواهد ماند”، اما ناگهان اعلام می دارد که برگزاری زود هنگام انتخابات ریاست جمهوری را در دستور کار این کشور قرار داده است. این نوشتار بر آن است تا رابطه میان حوادث اخیر تونس و به دنبال آن مصر را با تصمیم ناگهانی نورسلطان نظربایف در رابطه با برگزاری انتخابات زود هنگام در این کشور بررسی نماید.

تحلیل تاثیر رخدادهای اخیر مصر بر انتخابات زود هنگام قزاقستان

به طور کلی حکومت دیکتاتوری از آنجا که شکل کارآمدی از حکومت است مورد تمجید قرار می گیرد و حکومتی قوی ایجاد می کند و امنیت اقتصادی را برای مردم تضمین می نماید، اما مردم برای آن بهای خیلی گزافی باید پرداخت کنند، شخصیت آنان نابود می شود، آزادیهای بیان، اجتماعات و تحرک و تجمع انکار می شود و یا به شدت محدود می گردد.(1) در کل حکومت ساخته شده با زور هرگز پایدار نمی ماند و عمر چنین حکومتی تا زمانی است که شمشیر دیکتاتور برنده باشد.

مردم معترض مصر با وجود مقررات منع رفت و آمد در قاهره و ديگر شهرهاي اين كشور به خيابان ها آمدند و دست به تظاهرات ضد حكومتي زدند، معترضان كه بيشتر آنها جوانان مصري بودند با در دست داشتن پلاكاردها و سردادن شعارهايي عليه طبقه حاكم، خشم و نارضايتي خود را از حكومت اعلام كردند. نوك پيكان اعتراض مخالفان عليه ‘حسني مبارك’ رييس جمهوري مصر بود؛ رييس جمهوري كه سي سال است در راس قدرت حضور دارد. همزمان با این وقایع رییس جمهور قزاقستان که در سخرانی سالیانه خود اعلام کرده بود تا زمانی که توان جسمانی اش اجازه دهد در قدرت باقی خواهد ماند، ناگهان تغیر عقیده داده و برگزاری زود هنگام انتخابات را در دستور کار دولت قرار داد و دلیل این امر را؛ مغایر دانستن قانون «اصلاح و تغییر قانون اساسی» با قانون اساسی قزاقستان توسط شورای قانون اساسی مبنی بر برگزاری رفراندوم دایر بر تمدید مدت صلاحیت رئیس جمهور فعلی تا سال 2020 بجای انتخابات در سال 2012 که توسط پارلمان اعلام کرد. آلکساندر رار، کارشناس سیاسی آلمانی معتقد است، تصمیم رئیس جمهور قزاقستان مبنی بر خودداری از برگزاری رفراندوم برنامه ریزی نشده بود(2) و این تصمیم با ملاحظه موج اعتراضهای مردم مصر با درخواست تغییر رژیم و نگرانی نورسلطان نظربایف از رسیدن موج اعتراضهای کشورهای عربی به قزاقستان باعث شده است تا وی دستور برگزاری انتخابات زود هنگام در قزاقستان را صادر نماید. این تصمیم رییس جمهور، هم برای تحلیلگران و هم برای جامعه قزاقستان مرموز مانده است و تحلیل های مختلفی از این عمل ارائه می گردد. آلتین ماگاوینا یک روزنامه‌نگار ترکمنستانی که با وضعیت قزاقستان آشنائی دارد، اظهار داشت؛ جوانان قزاقستان در وبلاگ‌ها و سایت‌های اینرتنتی خود انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری در قزاقستان را تحت تاثیر رویدادهای تونس و مصر دانستند و «در یک نظرسنجی اینترنتی که اخیرا انجام گرفت، بیش از ۶۴ درصد از شرکت کنندگان تائید کردند، رویدادهای تونس و مصر بر تصمیم رئیس جمهور قزاقستان تاثیر داشته است».(3) اصلی ترین دلایل این نوشتار در راستای اثرگذاری حوادث اخیر مصر بر برگزاری انتخابات پیش از موعد قزاقستان اخبار موجود در این کشور و سایر خبرگزاریهای روسی زبان و نظرات شهروندان در سایتهای اینترنتی است که گویای فضای حاکم در این کشور است که در ادامه برای بسط موضوع به نمونه ای از این اخبار و نظرات اشاره می گردد…

خبرگزاری زاکون، 4 فوریه 2011[i]

“خبرگزاری زاکون در تفسیر تصمیم به برگزاری انتخابات پیش از موعد ریاست جمهوری دو دسته دلایل داخلی و خارجی مطرح می کند؛ مهمترین دلایل داخلی را حساسیت نظربایف درباره مسئله جانشینی ریاست جمهوری و اهمیت آن می داند و اهم دلایل خارجی را در وضعیت بسیار گیج کننده جهان که با انقلاب در کشورهای عربی همراه است مطرح می کند.“

خبرگزاری دوبچه وله روسی، 1 فوریه [ii]2011

خبرگزاری دوبچه وله در گزارش خود، بخشی از گفتگوی تلفنی نورسلطان نظربایف با شبکه خبری وستی را آورده است که در جواب علت برگزاری انتخابات پیش از موعد قزاقستان و رابطه آن با رخدادهای مصر بیان می دارد:” این مسئله چندان هم با احساس خطر از مسائل مصر، تونس، یمن و اردن مرتبط نیست و بیشتر به خاطر فضای کنونی حاکم و اشاعه این طرز تفکر است که هرکسی مدت طولانی حکومت کند دیکتاتور و قانون شکن است…” در توضیح بیشتر این مطلب باید بیان شود که نورسلطان نظربایف در پاسخ به این سوال در ابتدای جمله خود کلمه « не столько  به معنای چندان که…»  را بکار می برد و از واژه ای که گویای قطعیت باشد استفاده نمی کند، و از نظر بار معنایی این کلمه در زبان روسی اصلا اثری از قطعیت و حتمیت در خود ندارد.

وب سایت ادکا، 2 فوریه [iii]2011

کارشناسانی که مخالف برگزاری زود هنگام انتخابات قزاقستان هستند اینگونه دلیل می آورند که ” آستانه نباید به خاطر چند حالت نمادین(بیشتر در مقاله اشاره شده است)، وضعیت منطقی، تاریخی، سیاسی خود را با کشورهای عربی مصر و تونس مقایسه کند…”

خبرگزاری بی بی سی روسی، 4 فوریه 2011[iv]

خبرگزاری بی بی سی روسی به نقل از خبرگزاری “اخبار قزاقستان” در بیان علت برگزاری انتخابات زودهنگام قزاقستان بیان می دارد: ” البته قزاقستان هنوز فاصل[v]ه بسیار زیادی با بروز تظاهرات اجتماعی و سیاسی به گونه ای که در مصر، تونس و سایر کشورهای عربی رخ داده است، دارد و این قبیل تظاهرات حتی در محدوده آشپزخانه قزاقستان هم رخ نمی دهد، اما گسترش چنین جنبشهایی می تواند تهدید کننده باشد  و احساس خطر بی اساس نیست…”

سایت رسمی حزب مردمی “آلگا”، 2 فوریه2011[vi]

در بخشی از نامه سرگشاده ای که توسط ولادیمر کوزلف یکی از شهروندان قزاقی به نورسلطان نظربایف نوشته شده و در سایت رسمی حزب مردمی آلگا منتشر شده ، اینگونه آمده است: “من در اخبار گوناگون اینگونه خوانده ام که هدف اصلی شما از برگزاری انتخابات زود هنگام  ریاست جمهوری عدم اعتماد و اطمینان شما به این مسئله است که آیا هنوز هم مانند 20 سال پیش می توانید در دفتر کار خود بنشینید و به اداره امور بپردازید…!  و نگرانی شما هم به جا است، چراکه رویدادهای هفته های اخیر در مصر نشان می دهد کشورهایی که در آن بدون وقفه و بیش از 20 سال به شکل رهبر یک ملت یا رییس جمهور یک ملت به طور رسمی حکومت شده است آن کشورها در معرض خطر هستند، و ما امروز شاهدیم که نارضایتی مردمی روسای جمهور و رهبران ملتها را در می نوردد…“ تحلیل اخبار و نظرات حاکم بر افکار عمومی قزاقستان بیانگر آن است که به باور اکثریت مردم و کارشناسان برگزاری زود هنگام انتخابات قزاقستان متاثر از وقایع اخیر در مصر و کشورهای عربی است و حتی این نظر در صحبت خود رییس جمهور هم به صورت غیر مستقیم مطرح می شود.

در مصر یک نفر برای مدت 30 سال حکومت کرد و فکر می کرد که پدر ملت است. او همیشه برای کشورش ثبات به ارمغان آورده و با رهبری وی مصر در زمینه سیاسیت خارجی به جایگاه مطلوبی دست یافت،  اما ناگهان در یک شب، ناآرامی و آشوب اتفاق می افتد  و موج اعتراضات مردمی در همان کشور به ظاهر آرام  هر لحظه خروشان تر می شود، چراکه مصر در سال هاي اخير با مشكلات سياسي و اقتصادي گسترده اي رو به رو بوده است و به باور بسياري اين مشكلات به اندازه اي در هم تنيده است كه حل يكي از آنها در گرو حل ديگري است. حال در مقایسه با کشور قزاقستان تقریبا همان وضعیت حاکم است و این کشور رهبری دارد که بیش از بیست سال است که حکومت می کند و طبق نظرسنجی، 90 درصد از مردم از وی حمایت می کنند و در سال گذشته عنوان «رهبر ملت» به وی تعلق گرفت. برنامه دسته جمعی جمع آوری امضای مردم در جهت حمایت از برگزاری رفراندوم به جای انتخابات ریاست جمهوری از آخرین هفته های سال گذشته و هفته های نخست سال جاری در قزاقستان به راه افتاد. گروه ابتکار تنها ظرف چند هفته در حمایت از برگزاری رفراندوم بیش از 5 میلیون امضای از حداقل 200 هزار امضای مورد نیاز جمع آوری کرد. این ابتکار مورد حمایت تمامی مراجع دولتی، همچنین سازمانهای تجاری و اجتماعی قرار گرفت. خود نظربایف ضمن خودداری از تأیید اصلاحیه قانون اساسی، آنرا جهت بررسی و مذاکره به شورای قانون اساسی فرستاد که این شورا همه پرسی را نادرست و مغایر با اصول دموکراسی دانست. اما نور سلطان نظربایف با درایت حساسیت اوضاع را دریافت و علی رغم اینکه رخدادهای مصر در قزاقستان پوشش خبری داده نمی شود و یا بسیار محدود و با سانسور انعکاس داده می شود، جانب احتیاط را در پیش گرفته و به برگزاری انتخابات زودهنگام اقدام می کند، و با این کار تلاش می کند تا روند دموکراتیک در کشورش را نجات دهد. قزاقستان دارای اوضاع منحصر بخود می باشد چراکه در این کشور یک سیستم سیاسی که مرتبط با نام یک نفر، آن هم نظربایف می باشد، تشکیل شده است. اکثریت مردم قزاقستان رییس جمهور خود را یک شخصیت تاریخی می دانند و بنیانگذار قزاقستان نوین به شمار می آورند، اما شرایط فعلی علی رغم حضور گروه های اپوزیسیون هنوز از نظر مردم عادی است از اینرو مردم او را به همین شکل قبول دارند و به همین خاطر نظربایف حق برداشتن گامهای خاصی را دارا است که سایر رهبران در فرآیند سیاسی عمومی قادر به انجام آن نیستند. اما رخدادهای مصر چشم نظربایف را باز کرد و نگرانی از بروز  چنین نا آرامی هایی را در او بیدار کرد. خودداری نظربایف از برگزاری رفراندوم برای تمدید مدت صلاحیت خود یک حرکت بسیار قوی است که بار دیگر نشان داد، نورسلطان نظربایف، بدون شک همچنان سیاستمدار درجه یک در قزاقستان است.

دورنمای تاثیر رخدادهای اخیر مصر بر انتخابات زود هنگام قزاقستان

بسياري از تحليلگران و ناظران مسائل مصر معتقدند كه اعتراض هاي اخير، بدون ترديد داراي زمينه ها و ريشه هايي بوده كه آن را بيش از هر چيز بايد در سياست هاي سال هاي اخير طبقه حاكم در اين كشور جست وجو كرد. از نظر اقتصادي اين كشور در سال هاي اخير دچار مشكلات و بحران هاي گسترده و مزمني بوده و اقدامات دولت نيز نه تنها كمكي به حل مشكلات نكرده بلكه بر ابعاد آن افزوده است. كارشناسان مي گويند ميزان بالاي فقر خود بهترين مثال در عمق بحران اقتصادي در مصر است. افزون بر مشكلات اقتصادي، مصر با چالش هاي سياسي در عرصه داخلي نيز روبرو بوده است. به باور بسياري، برخي مسائل همچون نبود چرخش قدرت در ميان طبقه حاكم، فضاي بسته سياسي و اعمال محدوديت هاي گسترده براي فعاليت هاي حزبي و سياسي زمينه بسياري از نارضايتي ها در مصر را ايجاد كرده است. بر اين اساس تجربه سال هاي گذشته نشان مي دهد كه گروه ها و شخصيت هاي منتقد و مخالف دولت همواره در معرض فشارها و سركوب هاي مختلف قرار داشته اند. بسياري از مخالفان جناح حاكم در سال هاي اخير به بهانه هاي مختلف بازداشت و از فعاليت هاي سياسي منع شده اند. در هم تنيدگي مشكلات سياسي و اقتصادي در مصر باعث شده تا بسياري از مردم مصر نسبت به طبقه حاكم در اين كشور بي اعتماد شوند و تنها راه برون رفت از وضعيت موجود را نيز تغيير ريشه اي مي دانند.(4) اکنون شرایط مشابه در قزاقستان حاکم است، قشر زیادی از مردم در شرایط زیر خط فقر به سر می برند و اکثر سرمایه های این کشور در دست افرادی خاص که اغلب حلقه دور رییس جمهور هستند، قرار دارد، سازندگی تنها در پایتخت این کشور صورت می پذیرد و بقیه مناطق اغلب فاقد امکانات هستند، آزادی بیان و مطبوعات در این کشور بسیار محدود است و فعالان سیاسی بازداشت می شوند و حتی این وضع از نگاه ناظران بین المللی حقوق بشر نیز پنهان نمانده است و حتی تذکراتی نیز به این کشور داده شده است. اما در مقایسه وضعیت مصر و قزاقستان نکاتی حائز اهمیت وجود دارد، اینکه در تونس و مصر جامعه‌ مدنی در قیاس با نظام‌های دیکتاتوری آسیای‌ مرکزی ساختاری بسیار قوی دارند و ارتباط شهروندان این کشورها با غرب نیز بیشتر است، و همچنین حمایت بخش کثیری از مردم و دولتمردان و به خصوص ارتش از دولت نظربایف است. پیشنهاد برگزاری زود هنگام انتخابات ریاست جمهوری در قزاقستان حرکت بسیار مدبرانه ای بود که  توسط نور سلطان نظربایف صورت گرفت. نظربایف با این حرکت آمادگی خود برای طی کردن مراحل دموکراتیک انتخابات را به مردم کشور خود و به غرب نشان می دهد. وی در سخنان خود مطرح کرده است: «یک شرایط سیاسی پیچیده ای بوجود آمد، وقتی که من بعنوان رئیس جمهور باید بار مسئولیت تاریخی را بر دوش خود بگیرم و تصمیم گیری نمایم. برای من بهایی بالاتر از حمایت مردم وجود ندارد». نظربایف با مهارت راه حل مسئله مبنی بر عدم بروز شورش و ناآرامی را پیدا کرده و با برگزاری انتخابات خارج از نوبت، روند دموکراتیک در کشورش را نجات می دهد.

منابع:

1-    عالم، عبدالرحمن، بنیادهای علم سیاست، نشر نی، تهران 1386، ص 287

2-    “اعتراضهای مردمی در مصر باعث خودداری نظربایف از برگزاری رفراندوم شد”، خبرگزرای ترند، (2/2/2011)، http://fa.trend.az/news/politics/1822015.html

3-    “Нурсултан Назарбаев выступил с обращением к народу Казахстана”,казахстанская правда, 31.1.2011, http://www.kazpravda.kz/c/1296476409

4-   بحران مصر زمینه ها و چشم اندازهای پیش رو، “ایرنا”، http://www.irna.com/NewsShow.aspx?NID=30214560

[ii] – http://www.dw-world.de/dw/article/0,,14809597,00.html

[iii] http://www.odk.kz/blog/smi_o_petr/7630.html-

[iv] – http://www.bbc.co.uk/russian/international/2011/02/110204_kazakhstan_elections.shtml-

[v]

[vi] http://www.algadvk.kz/txt/ru/microfon/399/-