اهداف دیپلماسی انرژی جمهوری آذربایجان -گفتگو با دالغا خاتین اوغلو

مركز بين المللي مطالعات صلح-IPSC

دیپلماسی انرژی، جدا از افزايش توانايي در عرصه منطقه اي و بين المللي زمینة لازم برای کاهش محدودیتهای بین المللی علیه هر كشوري را فراهم میسازد و به افزايش قدرت ملي كشور كمك شاياني ميكند. در اين حال با توجه به وجود ذخاير نفت و گاز در ج. آذربایجان براي بررسي دیپلماسی انرژی اين كشور گفتگويي با دالغا خاتین اوغلو کارشناس آذربایجانی و مدیر بخش کشورهای حاشیه خزر نشریه «نچرال گس وورلد» بریتانیا داشته ايم:

واژگان كليدي: دیپلماسی انرژی ، اهداف دیپلماسی انرژی ج. آذربایجان، نقش، اروپا، روسيه، تركيه ، ج. آذربایجان

مرکز بین المللی مطالعات صلح: مهمترين اهداف ديپلماسي انرژي ج. آذربایجان در شرايط كنوني چيست؟

تمرکز آذربایجان بر روی متنوع کردن درآمدهای انرژی هست. کل ذخایر نفت آذربایجان 2.6 میلیارد تن بود که اخیرا باکو استخراج 2 میلیاردمین تن نفت را جشن گرفت. به عبارتی کشور طی یک قرن و نیم گذشته، 77 درصد از ذخایر نفت خود را استخراج گرده و تنها 600 میلیون تن ذخایر باقی مانده است. لذا آذربایجان هم اکنون تمرکز خود را بر روی گاز، پتروشیمی، پالایشگاه، صنعت نفت و گاز در خارج و نهایتا سرمایه گذاری در خارج معطوف کرده است.

برای نمونه طی سال جاری قرار است دو مجتمع پتروشیمی عظیم در آذربایجان راه اندازی شود، این کشور سهمی 58 درصدی در بزرگترین پتروشیمی ترکیه (پتکیم) دارد و 100 درصد سهام پالایشگاه نفتی «استار» ترکیه با ظرفیت فرآوری سالانه 10 میلیون تن نفت خام (معادل 25 درصد از کل تولید نفت آذربایجان) در اختیار شرکت ملی نفت آذربایجان است که قرار است سال جاری راه اندازی شود. آذربایجان همچنین سهامدار دو پروژه بزرگ گاز مایع در جزایر مالتا و غرب آفریقا، همچنین تجهیزات بانکرینگ محصولات نفتی در امارات است. کل شبکه انتقال و توزیع گاز گرجستان در اختیار باکو است و صدها جایگاه بنزین در گرجستان و کشورهای اروپای شرقی را در اختیار دارد.

سال جاری فاز دوم میدان گازی شاه دنیز راه اندازی خواهد شد که هدف از آن فروش سالانه 16 میلیارد متر مکعب گاز به ترکیه و اروپا از سال 2020 است. ارزش کل پروژه با یک خط لوله 3500 کیلومتری حدود 40 میلیارد دلار بود که 38 درصد از بخش اروپایی خط لوله باقی مانده است. طی سال جاری فروش گاز به ترکیه از این فاز آغاز خواهد شد. آذربایجان هم اکنون 6.5 میلیارد متر مکعب گاز به ترکیه صادر می کند و تا دو سال آینده کل صادرات به ترکیه و اروپا به 22.5 میلیارد متر مکعب در سال خواهد رسید و در اواخر دهه آینده احتمالا به نزدیک 40 میلیارد متر مکعب هم برسد. بر خلاف نفت، ذخایر گاز آذربایجان تقریبا بکر هستند و  2 تا 3.5 تریلیون متر مکعب گاز دارند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: در ديپلماسي انرژي ج. آذربایجان، جلب سرمایه های خارجی برای اکتشاف و استخراج در بخش انرژی یعنی نفت و گاز چه نقشی دارد ؟

آذربایجان از سال 1995، یعنی بعد از آتش بس با ارمنتستان، بیش از 220 میلیارد دلار در کشور سرمایه گذاری داشته که بخش اعظم آن سرمایه گذاری خارجی است. تنها در بخش بالادستی نفت و گاز(بخش تولید)، 60 میلیارد دلار سرمایه گذاری شده است و اخیرا دوباره یک قرارداد 40 میلیارد دلاری با کنسرسیوم آذری-چراغ-گونشلی برای توسعه این بلوک نفتی دریای خزر برای تولید 500 میلیون تن نفت امضا شد. قابل ذکر است که از فاز اول این بلوک، طی 20 سال گذشته آذربایجان بیش از 160 میلیارد دلار سود خالص داشته است. در بخشهای میان دستی (خطوط لوله) و پایین دستی (پتروشیمی و پالایشگاه) نیز تاکنون دهها میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی جذب کرده است. برای سال جاری انتظار می رود آذربایجان 15 میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی جذب کند. البته تمرکز دیگر کشور الان بیشتر بر روی حوزه های غیر انرژی، خصوصا توریسم است.

تا چند سال قبل، صنعت توریسم کشور تقریبا هیچ درآمدی نداشت، اما سال گذشته یک میلیون توریست وارد کشور شد و طی چند سال آینده باکو می خواهد سالانه 5 میلیارد دلار درآمد توریستی داشته باشد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: ساخت خطوط لوله چه تاثيري در جايگاه ج. آذربایجان در حوزه صادرات انرژي دارد؟

همانطور که گفتم خطوط لوله گاز برای صادرات به ترکیه و اروپا هست. آذربایجان در نظر دارد سالانه 10 میلیارد دلار از صادرات گاز در دهه آینده درآمد داشته باشد. درآمد نفت نیز حدود 7-8 میلیارد دلار خواهد بود. کل بودجه آذربایجان هم اکنون 12 میلیارد دلار است و لذا تنها درآمدهای صادرات نفت و گاز خام می تواند کشور را هم اداره کند، هم سالانه چندین میلیارد دلار اضافی برای سرمایه گذاری در کشورهای خارجی یا خود کشور باقی بماند. البته این فقط درآمدهای صادرات نفت و گاز خام است. کشور درآمدهای هنگفتی از پروژه های پتروشیمی و پالایشگاهی و محصولات نفتی نیز خواهد داشت. ورود به اروپا و تامین امنیت انرژی این قاره روابط باکو با اروپا را محکمتر خواهد کرد. هم اکنون 60 درصد نفت باکو را اروپا می خرد و این بسیار مهم است. در آینده بیش از 60 درصد صادرات گازی آذربایجان به اروپا خواهد بود. آذربایجان همچنین می تواند گاز آسیای مرکزی را به اروپا برساند، کما اینکه هم اکنون نفت این منطقه را راهی اروپا می کند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: ديپلماسي انرژي ج. آذربایجان تاچه حدي مورد پشتيباني اتحاديه اروپا و امريكا قرار دارد؟

این دیپلماسی مورد تایید همه هست، چه غرب و چه ایران و روسیه. به یاد داشته باشیم که ایران و روسیه سهامدار میدان گازی شاه دنیز هستند و از صادرات گاز این میدان به اروپا درآمد خواهند داشت. اروپا و آمریکا نیز بخاطر بهبود امنیت انرژی غرب توسط آذربایجان راضی هستند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: در ديپلماسي انرژي ج. آذربایجان، همكاري با بازيگران هيدروكربني در بخش انرژی یعنی نفت و گاز چه جایگاهی دارد ؟

نقش شرکتهای غول غربی در توسعه صنعت نفت کشورهایی مانند روسیه، آذربایجان، ایران و کلا خاورمیانه بسیار حیاتی هست. این شرکتها تکنولوژی بسیار بالایی دارند. برای نمونه آمریکا پالایشگاههایی احداث می کند که تولید مواد کم ارزشی مثل نفت کوره در این مجتمعها بسیار نازل است، در حالی که پالایشگاههای ایران برای نمونه به طور متوسط 24 درصد از نفت خام دریافتی را به نفت کوره تبدیل می کنند. به عبارتی این پالایشگاهها عملا صرفه اقتصادی ندارند. نمونه دیگر اینکه شرکتهای خارجی توان استخراج بیش از نیمی از ذخایر نفت میادین را دارند، در حالی که با تکنولوژی معمولی نهایتا 25 درصد ذخایر یک میدان را می شود استخراج کرد، مانند وضعیتی که الان در خود ایران هست. همین مساله را در روسیه هم شاهد هستیم. صدها غول اروپایی و آمریکایی الان در قزاقستان، ترکمنستان، روسیه و آذربایجان حضور دارند و حوزه انرژی این کشورها را به بهرین نحو توسعه می دهند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: جايگاه ايران در ديپلماسي انرژي ج. آذربایجان با توجه به مبادلات ايران با اين كشور و موقعيت استراتژي ايران در منطقه چيست؟

ایران همسایه ماست و بی شک نگاه دو کشور به همدیگر بسیار حائز اهمیت است. اخیرا آذربایجان قرارداد یک وام نیم میلیارد دلاری به ایران برای توسعه خط لوله رشت-آستارا امضا کرد. ایران سهمی 10 درصدی در بزرگترین میدان گازی آذربایجان، شاه دنیز، دارد و نهایتا دو کشور در حوزه سوآپ گاز نیز همکاری دارند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: ديپلماسي انرژي ج. آذربایجان چه پیامدهایی بر روی منافع ملی و اقتصادی ایران خواهد داشت ؟

بر اساس برآوردهای مجلس و حتی وزارت نفت ایران، صادرات گاز این کشور به اروپا صرفه اقتصادی ندارد. لذا صادرات گاز آذربایجان به اروپا نمی تواند رقیبی برای ایران باشد و یا عواقبی داشته باشد. ایران بیشتر تمرکز بر بازارهای منطقه ای دارد. در حوزه صادرات نفت نیز آذربایجان الان تمرکز خود را بر تبدیل نفت خام به محصولات نفتی گذاشته است و تولید نفتش نیز کاهش می یابد، لذا برای ایران که نزدیک 5 برابر آذربایجان تولید نفت انجام می دهد رقیب نیست. بهبود وضعیت اقتصادی آذربایجان برای ایران منافعی خواهد داشت، کما اینکه نقدا یک وام نیم میلیارد دلاری هم از دولت باکو گرفته است. البته نباید حوزه های غیرانرژی را نادیده گرفت. هم اکنون یکی از بزرگترین کریدورهای خط آهن جهان از بندرعباس تا آذربایجان و از آنجا به روسیه و کشورهای بالتیک در حال تمکیل شدن هست و تنها بخش کوچک رشت-آستارا باقی مانده است که بعد از راه اندازی درآمدهای هنگفتی برای دو کشور از محل ترانزیت خواهد داشت. پروژه کابل نورزی «اِپگ» (EPEG) نیز چند سال پیش از آلمان تا آذربایجان و از آنجا تا خلیج فارس کشیده شد که می تواند تا هند هم ادامه یابد و دهها پروژه دیگر مانند داروسازی، خودروسازی و غیره که میان دو کشور دارد مذاکره یا راه اندازی می شود.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: آينده جايگاه ديپلماسي انرژي ج. آذربایجان در جهان و منافع سياسي و اقتصادي اين كشور را چگونه تحليل مي كنيد؟

به نظر من آذربایجان سیاست معقولی را پیش گرفت. کمترین تنش با غرب و شرق، همچنین دو کشور مهم همسایه خود ایران و روسیه. در عوض، بیشترین همکاری اقتصادی با همه کشورها و اجتناب از سیاسی کاری در امور اقتصادی. این موضوع بسیار مهمی است.