مریم خالقی نژاد
پژوهشگر مسائل منطقه ای
مرکز بین المللی مطالعات صلح -ipsc
بعد از تظاهرات در سال 2019 و بحران های اقتصادی لبنان، انتخابات 2022 در بحبوحه خشم گسترده از اوضاع احوال سیاسی و اقتصادی در داخل لبنان برگزار شد. علی رغم اتفاقاتی مانند سقوط اقتصادی و از دست دادن درصد بالای ارزش پول و افزایش فقر یا اتفاقاتی مانند انفجار بندر بیروت در لبنان، انتخاباتِ هفته گذشته با مشارکت نه چندان بالایی صورت گرفت که چشم امید همه شرکت کننده گان به ایجاد صلح اجتماعی، آرامش و ثبات در جامعه توسط این انتخابات است تا دولت جدید هر چه زودتر تشکیل شود و به چالش هایی که لبنان با آن دست به گریبان است به طور موثر رسیدگی نماید. گویی انتخابات کنونی چشم امیدی برای رهایی از مشکلات مردم لبنان تلقی شده است.
برای درک این نگاه به انتخابات از سوی مردم نیاز است که برخی مشکلات لبنان در سالهای گذشته به صورت مختصر بیان شود. در سالهای گذشته بحران لبنان به قدری شدید بوده که بیش از 80 درصد از جمعیت در حال حاضر توسط سازمان ملل متحد فقیر تلقی می شوند و ناامیدترین آنها به طور فزاینده ای تلاش می کنند از گذرگاه های خطرناک برای رفتن به اروپا فرار کنند.پوند لبنان حدودا90 درصد از ارزش خود را از دست داده است، پس انداز مردم در بانک ها مسدود شده است.
با تشدید مصائب این کشور، بسیاری از بیروت توسط انفجار مرگبار مواد شیمیایی در اوت 2020 که برای سال‌ها در انبار کنار بندر رها شده بود، ویران شد و این فاجعه به عنوان یکی از بزرگترین انفجارهای غیرهسته‌ای تاکنون ثبت شده است.تحلیلگران همچنین سهل انگاری دولت را عامل انفجار بندر بیروت می دانند که منجر به کشته شدن بیش از دویست نفر شد زیرا دولت های متوالی به هشدارها در مورد مواد شیمیایی قابل احتراق که به طور نامناسب ذخیره شده بودند توجه نکردند. تحقیقات از سوی دولت در مورد این حادثه متوقف شده است. برخی از لبنانیها امیدوارند که دولت جدید تحقیقات را پیش ببرد.
لبنان که زمانی سوئیس خاورمیانه نامیده می شد، در آخرین شاخص شادی جهانی که منتشر شد، پس از افغانستان در رتبه دوم قرار گرفت. بر اساس گزارش بانک جهانی و برنامه جهانی غذا تقریبا نیمی از خانوارهای لبنانی در سال گذشته برای دسترسی به غذا و سایر کالاهای اساسی با مشکل مواجه شدند. بخش عمومی مملو از رشوه خواری و خویشاوندی است و خدمات عمومی عملا وجود ندارد. کالاهای ضروری مانند دارو با کمبود مواجه است و خاموشی برق آنقدر امری عادی است که برخی از رای دهندگان رای خود را برای این انتخابات در تاریکی به صندوق می اندازند.
بحران های متداخل منجر به ترس از فروپاشی جامعه و مهاجرت مهاجران لبنانی به کشورهای مجاور شده است. لبنان خود دارای بیشترین سرانه جمعیت پناهندگان در جهان است و دولت ها در اروپا و جاهای دیگر نگرانند در صورت وخامت بیشتر لبنان، بحران مهاجرت به وجود بیاید. همه موارد مطرح شده مشکلاتی بود که منجر به نارضایتی مردم لبنان شده است و رای دهندگان به دولت آینده نگاهی متفاوت جهت کاهش معضلات دارند.
پس از بحران های دردناکی که لبنان را تا آستانه تبدیل شدن به یک کشور شکست خورده کشاند، انتخابات هفته گذشته آزمونی بزرگ برای گروه‌های مخالف جدید که برای برکناری نخبگان حاکم تلاش می‌کنند به حساب می آید. برخی مشکلات در روز رای گیری همانند سایر کشورهای دیگر وجود داشت که البته در لبنان از جنس دیگری بوده است. علیرغم تضمین های دولت مبنی بر اینکه مراکز رای گیری در روز انتخابات برق خواهند داشت، برخی از رای دهندگان مجبور شدند از نور تلفن های خود استفاده کنند.ویدئوهای به اشتراک گذاشته شده در فضای مجازی نشان می‌دهد که مردم به رنگ‌های نامزد خود لباس می‌پوشند و طبق روندی که سالهاست در انتخابات مختلف در جهان وجود دارد رای‌دهندگان را به اتاق‌های رای‌گیری می‌کشانند و روند خرید رای در لبنان نیز وجود داشته است.
در این اتفاق مهم ( انتخابات)گروه های مختلفی فعالیت داشتند چرا که در لبنان قدرت در میان جوامع مذهبی تقسیم شده است و سیاست اغلب به عنوان یک تجارت خانوادگی تلقی می شود. بر اساس توافقی که در سال ۱۹۴۳ میلادی میان رهبران لبنانی حاصل شد، نخست وزیر از جامعه سنی مذهب لبنان انتخاب میشود. رئیس جمهور لبنان از مسیحیان مارونی و رئیس پارلمان شیعه مذهب است.
نکته مهم آن است که در این رقابت انتخاباتی نسل جدیدی از نامزدهای مستقل به میدان آمده اند که به امید ایجاد تغییری که در جنبش اعتراضی در سال 2019 موفق به ایجاد آن نشد، فعالیت می کنند و به نظر می‌رسد که بهتر از کرسی هایی مجلسی که دفعه قبل به دست آوردند، عمل کنند.همانطور که انتظار می رفت سهم مهمی از کرسی پارلمان در اختیار گروه‌های ریشه‌دار باقی ماند که اکنون برخی احزاب آنها را مقصر مشکلات کشور می دانند .
عده ای بر این اعتقاد هستند که پارلمان در حال خروج تحت تسلط جنبش شیعی حزب الله و دو متحد اصلی آن، حزب شیعه امل به رهبری نبیه بری، که از سال 1992 این سمت را بر عهده دارد، و جنبش میشل عون رئیس جمهور میهن پرست مسیحی بوده است. یکی از قابل توجه ترین تغییرات در چشم انداز انتخاباتی، غیبت سعد حریری، نخست وزیر پیشین بود که باعث شد بخش هایی از اهل سنت از سوی بازیگران جدید به رای خود برسند. برای بسیاری از رای دهندگان، انتخابات فرصتی بود تا خشم خود را بر سر کل نخبگان حاکم تخلیه کنند.
اما بعد از نتایج انتخابات برخی حدس و گمان هایی زده می شود و برخی سوالات مطرح شده است .شاید از مهمترین سوالات این باشد که آیا انتخابات کنونی لبنان موجب تغییر دولت حاضر میشود که از جناح های مختلف مورد انتقاد است؟
امید میرفت که جریان مقاومت تنها طیفی باشد که اکثریت قاطع را داشته باشد ولی از سوی برخی مقامات خود جریان نیز اعلام شده است که اکثریت را در لبنان دارا نمی باشند. انتخابات 15 مه تغییراتی کم اما بالقوه معنادار در تشکیلات سیاسی لبنان ایجاد کرد. بلوک مقاومت و حزب سیاسی شیعه تغییرات اندکی در این دوره نصیبشان شد و برخی کرسی های خود را از دست دادند. در همین حال، مستقل‌ها 13 کرسی از 128 کرسی پارلمان را به دست آوردند که در انتخابات 2018 تنها یک کرسی بیشتر بود.
با این حال علی رغم تغییرات هرچند کوچک در بعد از اعلام نتایج هیچ گروهی به صرف قاطع اکثریت را دارا نمی باشد، چرا که فراکسیون اکثریت باید 68 کرسی از 128 کرسی را بدست آورد. انتخاب رئیس مجلس اولین آزمون برای پارلمان خواهد بود تا به احزاب قدرت بیشتری ببخشد. اگرچه هیچ بلوکی اکثریت کرسی ها را نتوانسته است کسب کند، اما با وجود بالاترین آرای حزب الله و امل اگر اپوزیسیون تقسیم شده و بلوک حزب‌الله بتوانند به سرعت بر سر یک انتخاب برای پارلمان به توافق برسند، این نشان می‌دهد که دولت ممکن است بتواند در موضوعات دیگر، مانند تصویب اصلاحات مورد نیاز برای دریافت حمایت صندوق بین المللی پول (IMF)از لبنان، گرد هم بیاید. با این حال، تحلیلگران هشدار می دهند که بن بست سیاسی می تواند تشکیل دولت را متوقف کند و در نتیجه مذاکرات با صندوق بین المللی پول را تا سال آینده به تعویق بیندازد.
حزب‌الله مدت‌هاست که در میان بسیاری در لبنان به دلیل مقاومت در برابر مداخله غرب و توانایی‌اش برای ارائه خدمات در زمانی که دولت قادر به انجام آن نیست، محبوب بوده است. بنابر نظر تحلیلگران داخلی لبنان اگرچه این گروه همچنان رهبر بلامنازع جامعه شیعی لبنان است، اما نتایج انتخابات نشان می‌دهد که دیگر نمی‌تواند ادعا کند که اکثریت لبنانیها سلاح‌های حزب‌الله را بخشی جدایی‌ناپذیر از امنیت ملی می‌دانند. علاوه بر این، کارشناسان می گویند پس از اینکه سعد حریری و حزبش، نخست وزیر سابق فعالیتی در انتخابات نداشتند، برخی از رای دهندگان سنی احتمالا به مخالفان رای دادند. در مقابل برخی از ناظران پیش‌بینی می‌کنند که حزب‌الله با پایان دوره ریاست‌جمهوری میشل عون در اکتبر، برای به دست آوردن گزینه‌ی ریاست‌جمهوری منتخب تلاش خواهد کرد.
روند انتخاب ریاست پارلمان و ائتلافها در این خصوص می تواند تاثیراتی را بر دولتهای همراه حزب الله داشته باشد که اگر حزب الله با گروه های دیگر به یک توافق جامعی دست نیابند احتمال دارد که زمینه برای کشورهای مخالف و علاقه مند مانند عربستان، امریکا را برای سرمایه گذاری در نیروهای مخالف بوجود آورد. در این میان یکی از اهداف گروه های مخالف مانند برخی کشورهای غربی نفوذ در مناطق تحت سیطره کامل ائتلاف شیعی و بدست آوردن حداقل چند کرسی بود تا در نتیجه آن بتوانند بر سیاست های ریاست پارلمان به سود خود تاثیر گزارند. اگرچه اکنون مقاومت و همپیمانانش تنها تغییرات جزیی را تجربه می کنند اما احتمال انسجام دوباره میان این طیف وجود دارد که بتواند تصمیمات راهبردی و سرنوشت سازی را اتخاذ نماید. علاوه بر این، جریان‌های همپیمان مقاومت توانسته اند کرسی های مناسبی را بدست آورند. یک مسئله جدید در پارلمان لبنان، وجود چند کرسی مستقل است که البته برخی از آنها در حقیقت اعضای طرف‌های قدیمی پارلمان بوده و دیدگاه‌های خاص خود را دارند ،اما طی این انتخابات تحت عنوان جدیدی در پارلمان حضور پیدا کرده‌اند.
در کل نتایج حاصل شده انتخابات در بعد از بحران های کمر شکن در لبنان تنها دچار برخی تغییرات جزیی و ورود برخی احزاب مستقل شده است که علی رغم ورود این احزاب باز هم اکثریت نه چندان قاطع در همان طیف قبلی بعید نیست و دو احتمال وجود دارد. اول اینکه طیف حزب الله و همپیمانانش بتوانند به توافقی برای رئیس پارلمان برسند در این صورت روند کلی سیاست و استراتژی دچار دگرگونی اساسی نخواهد شد. اما در مرتبه دوم اگر همین اتفاقات کوچک و بالقوه در جابجایی برخی کرسی ها و به میدان آمدن برخی احزاب مستقل که رخ داده است بتواند مانع عدم اتحاد در انتخاب رئیس پارلمان شود لذا شرایط متفاوت خواهد شد و اجماعی وجود نخواهد داشت. در صورت اجماع طیف مستقل ها نیز از موانع اساسی هر قدمی در جهت تصمیمات کلی ممکن است محسوب شوند که روند تاثیرات این امر بر گروه های خارج از لبنان مانند موافقان طیف مقاومت و یا مخالفانش بسیار آشکار است.
کلمات کلیدی: لبنان, انتخابات,حزب الله, مقاومت, جریان های مستقل,
منابع
https://www.cfr.org/in-brief/what-lebanons-election-results-mean-ending-its-crisis
https://www.isna.ir/news/1401022718132/%D8%A7%D8%B9%D9%84%D8%A7
