اولویت های دکترین نظامی و دفاعی روسیه و تاثیر بحران های سیاسی و اقتصادی بر آن

 دکترعباس علی پور

کارشناس مسائل دفاعی و استادیار دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

اولویت های دکترین نظامی و دفاعی روسیه

اگر بخواهیم وضعیت نظامی روسیه را تحلیل کنیم باید نگاهی به دکترین نظامی فدراسیون روسیه یا دکترین جدید کنیم. دکترین امنیت ملی روسیه یکی از اسناد اساسی راهبردی دولت روسیه است و تقریبا در تمام دولت و کشور، این دکترین را پذیرفته اند. این دکترین بر یک سری اصولی استوار است. اولین مرجع این دکترین نظامی، قانون اساسی فدراسیون روسیه است و دومین هم پایبندی روسیه به مسائل سیاسی، دیپلماتیک، حقوقی و بین المللی است. گذشته از این یک سری مفاهیم در دکترین نظامی روسیه در سطح بین المللی است ولی اما چند واژه و مفهوم اساسی در این دکترین خیلی مهم است.

یک امنیت نظامی فدراسیون روسیه است که به تمام قد از آن دفاع می کند. دوم، خطر نظامی در مورد مسائلی است که ممکن است کشورها به لحاظ نظامی و دفاعی خطری برای روسیه باشند که مطرح کرده است. سومین نکته در مورد مناقشات جنگی وو شیوه حل و فصل آن ها در مورد فدراسیون روسیه است. چهارمین مورد مناقشات مسلحانه و نقش روسیه در این ها و جنگ های منطقه ای و محلی است که شامل این دکترین می شود. در همین راستا فدراسیون روسیه در این سند راهبردی دو خطر بزرگ یا تهدیدات و خطرات نظامی فدراسیون روسیه را به صورت کلی لیست کرده است که به دو بخش خطرات داخلی و خارجی تقسیم شده است و دکترین بر این پایه بنا شده است. خطرات اساسی خارجی به این شرح است:

نخست تلاش برای وظایف جهانی است. یعنی روس ها ادعا می کنند که وقتی سازمان آتلانتیک شمالی یا همان ناتو در حال شکل دهی به وظایف خودش حتی بر خلاف مواضع حقوقی بین الملل است و خود را به روسیه و مرزهای فدراسیون روسیه (که بزرگترین تهدید نظامی روسیه شمرده می شود،) نزدیک می کند؛ این امر و کوشش برای بی ثبات کردن بعضی از کشورها و مناطق در اطراف روسیه است اولین خطر اساسی نظامی برای روس ها قابل طرح است. جدا از این در واقع منطقه در نزدیک روسیه یا خارج نزدیک همان جمهوری هایی که در سال 1991 از روسیه جدا شده اند. این جمهوری ها به عنوان حلقه استراتژیک روسیه مطرح هست و اگر کسی به این ها دست اندازی کند، روسیه به جنگ و حتی جنگ هسته ای متوسل می شود. کما این که در بحث بحران اوکراین، وقتی بحث کریمه پیش آمد، روس ها بدون هیچ تعارفی با قدرت های جهانی سریعا این منطقه را گرفتند. پس این منطقه به عنوان خط قرمز روسیه مطرح است. روسیه به بی ثبات کردن کشورهایی مثل گرجستان، آذربایجان، ترکمنستان و سایر کشورهایی که به عناون خارج نزدیک روسیه هستند، به عنوان یک خطر بزرگ نظامی برای خود نگاه می کند. سومین مورد استقرار نیروهای مسلح کشورهای خارجی در مناطق مجاور روسیه یا آب های روسیه است که استقرار نیروهای مسلح در کشورهایی مثل آذربایجان یا کشورهای دیگر به عنوان یک تهدید اساسی برای روسیه مطرح می شود. یکی دیگر از خطرات اساسی که دکترین روسیه را متناسب با آن در سطح بین المللی می بینیم، همین استقرار سامانه موشکی یا ضد موشکی بود (که آمریکایی ها سال ها در پی این بودند که در ترکیه یا در چک این استقرار را داشته باشند.) روس ها به آن توجه ویژه ای می کنند. هم چنین نظامی گری هایی که در فضا شکل می گیرد و استقرار سامانه راهبردی غیر هسته ای به عنوان تهدید دیگر روسیه است. چند مورد دیگر خطرات اساسی مثل ادعای سرزمینی از فدراسیون روسیه و متحدان آن، اشاه سلاح های کشتار جمعی و فناوری های عصر جدید ، تخلف بعضی از دولت ها در زمینه کاهش تسلیحات، هم از اصول اساسی دکترین روسیه است. بررسی این تهدیدها برای نتیجه گیری این موضوع است که مشخص شود تهدیدات روسیه چه چیزهایی هستند و در کجا قرار دارند. در همین راستا توسل به زور نظامی در کشورهای خارج نزدیک روسیه و نهایتا گسترش تروریسم بین المللی و یک سری مسائل دیگر برای روسیه غیر قابل هضم می باشند. این که کسی وارد این فضا شود برای روسیه تحمل کردنی نیست. گذشته از این تهدیدات نظامی دیگری مثل تضعیف حاکمیت، رشد و گسترش تروریسم هم وجود دارد و روس ها در دکترین خود به راحتی از کنار این مسائل عبور نمی کنند.

با این توصیفات، سیاست نظامی فدراسیون روسیه با هدف جلوگیری از تسلیحاتی شدن و قدرت بازدارندگی و پیش گیری از بروز مناقشات جنگی است و روس ها به آن پایبند هستند. زمانی که به بررسی همکاری های سیاسی نظامی روسیه می پردازیم، با نگاهی به جایگاه کشورهای مختلف در این دکترین متوجه خواهیم شد که متأسفانه نقش ایران در این دکترین بسیار کمرنگ است. 5 اولویت بزرگ روس ها در همکاری های نظامی سیاسی به این شرح است: همکاری های نظامی سیاسی روسیه با کشور بلاروس و کشورهای خارج نزدیک روسیه بسیار با اهمیت است. همچنین همکاری با کشورهای عضو پیمان امنیت دسته جمعی و دفاع مشترک خیلی مهم است. همکاری با کشورهای عضو جامعه مشترک المنافع جهت تأمین امنیت منطقه ای و فعالیت های حفاظت از صلح، و با کشورهای عضو شورای همکاری شانگهای از اولویت های اساسی روسیه در بحث دفاعی و نظامی هست. پنجمین اولویت روس ها، سازمان ملل متحد است که د رجهت حفاظت از صلح و برقراری امنیت و کنترل تسلیحات در سطح جهان می باشد . ششمین اولویت آنها تحقق بخشیدن به همکاری های دولتی در زمینه مسائل نظامی و فنی با توجه به قوانین دولت فدرال روسیه است. در همه این مسائل رئیس جمهور بسیار قدرتمند است و این دکترین نظامی روسیه توسط رئیس جمهور امضا می شود و قابل اجراست.

در چند سال گذشته وضعیت صنعت نظامی روسیه

نظام دفاعی روسیه تقریبا ادامه دهنده همان سیستم دفاعی دوران جنگ سرد یا پسا جنگ سرد است. اما تحولی که در سال های اخیر احساس شده این است که روس ها به لحاظ مسائل دفاعی نیم نگاهی به قدرت های بزرگ و همچنین نیم نگاهی به کشورهای در حال توسعه مانند کشورهایی که سلاح های آن ها را خریداری می کنند، دارند. آن چه که مشخص است این است که روس ها تهدید خود را بیشتر از جانب ناتو و مرزهای گسترش ناتو به شرق می بینند. سامانه دفاعی که در مرزهای غربی روسیه استقرار پیدا کرده ، همه این ها مؤید این مطلب است که غرب و آمریکا را به عنوان مهم ترین تهدید چه در دوران قبل جنگ سرد و چه در حال حاضر برای روسیه است. این تهدید ملموس گرچه یک سری روابط دیپلماتیکی و سیاسی را موجب شد و در دوره هایی موجب نزدیکی به غرب شد، اما با اوضاع وخامت باری که بین روسیه و غرب به وجود آمده است، پیش بینی این است که ثقل دفاعی روسیه باز هم به سمت غرب خواهد بود و روسیه نیم نگاهی هم در جهت قدرتمندتر شدن پیمان شانگهای یا همان پیمان چین، هند و خود روسیه و چند کشور دارد تا بتواند بخشی از خلأهای استراتژیک خودش را رفع کند.

بحران های کنونی جهان و تأثیری در دکترین و وضعیت و توان نظامی روسیه

به اوکراین و گرجستان در دکترین دفاعی روسیه کشورهای خارج نزدیک می گویند. اعتقاد ما این است که روس ها به هر قیمتی که شده این کشورها را حفظ می کنند و نمی خواهند کسی وارد این فضای حیاط خانه شان شود. بنابراین اگر ما در کشور جمهوری اسلامی ایران به این قضیه نگاه کنیم، این موضوع یکی از عوامل مشترک ما با روس هاست که در این منطقه روس ها هیچ تمایلی به نظامی شدن منطقه خارج نزدیک خود ندارند. شک نکنید هر گونه تحرک غرب در این منطقه با واکنش شدید روس ها رو به رو خواهد شد. کما این که اوکراین را گرفتند. اگر این مسئله در گرجستان هم رخ می داد، ممکن بود که این کار دوباره صورت گیرد. اما این بحران های منطقه ای به لحاظ اقتصادی، فشاری که غرب به روسیه می آورد، روسیه را تضعیف می کند. اما به نظر من از لحاظ استراتزیک و نظامی، روس ها را جسورتر می کند که نگذارند غرب از آن فاصله ای که دارد به روسیه نزدیک تر شود. با این حال اگر به زمان جنگ سرد نگاه کنید، می بینید که خیلی از تحلیلگران مسائل استراتژیک اعتقاد دارند که یکی از عوامل اصلی فروپاشی شوروی، رقابت های اقتصادی و رقابت های تسلیحاتی ( که به اقتصاد شوروی فشار هنگفتی آورد) بود و باعث فروپاشی اتحادیه جماهیر شوروی گردید. اما روس ها فهمیده اند در عصری که ما به آن عصر ژئواکونومی می گوییم، اقتصاد دست برتر را در دنیا دارد و در شرایطی که غرب تحریم هایش را افزایش می دهد، روس ها در پی جایگزین ها و مسیرهای جدیدی در این حوزه هستند. قطعا این تحریم های اقتصادی بر توان نظامی روسیه، البته به معنی اقتصادی تر، تأثیر می گذارد. اما من بعید می دانم که روس ها اقتدار نظامی خودشان را فدای این موضوع کنند که از بعضی مسائل استراتژیکشان دست کشند و با غرب مصالحه کنند. لذا من بعید می دانم که روسیه بر سر مسائل استراتژیک با غرب مصالحه کند. اما اقتصاد روسیه قطعا دچار نوسان خواهد شد. در صحبت اخیر آقای پوتین، این طور به نظر می آید که روس ها می خواهند ظرف دو سال این وضعیت را بهبود بخشند. در واقع روس ها هم فهمیده اند که اقتصاد مقاومتی یا همان اقتصادی که مبتنی بر توان داخلی است، می تواند به آن ها کمک کند و این موضوع یکی از مسائل مشترک ما با روسیه است. اگر چه من اعتقاد دارم نباید در این مسائل خیلی به روس ها نزدیک شد، زیرا آن ها بیشتر عمل گرا هستند و تا آخر این قضیه با ما نیستند.

واژگان کلیدی: اولویت های دکترین نظامی و دفاعی روسیه ، تاثیر بحران های سیاسی و اقتصادی بر دکترین نظامی و دفاعی روسیه ، بحران های سیاسی و اقتصادی ، دکترین نظامی و دفاعی روسیه