دکتر میرقاسم مومنی
کارشناس اوراسیا
اهمیت ژئوپولتیکی و استراتژیک کشور قرقیزستان
با نگاهی به پیشینه روابط دو کشور پس از استقلال این کشور در سال 1991 میلادی می توان گفت، قرقیزستان یکی از کشورهای آسیای میانه می باشد و علی رغم نداشتن مرز مشترک با جمهوری اسلامی ایران روابط نسبتا خوبی با کشور ما داشته است. این کشور به عنوان یکی از کشورهای مشترک المنافع شوروی سابق می باشد و با توجه به استقلال آن، جمهوری اسلامی ایران در سال 1370 برابر با 1991 میلادی کشور قرقیزستان را به رسمیت شناخت و به عنوان یک کشور مستقل روابط خود را با قرقیزستان برقرار کرد. در اردیبشهت 1371 روابط دو کشور به صورت رسمی شروع شد و در سال 1375 سفارت قرقیزستان در ایران تاسیس شد. در واقع بعد از استقلال قرقیزستان، عمده روابط دو کشور بعد از استقلال در سال 1370شمسی شروع شد و قرقیزستان به عنوان یکی از کشورهای مشترک المنافع و همسود مورد توجه مقامات جمهوری اسلای قرار گرفت و جمهوری اسلامی روابط خود را با این کشور افزیش و هیئتهای تجاری دو جانبه بین این دو کشور رفت و آمد کردند. چنانچه سفر آقای دکتر لاریجانی در سال 90 ، سفر معاون رئیس جمهور در سال 1391و سفر روحانی در ائتلاف شانگهای در سال 1392 را شاهد بوده ایم. در واقع از سال نود با سفر مسئولین دو جانبه و سفر وزیر امور خارجه و برخی از مسئولین که به نوعی عمده روابط سیاسی و اقتصادی از سال شروع شده است، و می توان گفت که اهمیت دو کشور را برای توسعه روابط نشان می دهد.
رویکرد قرقیزستان به توسعه روابط با ایران
در واقع با توجه به نوع محصولات و چگونگی روابط با قرقیزستان در مقاطع مختلف می توان گفت، روابط این دو کشور گاه خوب بود و در مقاطعی ضعیف بوده است. دلیل این ضعف حضور آمریکایی ها در پایگاههایی در قرقیزستان به بهانه حمایت از نیروهای دولت افغانستان بود. این امر باعث شده بود با نفوذ خود به ایران هراسی دست بزنند و نگذارند روابط دو کشور توسعه یابد. با این حال با توجه به موقعیت جغرافیایی قرقیزستان و خط جنوب به شمال ایران که کشورهای همسود را در بر می گیرد، قرقیزستان دوست دارد در تبادلات تجاری خود با دنیا از امکانات ترانزیتی ایران استفاده کند و بتواند از طریق خلیج فارس و دیگر بنادر ایران برخی از مراودات خود را انجام دهد. این امر هم با صرفه بوده و هم می تواند روابط دو کشور را توسعه دهد. چنانچه با توجه به سفر مقامات دو کشور و صحبتهای رد و بدل شده قرقیزستان بشدت به دنبال توسعه مناسبات تجاری و به خصوص سیاسی خود می باشد و آن را به عنوان سندی در توسعه راهبردی سیاست خارجی و اقتصادی خود اعلام کرده است.
فرصتها و بسترهایی برای توسعه روابط سیاسی و اقتصادی و ژئو پلتیکی ایران و قرقیزستان
قرقیزستان یکی از کشورهای همسود و عضو سازمان شانگهای است و دارای نقش مهمی می باشد. دو کشور در بحث اقتصادی و همکاری ها در قالب سازمان شانگهای و بحث مبارزه با تروریست و امنیت دسته جمعی می تواند نقش مفیدی را اعمال کند و می توان گفت که تمایلات ایجاد شده برای ایجاد رابطه به سود دو کشور می باشد.
در بعد دیگری با توجه به توانمندی ایرانی ها در مسائل فنی و مهندسی و نیاز قرقیزستان به خدمات فنی و مهندسی و سرمایه گذاری شرکتهای ایرانی و خرید برخی از محصولات تولیدی قرقیزستان از سوی شرکتهای ایرانی این وضعیت موجب شده قرقیزستان تمایل داشته باشد به صورت جدی برای افزایش روابط وارد مذاکره شود. چنانچه در بحث اقتصادی ، تبادل خدمات فنی و مهندسی و یا سرمایه گذاری های مشترک شرکتهای ایرانی مانند مپنا و سایر شرکتهای سازمان توسعه تجارت به نوعی حضور داشته و پروژه های مختلفی را در آن کشور در دست دارند.
چالش های امنیتی، اقتصادی، سیاسی و ژئو پلتیکی گسترش روابط
نبود مرزهای مشترک آبی و دریایی یکی از مشکلات می باشد، مسئله بعدی نفوذ آمریکا در این کشور و در واقع اعمال نفوذ کشورهای خارجی در روابط دو کشور زیاد می باشد. همچنین حضور برخی از گروههای افراطی که با حمایت عربستان در این کشور گسترش یافته و فعالیت دارند و از قرقیزستان عنوان پایگاهی برای تبلیغات رادیکالیسم و وهابیت که بحرانی برای خود کشور و کشورهای منطقه استفاده میکنند ، معضلی است که دو کشور می خواهند آن را حل کنند . نقش ایران در رابطه با این امر خیلی مهم است و می توان همکاری دو جانبه ای را در زمینه با همدیگر داشته باشند. جدا از این می بینیم که کشورهای فرامنطقه ای مانند عربستان و آمریکا و حتی روسیه که پایگاههایی را در این قرقیزستان دارند، می خواهند روابط قرقیزستان با ایران به نحوی مدیریت شده باشد.
بازیگران موافق و مخالف توسعه روابط ایران و قرقیزستان
روابط ایران و قرقیزستان می تواند مورد توجه کشورهایی مانند ازبکستان و ترکمنستان و کشورهایی که ترانزیت کالا دارند، باشد و می تواند منافعی برای آنها داشته باشند، در مقابل کشورهایی مانند ترکیه، چین، روسیه و آمریکا، قرقیزستان را به عنوان بازار تجاری خود می دانند و برای صادرات کالا بین این کشورها و ایران رقابت به وجود می آید. از سوی دیگر بحث تروریسم و نگاه مذهبی گروههای تروریستی مانند القاعده و دیگر گروههای تکفیری که سربازگیری و یا یارگیری خود را در کشورهای آسیای میانه بخصوص قرقیزستان انجام می دهند و جوانان را به طرق مختلف جذب می کنند معضل امنیتی بزرگی است. در این بین در شرایط کنونی حضور ایران در قرقیزستان یا حضور امنیتی، سیاسی، اقتصادی ایران با منافع آمریکا و ترکیه منافات دارد، ترکیه رقیب جدی ما در زمینه تجاری است و آمریکایی از لحاظ امنیتی و نظامی در رقابت ما هستند. گذشته از این چین و روسیه از نظر امنیتی و سیاسی تقریبا با ایران تفاهم دارند، اما به ایران به عنوان یک رقیب تجاری هم نگاهی می کنند. حضور ایران در قرقیزستان با چین و روسیه مشکلی ندارد، بلکه بیشترین مشکل ایران با ترکیه و آمریکا و عربستان سعودی در این کشور می باشد.
پیشنهاداتی برای افزایش حضور ایران در قرقیزستان
باید درک کرد که کشورهای قفقاز وآسیای میانه به نوعی متاثر از فرهنگ ایرانی و اکثر جمعیت آن مسلمان هستند، لذا می توان از طریق فعالیتهای فرهنگی، علمی و ادبی، به دلیل ادبیات مشترک در قرقیزستان می توان حضور داشت. اما متاسفانه در ایران شناختی از این کشور وجود ندارد، حتی نخبگان و تحصیلکردگان نمی دانند قرقیزستان کجاست و آن را با ازبکستان و قزاقستان اشتباه می گیرند. در قرقیزستان نیز به همین منوال می باشد و مردم قرقیزستان هم ایران را به عنوان یک کشور توانمند و واقعی نمی شناسند . در واقع این خلا اطلاع رسانی و نبود اطلاع درست باعث شده در همکاری های دو جانبه یک وقفه و احتیاط غیر ضروری پیش بیاید که این دو کشور نتواند با یکدیگر همکاری داشته باشند. به نظر نگارنده با یک مدیریت برنامه ریزی شده و بلند مدت، می توان قرقیزستان را به کشوری برای نفوذ کالاهای ایرانی به خصوص کالاهای غیر نفتی تبدیل کرد. اما به دلیل ضعف ایران در چند سال گذشته کالاهای ترکیه ای، غربی و چینی جایگاه کالاهای ایرانی را گرفته است، این در حالی است که کالاهای ایرانی هم به لحاظ کیفیت و هم به لحاظ قیمت مناسب تر از کالاهای کشورهای مورد نظر می باشد.
واژگان کلیدی: روابط ایران و قرقیزستان، بازیگران موافق روابط ایران و قرقیزستان، بازیگران مخالف توسعه روابط ایران و قرقیزستان، توسعه مناسبات ایران و قرقیزستان
