فرزاد رمضاني بونش
مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
مقدمه: روابط آمريكا و پاكستان پس از حمله نيروهاي آمريكايي به مخفيگاه اسامه بن لادن رهبر القاعده به ابيت آباد پاكستان رو به تنش گذاشت. در اين بين در هفته هاي اخير هم با توجه كنگرہ آمریكا به ایالت بلوچستان و تصويب لايحه اي در زمينه فراهم كردن زمينه جدايي خواهي ايالت بلوچستان پاكستان اين امر ابعاد تازه اي پيدا كرد. رويكردي كه هر چند با واكنش هاي پاكستان روبرو شد اما بي شك بر دامنه اختلاف هاي بين دو كشور افزوده است. در اين راستا براي واكاوي بيشتر رويكرد كنوني امريكا به بلوچستان پاكستان و واكنشهاي پاكستان به اين امر به گفتگويي با پير محمد ملازهي كارشناس مسائل پاكستان رفته ايم:
مركز بين المللي مطالعات صلح: چندي پيش گنگره امريكا با صدور قطعنامه ای دربارہ وضعیت كنونی ایالت بلوچستان پاكستان، مدعی شده كه ایالت بلوچستان ھم اكنون در بین افغانستان و پاكستان بدون هيچ حقوقی برای مردم و همچنین آزادیهای مردمی، تقسیم شدہ است. در اين بين آيا در اين رويكرد كنگره امريكا از جداشدن اين ايالت از پاكستان پشتيباني كرده است؟
حقيقت آن است كه در بلوچستان پاكستان مساله و تنشي جدي بين ارتش پاكستان و گروه هاي قومي محور و در واقع جنگي قومي در اين منطقه وجود دارد. به نظر من علت اين امر آن است كه در اين منطقه از مدت ها قبل اين احساس وجود دارد كه اين منطقه با وجود منابع متنابعي كه دارد دولت مركزي پاكستان توجهي به آن نداشته و نوعي تبعيض سياسي، فرهنگي و اقتصادي نسبت به اين منطقه اعمال ميكند. يعني زمينه هاي نارضايي در بين مردم منطقه وجود دارد. در اين بين گروه هاي قومي بلوچ معتقدند كه با وجود حاكم بودن نظام فدرالي در كشور گروه قومي پنجابي در بلوچستان حاكم است نه بلوچ هاي ايالت، بنابراين همه امور در دست پنجابي ها است.
به نظر ميرسد اينكه اكنون امريكايي ها در اين مقطع خاص (كه با پاكستان دچار مشكل شده اند) روي بلوچستان پاكستان تمركز كرده اند در واقع به دنبال پشتيباني از مردم بلوچ نيستند، بلكه از شرايط كنوني بهره برداري ميكنند تا پاكستان را در موقعيتي قرار دهند كه به خواسته هاي امريكايي ها تن دهد. خواسته هايي كه شامل ورود ارتش پاكستان به منطقه وزيرستان شمالي و جنگ با تندروهاي اسلامي، قطع پشتيباني از طالبان افغانستان و حمايت از صلح در افغانستان براي فراهم كردن خروج بدون شكست ناتو از افغانستان است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: كنگره امريكا جلسه اي با حضور تعدادي از چهره‌هاي جدايي طلب بلوچ برگزار كرد و شركت كنندگان خواهان قطع كمك‌هاي آمريكا به واحدهاي نظامي ارتش پاكستان در ايالت بلوچستان و جدا شدن اين ايالت از خاك پاكستان شدند. در اين بين در لايحه کنگره آمریکا از دولت پاکستان خواسته شد تا حق تعیین سرنوشت و تشکیل کشور مستقل بلوچستان را به رسمیت بشناسد. آيا اين رويكرد به معناي پشتيباني كنگره از جدايي بلوچستان از امريكا است؟
بله. كنگره امريكا با لايحه مورد نظر از جدايي بلوچستان پاكستان حمايت كرده است و اكنون طرحي كه در مجلس نمايندگان است اين امر را مد نظر دارد. اما اين رويكرد تا كنون مورد نظر دولت دمكرات نبوده و در كلامي كلي نمي توان گفت كه دولت امريكا در اين مقطع تصميم گرفته كه پاكستان را به سوي فروپاشي هدايت كند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: رابطه واشنگتن با گروہ های شبه نظامی غیرقانونی بلوچ پاكستاني به ویژہ شبه نظامیان جمهوری خواه بلوچ، جبهه آزادیبخش بلوچستان و ارتش آزادیبخش بلوچ چگونه است؟
گروه هاي ناسيوناليست بلوچ پاكستاني كه اكنون در امريكا فعال هستند در حال قانع كردن امريكايي ها هستند كه نفع مشترك اين گروه ها و امريكا اين است كه اين منطقه مستقل شود. اما اطلاعات دقيقي در مورد ارتباطات گروه هاي مورد نظر شما با دولت امريكا وجود ندارد ولي بايد گفت اين گروه ها دفترهاي متعددي در كشورهاي گوناگون دارند و در تلاش براي استقلال بلوچستان پاكستان هستند. در اين بين از نگاه دولت پاكستان اين گروه ها بيشتر با هند رابطه دارند. يعني تا قبل از اينكه امريكايي ها توجه جديي به مساله بلوچستان در پاكستان داشته باشند دولت پاكستان معتقد بود كه اين هند است كه گروه هاي جدايي طب را در پاكستان پشتيباني مي كند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: وزارت امور خارجه پاكستان در واكنش و اعتراض به اقدام كنگرہ ایالات متحدہ آمریكا، ضمن مردود شمردن این لایحه این اقدام كنگره نشان دھندہ نقض كامل قوانین بین المللی دانست و نخست وزير پاكستان گیلانی هم همچنین ارائه لایحه درمورد اوضاع بلوچستان پاکستان در کنگره آمریکا را بشدت محکوم کرد و آنرا حمله به حاکمیت پاکستان دانست. در اين حال رويكرد پاكستاني ها در قبال اين نوع از نگرش جدي كنگره امريكا به بلوچستان پاكستان چيست؟
پاكستاني ها كاملا اين امر را محكوم كرده اند و نگران تجزيه كشور هستند. طبيعي است كه دولت پاكستان واكنش منفي و شديدي نشان دهد، ولي بايد گفت سياست هاي پاكستان در ايالت بلوچستان موجب بروز واكنش منفي اي را در اين منطقه شده و به نوعي درگيري مسلحانه بين احزاب بلوچ و دولت مركزي پاكستان شده است. در اين دولت پاكستان به صرف اينكه انگشت را به سوي امريكا نشانه رود نمي تواند مشكلات را حل كند. بلكه بايد گفت ايالت بلوچستان امروزه عقب مانده ترن و فقيرترين منطقه پاكستان است و آي اس آي هم بدون هيچ گونه پاسخ گويي در اين منطقه عمل ميكند. يعني تا زماني كه اين رويكرد از سوي دولت پاكستان وجود دارد زمينه دخالت خارجي از سوي امريكا نيز در منطقه و جود دارد و پاكستان هم فقط از راه تسليم شدن به امريكا مي تواند مشكل را حل كند.
در اين بين بايد گفت آينده مساله و ايالت بلوچستان پاكستان تاحدي به اين امر بستگي دارد كه سياست هاي پاكستان به چه سويي رود. يعني قبلا عملكرد دولت مركزي پاكستان در بنگلادش پاكستان آنقدر فشار را روي بنگالي ها آورد كه بنگالي ها دست به شورش زدند و اكنون هم بسياري ازكارشناسان منطقه معتقدند كه وضعيت در ايالت بلوچستان پاكستان مانند بنگلادش (پاكستان شرقي ) قبل از استقلال است. يعني همان سياست هاي اشتباهي كه آي اس اي قبلا در بنگلادش به كاربرد اكنون در بلوچستان به كار برده و اين رويكرد ممكن است تجزيه پاكستان را فراهم كند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: رحمان ملك وزير كشور پاكستان اخيرا تاکید کرده گروه لشكر جهنگوي که با شبه نظاميان طالبان مرتبط است عامل اصلی ناامني ها و ترور در ايالت بلوچستان پاكستان است. در اين بين به نگاه شما علل بالا رفتن ميزان خشونت ها و قتل هاى هدفمند در ايالت بلوچستان پاکستان چيست؟
دو نظر درباره وضعيت كنوني و ناامني ها در منطقه بلوچستان پاكستان وجود دارد. يك نظر همان نگاه نظر وزير كشور پاكستان است. نظري ديگر هم در اين زمينه وجود دارد و آن هم اين است كه گروه هاي افراطي مانند لشگر جهنگوي، سپاه صحابه و طالبان و.. مورد پشتيباني آي اس آي پاكستان است و و بخشي از عملياتي كه ارتش نمي خواهد به نام ارتش پاكستان تمام شود از سوي اين گروها مورد پيگيري قرار ميگيرد. در حقيقت ارتش خود را از مسئوليت مستقيم جنگ داخلي در بلوچستان پاكستان كنار كشيده است و به نوعي عوامل خود را وارد جنگ منطقه اي در اين ايالت كرده است. در اين بين گروه هاي ناسوناليست بلوچ در بلوچستان پاكستان اكنون روي اين نظر دوم تاكيد دارند و معتقدند كه ترورها و… كه بر ضد شيعيان در كويته انجام مي شود كار لشگر جنگهوي(لشكر جنگهوي عمدتا پنجابي هستند) و..نيست بلكه توسط ارتش صورت ميگيرد. در اين حال بايد گفت از يك سو دولت و از سوي ديگر گروه هاي جدايي طلب در اين حوزه همديگر را متهم ميكنند و كشف حقيقت هم در اين زمينه سخت است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: برخي از رهبران احزاب پاكستان اخيرا در اظهارات خود از تجهيز جدايي‌طلبان بلوچ توسط آمريكا خبر داده و گفته اند قدرت‌هاي خارجي به ويژه آمريكا از جدايي طلبان بلوچ پشتيباني ميكنند اما دولتمردان هيچ واكنشي در قبال اين خيانت بزرگ انجام نمي‌دهند. در اين بين به نگاه شما رويكرد احزاب پاكستان نسبت به توجه كنگره امريكا به مساله بلوچستان پاكستان چيست؟
احزاب پاكستان بي شك خواهان حفظ تماميت كشور هستند و ترديدي هم در اين زمينه نيست. يعني هم احزاب مذهبي و هم احزاب سياسي و ارتش در اين زمينه اتفاق نظر دارند. اما بايد گفت كدام نيرو از داخل پاكستان مي تواند اين مساله را حل و فصل كند؟ تصور بر اين است كه ارتش قادر نيست از نظر سياسي به اين امر پايان دهد بلكه بايد احزاب حاكم و يا نوعي توافق كلي احزاب ارتش وادار به تجديد نظر در اين زمينه كنند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به مشكلات كنوني پاكستان با امريكا و مطرح شدن طرحي در زمينه ايالت بلوچستان پاكستان از جانب کنگره امریکا، آيا نگاه كنوني دولت دمكرات در امريكا به تجزیه بلوچستان از پاکستان است؟
اكنون در واقع پاكستان در اوج اختلاف نظر با امريكايي ها است. من فكر ميكنم كه امريكايي ها روي نقاط ضعف پاكستان انگشت گذاشته اند. اين به اين معنا نيست كه واقعا امريكايي ها در شرايط كنوني تصميم گرفته اند كه پاكستان را تجزيه كنند. بلكه اگر اكنون پاكستاني تسليم خواسته هاي امريكايي ها شوند مساله بلوچستان هم قابل حل است، ولي اگر پاكستان به هر دليلي نتواند و ارتش اين كشور سياست دوگانه خود را ادامه دهد امريكايي ها به سمت تجزيه پاكستان حركت خواهند كرد و استراتژي كلي اي (كه بر مبناي كوچك كردن كشورهايي كه در مقابل امريكا ايستادگي ميكند) مد نظر خواهد بود. در اين بين اگر بلوچستان پاكستان تجزيه شود قطعا مناطق پشتون نشين نيز از پاكستان جدا خواهند شد و در اين وهله هم در منطقه سند اين احتمال جدايي وجود دارد. اين امر به معناي تجزيه فروپاشي پاكستان خواهد بود. در اين شرايط بعيد است ايالت پنجاب بتواند پاكستان را نمايندگي كند و اين كشور در شكل كنوني خود باقي ماند.
گذشته از اين آنچه كه رسما اعلام شده است دولت امريكا مساله تجزيه پاكستان را رد كرده و به تماميت ارضي پاكستان تاكيد ميكند ولي مجلس و گنگره امريكا و بخشي از سناتورها ي امريكايي معتقدند كه براي پايان دادن به وضعيت پاكستان راه حلي كه وجود دارد تجزيه ايالت بلوچستان از پاكستان است. در اين حال در اين صورت ديگر امريكايي ها نيازي به راه تداركاتي كراچي به جلال آباد ندارند و مي توانند از گوادر و كويته مستقيما با ناتو در افغانستان در ارتباط باشند. در اين حال بايد گفت كه امريكايي ها اكنون دوست دارند كه به پاكستان فشار وارد كنند ولي سياست دولت امريكا در اين مقطع آن نيست كه گوشمالي دادن پاكستان را تا حد جدايي بلوچستان پاكستان ادامه دهند. چرا كه اگر بلوچستان پاكستان تجزيه شود پاكستان كلا تجزيه خواهد شد و پاكستان هم به پنجاب منتهي شده و به معنايي پاكستاني باقي نمي ماند. در اين حال نظر من اين است كه امريكايي ها اكنون به اين برداشت نرسيده اند كه پاكستان را از صحنه جغرافيا پاك كنند ولي بايد گفت جريان جدايي خواه در بلوچستان پاكستان هم راه افتاده و جريان قويي نيز هست كه به نگاه برخي از كارشناسان به سمت تجزيه ميرود. گذشته از اين اگر پاكستاني در برخي از مسائل با امريكايي ها كوتاه نيايند و به سياست دو گانه خود در قابل طالبان ادامه دهند امريكايي ها به تجزيه پاكستان كمك ميكنند و بي شك رويكرد آنان توجه بيشتر به تجزيه است. گذشته از اين اين امر هم بستگي به اين امر خواهد داشت كه پاكستاني ها تا چه ميزان آمادگي دارند در زمينه افغانستان با پاكستاني ها مصالحه كنند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا امريكا به نفوذ ژئوپلتيكي چين در ايالت بلوچستان پاكستان نيز نظر دارد؟
بله. قبلا روس ها به دنبال جدايي بلوچستان پاكستان بودند و اكنون هم طرح هايي كه امريكا دنبال ميكنند خيلي با طرح هاي روس ها درمورد جدايي بلوچستان و پشتونستان تفاوت نمي كند و در لايحه اخير كنگره امريكا نيز به اين كه بلوچ ها و پشتون ها حق داشتن كشور خود را دارند اشاره شده است. در اين بين واقعيت ديگري نيز در اين زمينه وجود دارد و آن اين است كه چيني ها در ايالت بلوچستان پاكستان فعال هستند و امريكايي ها نيز نگران هستند كه چيني ها اگر در بندر گوادر در كنار ايجاد تجهيزات نظامي و اقتصادي پايگاهي نظامي نيز را از پاكستان به دست آورند در اين صورت امريكايي ها در منطقه درياي عمان دچار مشكل ميشوند. از اين زاويه نيز مي توان رقابت هاي امريكا و چين را در بلوچستان پاكستان نيز ديد. يعني بخشي از مشكل نيز در منطقه راهبردهاي چين و امريكا است.
