تاثیر حزب تحریک لبیک بر استراتژی امنیتی پاکستان

مریم وریج کاظمی

پژوهشگر مسائل ژئوپلیتیک

مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC

از زمان تاسیس پاکستان(1947م)، اسلام همیشه نشانگر هویت دولت بود و بعد از کودتای نظامی سال 1977 به رهبری ژنرال ضیاءالحق که اسلامیت او باعث عادی سازی جریانات اسلام گرایی افراطی در پاکستان شد، ابعاد کاملاً جدیدی به خود گرفت و جهاد افغانستان علیه شوروی، که نه تنها از سوی پاکستان، بلکه از ایالات متحده امریکا و متحدان غربی آن، کشورهای عربی و چین حمایت می شد، به این روند دامن زد. حمایت از جهادگران تعادل را به نفع جماعت اسلامی و فرقه دیوبندی پیوریتانی1 تغییر داد که نیروی انسانی و پشتیبانی ایدئولوژیکی از جهاد یا به طور روشن خشونت های سازمان یافته را تأمین می کرد. انگیزه اسلامی شدن، همراه با رشد جهادیسم، منجر به رقابت بین فرقه های مختلف شد که هر یک تفسیر  خاص خود را از اسلام داشتند.

با این پیش درآمد، در سالهای اخیر حزب تحریک لبیک پاکستان(Tehrik-Labbaik Pakistan)،متشکل از طلبه های بریلوی از چنان قدرتی برخوردارند که موجبات وحشت در داخل و خارج از کشور را به وجود آوردند. با این حال، چنین فعالیت سیاسی توسط بخشی از جامعه بریلوی پاکستان نتیجه سیاست های امنیتی دولت پنهان پاکستان و تشکیلات تحت سلطه ارتش در چهار دهه گذشته، همچنین نتیجه دیالکتیک ارتباطات فرقه ای در جهان اسلام است.

در سال 2015 با ظهور حزب تحریک لبیک به رهبری علامه خدیم حسین رضوی، بریلوی ها به مرکز سیاست مذهبی در پاکستان رسیدند. بنیانگذار مکتب بریلوی ، احمد رضاخان بود که عقاید شدید ضد هندو داشت. از نظر او انگلیسی ها با اینکه مسیحی بودند اما هرگز در امور مذهبی مسلمانان دخالت نکردند، اما هندوهای بت پرست، کشتن گاو را در جشن های مسلمانان ممنوع کرده بودند. لازم به ذکر است، روحانیت بریلوی در خط مقدم مبارزات مسلم لیگ در دهه 1930 برای ایجاد یک دولت جداگانه مسلمان بودند که در سال 1947 به اوج خود رسید.

بریلوی ها بخش قابل توجهی(حدودا 50درصد) از مسلمانان پاکستان را تشکیل می دهند و از نظر جغرافیایی در ایالت های پنجاب و سند مسلط اند، در حالی که دیوبندی ها در بین پشتون های خیبرپختونخوا و بلوچستان غالب هستند. از لحاظ تاریخی علی رغم تعداد زیاد بریلوی ها در مقایسه با گروه های دیوبندی و اهل حدیث که هم از حمایت دولت و هم از فعالیت های مبارزاتی خود قدرت می گرفتند، تأثیر کمتری بر سیاست های پاکستان داشته اند. اما به مرور بخشی از جامعه بریلوی افراطی شدند و با ادغام نیروی سیاسی جدید به نام تحریک لبیک یا رسول الله (TLYRA) و شاخه سیاسی تحریک لبیک به یک بازیگر جدید قدرتمند در پاکستان مطرح شدند و هم اینک روحانیون بریلوی مرتبط با حزب لبیک به عنوان بزرگترین حزب مذهبی-سیاسی تاثیرگذار معرفی می شوند که توانستند در انتخابات عمومی 2018 پاکستان شرکت کنند. اگرچه نتوانستند هیچ کرسی را برای مجلس شورای ملی به دست آورند، اما موفق شدند دو کرسی را برای مجمع ولایتی سند کسب نمایند، همچنین در انتخابات مجلس پنجاب از حزب مردم بهتر عمل کردند(1).

آنچه مسلم است حزب لبیک زیرمجموعه از افراط گرایان بریلوی است که سایر گروههای اسلام گرا را مسلمان نمی دانند پس بسیار طبیعی است که فرقه های دیگر را در کنار مسلمانان قرار ندهند و بعضا از زبان رهبران آنها جملات توهین آمیزی بر ضد سایر گروههای مسلمانان از جمله شیعیان جاری می شود(2). بر این اساس یک کمپین جدید ضد شیعی در پاکستان ایجاد شده که با رادیکال‌سازی جریان اصلی به‌وجود آمده وگفته می شود توسط حزب اسلامگرای تندرو تحریک لبیک پاکستان سازماندهی می شود. در سال گذشته ده ها هزار معترض ضد شیعه در کراچی پاکستان به آنچه که در مراسم راهپیمایی عاشورا گذشت دست به تظاهرات زدند اگرچه هیچ گزارشی از خشونت وجود نداشت اما ترس از خشونت های فرقه ای بر علیه شیعیان در پاکستان را تشدید می کند(3). 

اما مهمترین عملکرد تحریک لبیک که تاثیر زیادی در ارتقاء موقعیت و جایگاه آنان داشت اعتراضات و تظاهرات نسبت به تبرئه زن مسیحی هتاک به پیامبر اسلام بود. در 31 اکتبر 2018، یک هیئت سه نفره دیوان عالی پاکستان آسیه بی بی، زن مسیحی را که به اتهام اهانت به پیامبر اسلام به اعدام محکوم شده بود، تبرئه کردند. این تبرئه توسط همه احزاب مذهبی در پاکستان محکوم شد. اعتراضات گسترده ای در سراسر کشور آغاز گردید و احزاب مذهبی به خیابان ها آمدند و راهپیمایی کردند که البته شدیدترین واکنش از سوی تحریک لبیک صورت گرفت. به محض انتشار اخبار تبرئه، اعضاء حزب تحریک لبیک قطارها را متوقف کردند، بزرگراه ها را مسدود کردند، وسایل نقلیه را به آتش کشیدند و فروشگاهها را غارت کردند. این وضعیت به مدت چهار روز ادامه داشت و مقامات دولتی و انتظامی هیچ گونه اقدامی نکردند، حتی نتوانستند موانعی را که معترضان در جاده ها برپا کرده بودند، را بردارند و همین موضوع اعتراضات زیادی از سوی برخی از نمایندگان مجلس به همراه داشت. این اولین بار بود که چنین اقدامات خشونت آمیزی یعنی تشویق آشکار برای شورش توسط روحانیون برجسته بریلوی انجام می شد. 

بار دیگر که حزب تحریک لبیک به خیابان ها آمدند در سپتامبر 2020، زمانی که مجله فُکاهی فرانسوی شارلی ابدو، کاریکاتورهای پیامبر اسلام را که برای اولین بار در سال 2015 منتشر شده بود را مجددا بازنشر کرد، اتفاق افتاد. اعضاء تحریک لبیک با درخواست اخراج سفیر فرانسه به سمت اسلام آباد راهپیمایی کردند. بعد از چند روز زهیر حسن محمود، پاکستانی مقیم فرانسه، با چاقو به دفتر مجله حمله کرد. در حالی که زهیر حسن محمود هیچ ارتباطی با هیچ گروه شبه نظامی یا افراطی در پاکستان نداشت اما از منطقه ای آمده بود که تحریک لبیک در آن نفوذ داشتند. با این حال در نوامبر 2020، تحریک لبیک با سازماندهی تجمع در کراچی علیه این اهانت بزرگ به ساحت پیامبر اسلام، مجددا تظاهرات بر علیه سیاست های فرانسه در پاکستان را رهبری کردند و در این راستا یازده پلیس را گروگان گرفتند، تقریبا 580 پرسنل پلیس زخمی شدند و دست کم 30خودرو در جریان خشونت ها تخریب شد(4).

خدیم حسین رضوی رهبر حزب تحریک لبیک به سایر کشورهای اسلامی حمله کرد و سکوت آنها را در این مورد را جنایت خواند و از دولت پاکستان خواست تا علیه فرانسه جهاد کرده و سفیر فرانسه را اخراج کند. او همچنین تظاهرات را به سمت فیضل آباد جایی که نقش مهمی در ارتقاء حزب سیاسی مذهبی لبیک داشت، کشاند اما در نهایت موافقت نامه ای بین این حزب با دولت به امضا رسید که به نفع این حزب بود. جالب اینجاست دو روز بعد از امضاء این توافق نامه، خدیم حسین رضوی درگذشت و پسرش، سعد حسین رضوی، جانشین خادم رضوی شد که روحیات افراطی شدیدتری نسبت به پدرش دارد. سعد بارها دولت را به یک اعتراض سراسری تهدید کرد که به دستگیری و زندانی شدن او منجر شد اما این حرکت هرگز نتوانست بر انسجام پیروان تحریک لبیک خدشه ای وارد کند و کماکان این حزب قدرتمند ترین حزب خیابانی در پاکستان محسوب می شود که توان اختلال نظم عمومی را دارد. به گفته بابر ستار قاضی دادگاه عالی اسلام آباد:« پرورش و دلجویی از گروه های افراطی با انگیزه ایدئولوژیک به امید کنترل و استفاده از آنها به عنوان سلاح تاکتیکی بزرگترین اشتباه ما بود. رهبران این گروه ها ممکن است قابل کنترل باشند، اما این را نمی توان در مورد پیروان شان گفت. بنابراین وقتی از دولت خواسته می شود سیاست خود را تغییر دهد، همانطور که پس از 11 سپتامبر اتفاق افتاد، این سلاح های ایدئولوژیک بر دولت تأثیر می گذارند(5).»

آن گونه که به نظر می رسد، حزب تحریک لبیک، سیاست فرقه ای خود را با اطمینان از جانب رهبران سیاسی-نظامی و احزاب اصلی کشور، گسترش خواهد داد و برای تثبیت چالش ها با بدنه دیگر ساختار دولتی پاکستان که دارای تفکرات لائیک هستند، عناصر تندروتر را در صفوف خود سازماندهی می نماید تا مطالبه های حقوق سیاسی-مذهبی را از طریق گفتمان خشونت و تروریسم به دست آورد. حضور تعداد زیادی از گروههای تندرو افراطی اسلامی در پاکستان که بعضا تعلقات صوفی گرایانه دارند عملکرد حزب لبیک را با پیچیدگی های تعامل بین تغییرات در سطح داخلی و تعاملات در سراسر منطقه رو به رو می سازند که می تواند به ادغام بین آنها بیانجامد. ضمن اینکه بخش مهمی از تنش سازی ناشی از فشارهای داخلی، می تواند تاثیرات خارجی برای شکل گیری نهادهای ترویج تروریسم را ممکن سازد که بعضا در کشورهای غربی رخ خواهد داد که در این مسیر، سیاست های مشخصی برای جذب اعضاء قابل اعتماد که موضع سیاسی هماهنگ با رهبران تحریک لبیک دارند،پیگیری می شود که با عدم رضایت اقتصادی، فقر و نبود استاندارد آموزش و آگاهی رسانی، زمینه برای ناامنی و بحران تسهیل می شود، موضوعی که در پاکستان هر روز ابعاد عجیب تری پیدا می کند و بسترساز حضور و تداوم گروههای افراطی جدید و تازه نفس خواهد بود.

کلید واژگان: حزب لبیک, پاکستان, بریلوی,تروریسم, خشونت, امنیت, افراط گرایی,مریم وریج کاظمی

1-دیوبندی ها پیوریتانی مسلمان سنی هستند که از نوآوری در اسلام دوری می کنند، بنابراین با هر گونه ادغام سنت ها و آداب و رسوم محلی مخالفند. همچنین آنها به مدرسه حنفی تعلق دارند.

1-https://thediplomat.com/2021/05/tehreek-e-labbaik-pakistan-from-street-power-to-electoral-force

2-https://www.quora.com/What-is-the-position-of-Tehreek-e-Labbaik-Pakistan-toward-Shia-Muslims

3-https://www.thehindu.com/news/international/anti-shia-protesters-march-for-second-day-in-karachi/article32589745.ece

4-https://theprint.in/theprint-essential/all-about-tehreek-e-labbaik-pakistan-extremist-group-now-outlawed-by-imran-khan-regime/643035/

5-https://www.orfonline.org/research/tehrik-e-labbaik-pakistan-the-new-face-of-barelvi-activis