مركز بين المللي مطالعات صلح–IPSC
هر چند اختلاف ها و جنگ هاي مذهبي ريشه در گذشته داشته است، اما در چند سال گذشته و با گسترش شكاف بين ايران و كشورها عربي منطقه و همچنين غرب و آغاز انقلاب هاي بهار عربي نمودها و نشانه هايي از جنگ مذهبي و گسترش شكاف هاي مذهبي و ديني در خاورميانه نمود يافته است. در يك سال گذشته نيز بحران در بحرين و سوريه نيز اين مساله را تشديد كرده و فتواها و رويكردهاي همچون نبش قبر بزرگان اسلامي هيزمي براين آتش ريخته است. در همين راستا براي بررسي بيشتر اين امر گفتگويي با حجت اله جودكي كارشناس مسائل جهان اسلام و نويسنده و صاحب نظر در مسائل اسلامي داشته ايم:
واژگان كليدي: بسترهاي اختلافات مذهبي يا جنگ طایفه‌ای در خاورميانه بسترهاي اختلافات مذهبي يا جنگ طایفه‌ای در خاورميانه، ايران هراسي و شيعه هراسي
مركز بين المللي مطالعات صلح: اگر به بسترهاي گوناگون افزيش شكاف بين مذاهب در خاورميانه ويژه شيعه و سني توجه داشته باشيم علل بين المللي و خارجي اصلي دخيل در اين زمينه همانند نقش احتمالي تنشهاي سياسي ايران و غرب تحريم هاي ايران و .. در اين زمينه تا چه ميزاني است؟
علت افزايش شكاف بين مذاهب در خاورميانه را نبايد در خارج جستجو كرد. يعني نخست اختلافات در منطقه وجود داشته و سپس خارجیها از اين اختلافات بهره برداري سياسي کردهاند. لذا اين پيش فرض كه آنها اين اختلافات را ايجاد كرده تا كشورها و ملت هاي منطقه را به جان هم اندازند، نادرست است. در مذاهب اسلامي همه از خدا و قرآن سخن مي گويند، اما با نداي الله اكبر رفتارها و كارهاي متناقض انجام ميدهند. مثلا طرف درگير در سوريه كه قبر حجر را نبش كرد با نداي الله اكبر این اقدام را انجام داد. يعني اختلافات بين مسلمانان وجود دارد و سپس عوامل و قدرتهاي خارجي از آن بهره برداري ميكنند. در اين حال اختلافات مذهبي در منطقه قبل از هر عاملي ريشه در جهل مسلمانان دارد. يعني اگر به جاي توسل صوري، به كتاب خدا توجه كنند، تعقل کنند، تفقه کنند، در قرآن تدبر کنند، اختلافات به حداقل ميرسد. چنانچه در كتاب خدا ذكر شده از آنچه بدان علم نداريد، پيروي نكنيد. يعني قبل از انجام هر كاري باید بدان علم داشته باشيم. اما آيا مسلماناني كه رفتارهاي ضد مذهبي در مقابل هم انجام ميدهند، نسبت به کاری که میکنند، عالم هستند؟ مسلما اينگونه نيست و اگر آنها با تحقيق، رویکرد عاقلانهای اتخاذ میکردند، كمتر موجب اختلاف و مشكلات مذهبي در منطقه مي شد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در يك سال گذشته بمب گذاريهايي گسترده اي بر ضد شيعيان پاكستان وجود داشته و تشديد تنش شيعي سني در كشورهاي عربي چون عراق، لبنان، سوريه و بحرين وجود داشته است. مهمترين عوامل داخلي و منطقه اي موثر در اين روند چيست؟
جدا از موضوع جهل، استبداد دومين عامل گسترش اختلافات مذهبي در منطقه است. استبداد اجازه رشد به مسلمانان نداده است و مسلمانان داراي معلومات سطحي هستند. يعني بدون شناخت دين، توسط عوامل مرتجع تحريك شده اند. لذا كساني با انگيزه هاي پاك مذهبي قوي، مورد سوء استفاده قرار گرفته دست به انفجارهايي ميزنند و يا ترور ميكنند تا به احدی الحسنیین برسند، یا پیروز شوند و یا به شهادت رسیده به بهشت بروند! يعني توسط جناح هايي تندرو بر روی این انگيزه هاي قوي مذهبي، سرمايه گذاري هايي انجام شده که ريشه در جهل دینی دارد. به علاوه در قرآن اشاره شده است حضرت نوح و حضرت ابراهيم مسلمان بودند. اين امر به معناي تسليم خدا بودن است. لذا هر كسي با هر ديني كه تسليم خدا باشد، از دیدگاه قرآن مسلمان به شمار ميرود. اگر اين تعريف را بپذیریم، اختلافات نه تنها بين مسلمانان بلكه بين مسلمانان و اديان ديگر نيز كاهش یافته و به حداقل مي رسد و جلوی تولید نفرت گرفته میشود. اما اگر مرتب شعار مرگ بر … بدهیم، کمتر دوست پیدا میکنیم و بر تعداد دشمنانمان افزوده میشود. باید بر اساس فرموده قرآن همواره به مجادله احسن (بگو مگوی نیکو) با دیگران بپردازیم و سخن خداوند را به گوش جان بسپاریم که ولاتسبوا الذین یدعون من دون الله، کسانی را که دعوت به غیر خدا میکنند (مشرک هستند) ناسزا نگویید.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا مي توان گفت كاهش روابط و واگرايي بيشتر در روابط ايران با كشورهاي عربي نقشي در افزايش تنشهاي مذهبي داشته است؟
قطعا اينگونه است. زیرا دوري توهم زا است. افراد هر چه از هم دورتر باشند شناخت شان از یکدیگر كمتر و سوء ظن آنها بیشتر مي شود. به همين دليل هم قرآن تاكيد كرده است انا خلقنا كم من ذكر و انثي ….ان اكرم كم عند اله اتقكم. يعني بحث شناخت بسیار مهم است. در اين راستا ما هر چه فاصله ها را كمتر كنيم به نفع خودمان است و هر چه فاصله ها بيشتر گردد كساني دیگری که به دنبال فرصت ميگردند آن را مورد بهره برداري قرار ميدهند و القائات لازم را به طرف ها تلقين ميكنند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: برخي از وجود یک توطئه سازمان یافته برای ایجاد یک جنگ فراگیر مذهبی در منطقه سخن مي گويند. با اين فرض چه جرياني مي تواند در پشت اين توطئه وجود دارد؟
اينكه كساني قصد توطئه برای افزايش شكاف مذهبي در منطقه دارند، يك تحليل است. در اين بين با توجه به سابقه تاريخي اختلافات مذهبي و بهره برداي بريتانيا در جهت گسترش شكاف مذهبي، اكنون نيز صهيونيست ها در صدد بهره برداري از این موضوع هستند. در سال گذشته هم در تل آويو نشستي برگزار گشت و به اين نتيجه رسيدند كه از اختلافات مذهبي در منطقه به سود خود بهره برند. ما نمي توانيم به دشمنان بگوييم كه اين كار را انجام ندهند. ما چون جهلمان زياد است، عوامل خارجي بهره برداري ميكنند و شكاف را گسترده تر كرده و به جاهايي مي كشانند كه با منافع آنها سازگار باشد. در اين شرايط ما قرباني ميشويم.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نقش بحران سوريه و تنش هاي علوي- سني و سني – مسيحي در تشديد جنگ مذهبي در منطقه تا چه ميزاني است؟
متاسفانه درگيري در سوريه به اين تنشها و اختلافات مذهبي دامن زده است و بسياري نيز تلاش ميكنند از اين بحران در جهت افزايش شكاف مذهبي در منطقه سوء استفاده كنند. برخوردهاي اخير و فتواها بر ضد شيعه مانند مجاز بودن تجاوز بر ضد زنان شيعه و نقش قبر كردن برخي از بزرگان شيعه و.. باعث افزايش نفرت هاي مذهبي شده و روز به روز تشديد مي شود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با در نظرداشت رويكردهايي چون فتواهايي ضد شيعه و هتک حرمت مزار «حجر بن عدی» توسط افراد تندرو دامنه اين رويكردها تا چه ميزاني ميتواند گسترده تر گردد؟
متاسفانه بسياري از كساني كه نام علماي مذهبي برخود نهاده اند آتش بيار معركه افزايش و گسترش شكاف و اختلاف مذهبي در منطقه هستند. در حالي كه اين علما بايد افراد را آگاه كنند. ولي متاسفانه در بين گروه هاي مختلف اسلامي (چه شيعه و چه سني) تندروهايي هستند كه با اقدامات نابجا و ناصواب خود به اين نفرتها، درگيرها و اختلافات مذهبي دامن ميزنند. مثلا برخي شيعيان ناآگاه و يا گمراه خلفاي سه گانه يا ام المومنين عايشه را سب ميكنند و ناسزا میگویند. در مقابل هم برخي علماي تندروی سني فتواهاي ناجوانمردانه اي صادر ميكنند و به شكافها و اختلافات مذهبي دامن ميزنند. در حالي كه سياست پيامبر(ص) اين نبود، وي نرم خو بود تا جايي كه پيامبر به سادهلوحي متهم ميشد و به او اذن میگفتند. در كنار تندروها كساني جمع ميشوند كه اهل درگيري و جنگ و فرقه گرايي هستند. اكنون اين فتواها و رويكردها روز به روز گسترش مي بايد، چرا كه كتابهايي تند از سوي طرفين نوشته مي شود که نفرت و کینه تولید میکنند . (در كشور ما نيز وجود دارد و در كشورهاي ديگر نيز اينگونه است) مثلا امسال در نمايشگاه بین المللی كتاب كشور امارات، حدود 400 كتاب بر ضد شيعه و ايران وجود داشته است. لذا اين رويكردها بي تاثير نيست و هر كسي در هر جايگاهي به اين اختلافها و شكاف ها دامن زده و موجب گسترش اختلافات ميشود. بويژه در دوران کنونی كه هر سخني گفته شود، وارد شبكه جهاني اينرنت ميشود و گسترش جهاني مي يابد و تاثيرات جهاني نيز دارد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نقش فتواها و سخنان افرادي همچون شیخ قرضاوی در گسترش نفرت و شكاف مذهبي تا چه ميراني است؟
قرضاوي مسلماني انقلابي بود كه اكنون دچار دگرديسي شده است. اين دگرديسي علل گوناگوني دارد. شايد ناداني و رفتارهاي غلط برخي شيعيان نيز در اين امر نقش داشته است. يعني برخي شيعيان تندرو هم با دامن زدن به اختلاف ها بهترين انگيزه را در اختيار وي قرار داده اند. قرضاوي از جمله كساني بود كه اتحاد جهاني علما را تشكيل داد كه خيلي از علماي ايراني نيز عضو آن هستند. وي همچنين از كساني بود كه سالها قبل كتاب الصحوه الاسلاميه يا بيداري اسلامي را نگاشت. اما بعد از دگرديسي مورد سوء اسفاده قرارگرفت و تبدیل به بلند گوي اختلاف شيعه و سني شد. كما اينكه افراد ديگر تندرور در شيعه و سني نيز چنين نقشي دارند و به شكاف ها و اختلافها دامن ميزنند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نقش كنوني رسانه هاي منطقه اي در گسترش شكاف هاي مذهبي در منطقه چيست؟
به دليل اينكه رسانه ها حالت كاتاليزور و تشديد كننده دارند، رويكردهای بد يا خوب تشديد ميگردند. چرا كه گستره اي جهاني دارد. جدا از اين نيز به علت استبداد در كشورهاي اسلامي، انديشمندان مسلمان و نو اندیشان اسلامی رسانه اي در اختيار ندارند و عملا رسانه ها در اختيار تندروها است و آنها از اين رسانه ها بهره مي برند. مثلا برخي از مداحان در كشور ما با بهره گيري از این تريبونها نفرت ها را بيشتر ميكنند. در مقابل كساني هم در كشورهاي عربي به اين مسائل دامن ميزنند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در شرايط كنوني آيا هر گونه درگیری‌های طایفه‌ای و مذهبي در کشورهایی چون سوریه، لبنان، بحرین و حتی یمن همسو با سیاست‌های آمریکا در منطقه است؟
مسلم است كه آنان سود اين تشديد شكاف و درگيري بين مسلمانان را مي برند. وقتي درگيري مذهبي رخ ميدهد و افراد با انگيزه هاي مذهبي مي خواهند به پيروزي يا شهادت برسند، تا سر حد مرگ به جنگ و درگیری مي پردازند. وقتی ما به عنوان شيعه و سني مي توانيم همديگر را بكشيم و با هم جنگ كنيم، امريكا برای رسیدن به اهداف خود کمترین هزینه را خواهد پرداخت. در قديم سلاح نفت در دست مسلمانان بود، اما اين سلاح ارزش خود را از دست داده است. چرا كه حتي مترقي ترين كشورهاي اسلامي به نفت وابسته هستند و براي گذران زندگي مجبور به فروش نفت هستند. لذا اكنون نفت سلاح بازدارنده نيست، بلكه وسيله ارتزاق است. در اين حال فهم سياسي هم در بسياري از كشورها ي منطقه پايين است و غرب هم بهره برداري خود را از اين وضعيت ميبرد. مثلا در سال گذشته ميلياردها دلار جنگ افزار به كشورهاي منطقه فروخته اند. در اين حال زماني كه ما به عنوان شيعه و سني مي توانيم همديگر را بكشيم و با هم جنگ كنيم و انگیزه های مذهبی لازم را در اختیار داریم و توان مالی برای خرید سلاح هم داریم، دشمن اگر از این موقعیت استفاده بهینه نکند، احمق است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: به نگاه شما رويكرد سياست خارجي ايران با در نظر داشت احتمال شعله ور تر شدن جنگ هاي فرقه اي و مذهبي در منطقه بايد چگونه باشد ؟
اگر جلو تندروها در كشور گرفته نشود و اجازه داده نشود انديشمندان واقعي اسلامي مسائل را مطرح كنند، تندرو ها با رويكردهاي ضد فرقه اي همه کارها را در دست ميگيرند. اوايل انقلاب حاجياني كه به مكه مي رفتند فتواي امام را به همراه داشتند و رويكردي همگرا با اهل سنت داشتند، چون عدم استفاده از مهر و عدم نماز فرادا و تاکید بر شرکت در نماز جماعتاهل سنت. اما اكنون در برخي كاروان هاي اعزامي برخي تندروها رويكرد دیگری دارند و برخی تندروها مسئول کاروان و یا روحانی کاروان هستند و بر خلاف دستور سابق امام عمل میکنند. از اینرو ما هم بايد نوعي خانه تكاني كنيم تا از دست تندروها رها شويم . مثلا فتواي رهبري در مورد عايشه خيلي خوب بود و مي تواند بسياري از مشكلات را حل كند. ما به اين رويكردها نياز داريم تا اهل سنت بدانند نگاهي منفي به آنان نداريم. ما مي توانيم با چنين نگرشهايي از شعله ورتر شدن جنگ مذهبي جلوگيري كنيم. در حوزه سياسي هم اينگونه است و بايد به شدت مراقب باشيم كه جنگ در سوريه عملا تبديل به جنگ شيعه و سني نشود و حق مقاومت براي ديگران تببين گردد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: به نظر شما نقش سازمان همكاري اسلامي برای مقابله با افزايش درگيري شیعه و سنی چيست؟
بايد دانست اين سازمان كاركرد خود را از دست داده است. سازمان همكاري اسلامي بيشتر سازماني تشريفاتي مانند اتحاديه عرب شده و عملا در اختيار قدرت ها و كشورهاي پولدار قرار گرفته و نقشش به حداقل رسيده است. همچنين نوعي صف آرايي داخلي در اين سازمان انجام گرفته كه از قدرت مانور آن بسيار كاسته است. در كنار اين، نهادهاي غير رسمي ما نيز اينگونه است. مثلا دارالتقريب زماني نقش مهمي در كاهش اختلاف شيعه و سني داشت، اما اكنون مجمع جهاني تقريب عملا خنثی است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در چه صورتي جنگ مذهبي وتنشهاي فرقه اي در خاورميانه پر رنگ تر خواهد شد؟
جنگ كه خير و بركت ندارد و مصيبت و فقر خواهد آورد. امام علي (ع) جمله زيبايي دارد و اشاره مي كند كه هيچ قومي را نديدم كه در سرزمين خود بجنگند مگر اينكه خوار شدند. اكنون نيز جنگ در منطقه ما شعله ور شده است. ما همچنين به دست خودمان منطقه را خراب ميكنيم. مثلا در سوريه هر كدام كه پيروز گردند چه چيزي براي آنان باقي مي ماند؟ اسرائیل در جنگ سوریه از سلاح شیمایی استفاده کرده و رسانهها هم به نوبت دولت سوریه و یا مخالفان را به استفاده از این سلاح متهم کرده و زمینه را برای ورود قدرتهای جهانی در این جنگ ایجاد میکنند. فكر ميكنم بايد نقش انديشمندان مسلمان در اين حوزه بسيار پررنگ گردد تا جلو فجايع و تنش هاي مذهبي و فرقه اي گرفته گردد. هر چه عقلا و نو اندیشان اسلامی وارد صحنه شده و مرتجعان به حاشیه رانده شوند، زمینه اختلافات کاهش یافته و جلوی سوء استفاده دشمن گرفته خواهد شد.
گفتگو از فرزاد رمضاني بونش
