بحران اوکراین و تحریم های تلخ مسکو، از فشار اقتصادی تا مهار سیاسی

دکتر علی بمان اقبالی زارچ

کارشناس ارشد اوراسیا

مركز بين المللي مطالعات صلح-ipsc

در حالی که جنگ اوکراین وارد هشتمین هفته خود می شود کازار و رقابت همه جانبه در عرصه های نرم و سخت و به ویژه اقتصادی ادامه دارد و شواهد میدانی و تلاش های نیم بند میانجی گرانه حکایت از تداوم جنگ دارد و از سویی طرفین تلاش دارند تا با وارد کردن ضربه های موثر شرایط را برای مصالحه سیاسی با دستاورد قابل توجه ادامه دهند و موضوع بارز این که برای اولین بار بعد جنگ دوم جهانی غرب بیش از هر زمان دیگر اختلافات را به کناری گذاشته و ضمن حمایت یکپارچه از کیف ؛ عزم جدی به مجازات تمام عیار پرزیدنت پوتین دارد که یکی از نمونه های بارز آن اخراج بیش از 400 دیپلمات روسیه از کشورهای غربی و اخراج این کشور از شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد می باشد و از سوی دیگر مسکو و کیف سعی دارند عملکرد میدانی و اجرایی خود را در هر دو عرصه دیپلماسی و میدان در افکار عمومی موفق جلوه دهند اگر چه با انواع محدودیت های سیاسی و رسانه ای قدرت نرم روسیه به کف خود نزدیک شده است. در مجموع غرب بیش از انزوای سیاسی بر مهار اقتصادی روسیه تمرکز دارد که مهمترین محورهای آن به شرح ذیل می باشد:

1. بورس مسکو که در دو سال گذشته رشد بسیار بالایی داشت به طوری که ارزش بازار بورس مسکو تا ۸۴۰ میلیارد دلار گزارش شده بود، ولی در ایام حمله به اوکراین،روند نزولی داشته است و خسارات زیادی را متحمل شده است و اگر چه با برخی تدابیر بورس در حال بازیابی خود می باشد ولی این تدابیر مبتنی بر شاخص اقتصادی نیست. در شرایط کنونی در بین شرکت های بورسی بیشترین خسارت متوجه شرکت های بانکی و بخش انرژی بوده است.
2. محور بعدی تحریمهای امریکا و اروپا و نخریدن نفت روسیه و تحریم گاز روسیه می تواند در کوتاه مدت و بویژه دراز مدت آزار دهنده باشد البته این تحریم ها در مقطع کوتاه نیز ضرر ۸۰ میلیارد دلاری به اقتصاد روسیه می زند  ولی در معادلات ماشین جنگی روسیه تاثیر قابل توجهی نخواهد داشت چرا که ارتش این کشور در دو بعد لجستیک و مهمات و نیروی انسانی چندان به منابع ارزی وابسته نیست. موضوع مهم این که اروپا عزم خود را برای کاهش جدی وابستگی به منابع انرژی روسیه جزم کرده است در واقع اروپا می خواهد تا 2027 وابستگی زغال سنگ و نفت را به صفر و گاز به یک پنجم وضعیت کنونی کاهش دهد.
3. موضوع مهم بعدی هزینه جنگ با کلیه مخارج ۱۵۰ هزار سرباز روسی و هزینه تانکها و ماشین آلات جنگی و موشکها و پرداخت مخارج پناهندگان اوکراینی و غیره هم اگر ماهیانه حداقل  ۱۰ میلیارد دلار باشد در میان مدت با افزایش تلفات انسانی و نابودی تجهیزات نظامی نظیر ناو بزرگ جنگی که اخیرا” هدف قرار گرفته است بر میزان هزینه ها با 20 میلیارد دلار در ماه افزون خواهد شد. البته برخی ارزیابی های اغراق آمیز نیز وجود دارد که طبق نظر رئیس مطالعات استراتژیک بریتانیا حمله به اوکراین روزانه ۲۰ میلیارد دلار هزینه برای روسیه دارد که برای خزانه‌داری روسیه مبلغ هنگفتی است و  اگر کیف زمان بیشتری مقاومت کند، روسیه با کمبود پول و تسلیحات مواجه خواهد شد. البته در بعد تسلیحاتی لطمه بزرگ مربوط به کاهش صادرات تسلیحات می باشد در حال حاضر روسیه دومین صادر کننده سلاح به ارزش سالانه بیش از ده میلیارد دلار است که کشورهای هند ؛ مصر ؛ چین و الجزایر از شرکای اصلی این کشور می باشد و نوع عملکرد تسلیحات روسیه در میدان اوکراین موجب تغییراتی در اراده و درخواست خریداران جدید تسلیحاتی خواهد شد.
4. موضوع مهم بعدی گرایش صاحبان سرمایه برای خروج سرمایه بویژه به سمت ترکیه می باشد؛ البته از 2016 تاکنون بیش از 230 میلیارد دلار سرمایه به غرب رفته که بخش اعظم این منابع در خطر بلوکه شدن و توقیف به نفع اوکراین قرار دارد. سوئيس سنت بى طرفى را شكست و روسيه را تحريم كرد . موضوع جالب این که حتی ايگناسيو كاسيس رئيس جمهور سوئيس نیز گفته است امکان حفظ بی طرفی را نداریم چرا که شرايط كنوني فوق العاده است و تاريخ درباره ما قضاوت خواهد كرد. لذا طبق تحريم هاى سوئيس، اموال مقامات روس كه در مجموع ١١ ميليارد دلار است مسدود خواهد شد. طبق اعلام منابع غربی تاکنون بیش از 200 میلیارد یورو از سرمایه روسیه در بانک غرب توقیف شده است.
5. موضوع مهم دیگر مربوط به غلات است چرا که روسیه و اوکراین تامین‌کنندگان کلیدی گندم و کود زنجیره‌های تامین کشاورزی تغذیه‌کننده فعلی جهان بوده که در این جنگ مختل شده، هستند. جنگ بین این دو کشور حوزه اروپا، باعث افزایش قیمت غذا برای مصری‌ها، برزیلی‌ها، هندی‌ها و آفریقایی‌ها شده است. و از آنجایی که روسیه یکی از بزرگترین صادرکنندگان گاز طبیعی، نفت خام و سوخت دیزل مورد استفاده تراکتورهای کشاورزان جهان است، تحریم‌ها علیه زیرساخت‌های انرژی روسیه صادرات این کشور را محدود کرده و باعث افزایش قیمت بنزین از مینیاپولیس آمریکا تا مکزیک و بمبئی هند شده و همینطور کشاورزان مناطقی بسیار دورتر اعم از آرژانتین را مجبور به جیره‌بندی استفاده از تراکتورهای دیزلی یا کاهش مصرف کودهای غنی از سوخت‌های فسیلی کرده و به این ترتیب صادرات محصولات کشاورزی آرژانتین را به خطر می‌اندازد و هر چه بیشتر به روند افزایش قیمت جهانی غذا دامن می‌زند.

جمع بندی :

مطالب مطروحه فوق بخش از آثار سوء اقتصادی و روانی بر اقتصاد و ساختارهای پولی و مالی  روسیه می باشد و اگر چه مسکو ظرفیت هایی را برای  مقابله دارد ولی بدون شک به اهداف الویتی پوتین در رساندن کشورش به اقتصاد پنجم دنیا و ارتقاء دیگر شاخص های رشد؛ توسعه و بویژه نوآوری لطمه جدی زده و رسیدن به آنها را غیر ممکن خواهد ساخت. بهر حال بر کسی پوشیده نیست که در جهان هزاره سوم مهمترین شاخص حیات بشری و مولفه قدرت؛  ایجاد ارزش افزوده حداکثری بویژه از طریق دانش نفی نوین و تکنولوژی دیجیتال و بدون ورود به عرصه منازعه سخت و جنگ نظامی می باشد. و کلام آخر این که تداوم این جتگ موجب تخلیه ظرفیت های طرفین بویژه روسیه و وارد آمدن لطمه جدی به طبقه ضعیف جامعه در کنار تلفات انسانی گسترده خواهد شد.

واژگان كليدي: بحران اوکراین , تحریم ,  مسکو, فشار اقتصادی , مهار سیاسی