افزایش روابط هند و ژاپن و سناریوهای آینده روابط- گفتگو با دكتر محمد عجم

پژوهشگر ارشد روابط بين الملل

مرکز بین المللی مطالعات صلح IPSC-

در سالهاي گذشته روابط هند و ژاپن ابعاد گسترده تري به خود گرفته است. گفتگوي زير با دكتر عجم براي بررسي بيشتر اين روابط است.

واژگان كليدي: افزایش, روابط, هند , ژاپن , سناریوها,آینده روابط, دكتر محمد عجم

مرکز بین المللی مطالعات صلح: گذشته روابط ژاپن با هند را چگونه میبینید؟

فکر می کنم به این بخش از سوال مفصل تر بپردازم تا جواب سوالات دیگر در دل این مقدمه برای خوانندگان خود بخود روشن شود . روابط هند و ژاپن به طور سنتی قوی بوده است. مردم هند و ژاپن عمدتاً در نتیجه آیین بودایی ، که به طور غیر مستقیم از هند به ژاپن ، از طریق چین و کره گسترش یافت ، درگیر مبادلات فرهنگی شدند. هند و ژاپن هم اکنون در 4 سطح روابط دوستانه و فعالی دارند .

1          سطح دوجانبه 2- سطح منطقه ای 3- سطح بین المللی 4- سطح سازمانهای بین المللی

ژاپن و هند هر دو با چین در زمینه مرزی دشمنی دارند هند 3440 کیلومتر مرز مشترک با چین دارد که خطوط مرزی آن نامشخص و هنوز تحدید حدود نشده است. غیر از اینکه در مورد حاکمیت بر تبت و مناطقی در مرزهای طولانی دو کشور ادعای ارضی دارند. هر دو کشور روابط اقتصادی عمیقی با چین دارند و هر دو کشور روابط اقتصادی خود با چین را از روابط سیاسی با چین جدا و هر کدام را در بستر خود دنبال می کنند.

 سال 2017 ، تجارت دوجانبه بین هند و ژاپن 17.63 میلیارد دلار بوده و هر سال رو به افزایش است. شرکت های ژاپنی مانند یاماها ، سونی ، تویوتا و هوندا دارای امکانات و تاسیسات تولیدی در هند هستند. شرکت های ژاپنی اولین بنگاه هایی بودند که در هند سرمایه گذاری کردند. برجسته ترین شرکت ژاپنی که در هند سرمایه گذاری کرده سوزوکی در ساخت اتومبیل است که با همکاری شرکت اتومبیل سازی هند ماروتی – سوزوکی  Maruti Suzuki ، بزرگترین تولید کننده خودرو در بازار هند هستند.  از 2006  ژاپن به تأمین مالی بسیاری از پروژه های زیربنایی در هند کمک کرده است ، به ویژه سیستم مترو دهلی 

 تأثیر هندو بر فرهنگ ژاپن زیاد است. البته فرهنگ هندو خود تاثیراتی زیادی از فرهنگ ایرانی دوره هخامنشی دارد. حتی به تازگی اسناد و باور عمیقی پیدا شده که بودا از شاهزادگان  هخامنشی بوده است. بطوریکه اولین جایگاه و پادشاهی قدرتمند بودایی در بلخ و بامیان برپا شده است و از بامیان به تبت و هند رفته است. بودیسم 552 میلادی وارد ژاپن شد اما تأثیر عمده ای در پیشرفت جامعه ژاپن داشته است. سانسکریت ، یک زبان کلاسیک هندو ایرانی است که در آیین بودا و آیین هندو استفاده می شود، مردم ژاپن به هند علاقه داشتند و استعمارگران پرتغالی وقتی از بندر”گوا ” وارد ژاپن شدند خود را هندی معرفی می کردند. سینمای هند و سینمای ژاپن هر دو در طی دهه های 1950 و 1960 “دوره طلایی” را تجربه کردند. در جنگ جهانی و دوره استقلال هند طبق سنت “دشمن دشمن ما دوست ما است” مجدد روابط هندی ژاپنی را توسعه داد. 

از آنجا که هند با شروع جنگ جهانی دوم تحت سلطه انگلیس بود ، بیش از 2 میلیون هندی در جنگ شرکت کردند. بسیاری در جنگ با ژاپنی هایی که برمه را فتح کردند و به مرز هند رسیدند جنگیدند. هنگام تسلیم سنگاپور در سال 1942 ، حدود 67000 سرباز هندی توسط ژاپنی ها اسیر شدند ، اما با استقلال هند روابط با ژاپن مجدد شروع شد.

سنگ آهن هند به بهبود ژاپن از ویرانی های جنگ جهانی دوم کمک کرد و به دنبال سفر نخست وزیر ژاپن نوبوسوکه کیشی به هند در سال 1957 ، ژاپن ارائه وام ین به هند را از سال 1958 آغاز کرد ، به عنوان اولین کمک وام ین توسط دولت ژاپن محسوب می شود. نخست وزیر ژاپن ، شینزو آبه میهمان اصلی مراسم رژه روز جمهوری 2014 هند بود و با فاصله کمی ، نارندرا مودی نخست وزیر هند از ژاپن بازدید کرد. و توافق نامه های اساسی متعددی از جمله ایجاد “مشارکت جهانی استراتژیک ویژه” امضا  شد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: مهمترین علت تمایل هند به افزایش روابط با ژاپن را در چه حوزه هایی می بینید؟

هند در همه زمینه ها مایل به همکاری با ژاپن است و هر سال حجم روابط بیشتر و روابط عمیق تر می شود. هند و ژاپن در دسامبر سال 2015 توافقنامه ای را برای ساخت خط قطار تندرو  بین بمبئی و احمد آباد با استفاده از فناوری شینکانسن و سرمایه ژاپنی با وام با بهره 1 درصد امضا کردند هند و ژاپن نیز روابط نظامی نزدیک دارند. آنها در حفظ امنیت خطوط دریایی در آسیا و اقیانوس آرام و اقیانوس هند و همکاری برای مبارزه با جرایم بین المللی ، تروریسم ، دزدی دریایی و گسترش سلاح های کشتار جمعی منافع مشترک دارند  دو کشور به طور مکرر تمرینات مشترک نظامی را برگزار کرده و در زمینه فناوری همکاری می کنند  هند و ژاپن در 22 اکتبر 2008 یک پیمان امنیتی منعقد کردند .در یک دهه اخیر ژاپن  با افزایش تنش در اختلافات ارضی با همسایگان ، از همکاری های امنیتی نزدیکتر با هند حمایت می کند.  دو کشور بر روی پروژه های استراتژیک با هدف بهبود اتصال ، جاده ها ، زیرساخت های برق ، فرآوری مواد غذایی ، مدیریت حوادث و ترویج کشاورزی ارگانیک و گردشگری در شمال شرقی هند متمرکز شده اند. 

سیاست “نگاه به شرق” هند ، ژاپن را به عنوان یک شریک اصلی قلمداد کرده است. و از سال 1986 ، ژاپن به بزرگترین اهداکننده کمک به هند تبدیل شده است.  مودی در 2016 برای دومین بار به عنوان نخست وزیر به ژاپن سفر کرد. در این دیدار ، هند و ژاپن “توافق نامه همکاری در استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای” را امضا کردند ،  دو طرف همچنین توافق نامه هایی را در زمینه توسعه مهارت های ساخت در هند ، همکاری در فضا ، علوم زمین ، کشاورزی ، جنگلداری و شیلات ، حمل و نقل و توسعه شهری به امضا رساندند.

ژاپن سومین سرمایه گذار بزرگ در اقتصاد هند با سرمایه گذاری مستقیم خارجی 30.27 میلیارد دلار طی سال های 2000 تا 2019 است که 7.2٪ به کل سرمایه گذاری مستقیم خارجی هند در مدت مشابه کمک می کند. میزان واردات از هند به ژاپن در سال 2018  حدود 13 میلیارد دلار بود  وام کم بهره به ارزش 4.5 میلیارد دلار برای ساخت یک پروژه راه آهن بین دهلی و بمبئی در اختیار این کشور قرار داده است. هند همچنین یکی از تنها سه کشور در جهان است که ژاپن با آنها پیمان امنیتی بسته است. از مارس 2006 ، ژاپن سومین سرمایه گذار بزرگ در هند بود به هر ژاپنی که برای تجارت یا کار به هند می آید ، بلافاصله ویزای سه ساله اعطا می شود تجارت بین دو کشور نیز به طور پیوسته در حال رشد است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: رویکرد و اهداف ژاپن در توجه به گسترش روابط با هند را تحت تأثیر عوامل و متغیرهای می‌دانید؟ 

اختلاف با چین عامل مهمی در دوستی هند و ژاپن است. از طرف دیگر  ژاپن یک کشور صنعتی و صادر کننده تکنولوژی است و بازار بزرگی مانند هند برای ژاپن یک نعمت است. همانطور که گفتم نگاه این دو کشور بیشتر اقتصادی است و سود متقابل اقتصادی مد نظر هر دو کشور هست. اما چون دو کشور هیچگونه تضادی و چالش فرهنگی و یا سیاسی و اقتصادی در آینده هم برای یکدیگر متصور نیستند در نتیجه به یک رابطه دوستانه پایدار یقین دارند با این اطمینان سرمایه گذاران دو کشور در خاک یکدیگر اقدام به سرمایه گذاری مشترک می کنند. هند به سرمایه خارجی نیاز مبرمی دارد و ژاپن پول بیکار و سرگردان زیادی دارند و مایل است این پولها را در خارج سرمایه گذاری کند اعطای وام کم بهره یکی از جذابیتهای ژاپن برای کشورهای رو به توسعه از جمله هند است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: نقش  چین و امریکا در گسترش روابط هند با ژاپن را چگونه میبینید؟

 نقش این دو کشور مستقیم و یا غیر مستقیم  بسیار مهم است. از زمانی که روابط هند و آمریکا از دوره بیل کلینتون رو به بهبودی گذاشت به موازات آن روابط هند با ژاپن نیز رو به توسعه و تعمیق نهاد و البته روابط هند با روسیه وارث اتحاد جماهیر شوروی رو به افول رفت.

خطر چین برای هند و ژاپن باعث می شود که دو کشور احساس کنند که بیش از همیشه به هم نیاز دارند. تئوری” دشمن دشمن دوست تو است.” این مهمترین فلسفه ای است که هند و ژاپن و آمریکا را به هم نزدیک می کند. البته در حالیکه چین و هند در مرزها حالت جنگی دارند و در آماده باش جنگی هستند اما در اقتصاد و تجارت بیشتر رقابت دارند و اقتصاد را از سیاست و امنیت جداکرده اند. هند درصدد کاهش واردات چینی است و علاقه ای ندارد که واردات ارزان کالاهای چینی بازار تولیدات داخلی هند را آسیب پذیر نماید.

 آمریکا امروزه چین را دشمن شماره یک خود می داند. زیرا چین بسرعت از یک کشور ضعیف به یک کشور قدرتمند اقتصادی و نظامی تبدیل شده است و آمریکا این خطر را احساس می کند که چین در آینده نزدیک در مقابل آمریکا بایستد. چین دو برابر واردات از آمریکا به آمریکا صادرات انجام می دهد این چیزی است که اقتصاد آمریکا را بشدت متاثر ساخته است.  قدرتمند شدن چین ژاپن و هند را نیز به وحشت انداخته است. چین می تواند بخش بزرگی از آبهای دریای چین و دریای ژاپن را جزو قلمرو حاکمیت و یا آبهای سرزمینی و یا منطقه انحصاری خود بداند. فعلا در حد ادعا است اما چین قدرتمند آینده ممکن است برای رسیدن به تایوان و جزایر مورد مناقشه در منطقه به زور متوسل شود. در مورد هند نیز قدرت نظامی چین می تواند موازنه و قلمرو مرزی را بنفع چین تغییر دهد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: افزایش روابط هند و ژاپن چه تاثیرات ژئوپلیتیکی و امنیتی نظامی در منطقه آسیا خواهد؟

 بنظر می رسد یک بلوک نظامی ضد چینی در منطقه در حال شکل گیری است که گروه کواد آن را هدایت می کنند. هند، آمریکا، ژاپن و استرالیا گروه کواد هستند و بزرگ‌ترین مانور دریایی مشترک خود را چند سال است با نام «مالابار»  انجام می دهند

اینها اعضای گروه غیر رسمی «چهارجانبه» یا « کوآد (Quad)»  هستند که چین آنها را ناتوی جدید می نامد.؛ یا ناتوی هندو پاسیفیک بعید نیست که در آینده ناتو شکل جدیدی بگیرد و چین و روسیه نیز یک پیمان ورشوی جدید را برپا سازد البته همین الان شانگهای می تواند نقش پیمان منحل شده ورشو را بازی کند. 

کشورهای کواد می گویند مانور مشترک بالاترین سطح هم‌افزایی و هماهنگی را میان نیروهای دریایی دوست به نمایش می گذارد که بر مبنای ارزش‌ها و تعهد مشترک‌شان به یک “منطقه هند-پسفیک موسع  آزاد و باز ”   و نظم بین‌المللی قرار دارد. گروهی «کوآد» پیشنهاد شینزو آبه بود. این اتحادِ مولودِ وحشت از چین توسط آبه پیشنهاد و در سال ۲۰۰۷ میلادی به طور غیررسمی آغاز شد و امروزه به عنوان کواد پلاس نامیده می شود و بعید نیست به شکل یک پیمان و سازمان بین دولتی شکل بگیرد. رسما آمریکا نیز در این کواد مشارکت دارد نیوزلند،  آلمان و کانادا نیز برای مشارکت اظهار علاقه کرده اند. کواد از منافع تایوان در مقابل چین نیز حمایت می کند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: سناریوهای آینده روابط ژاپن و هند چیست؟

با شرایط فعلی یک سناریو بیشتر متصور نیست و آن استحکام روابط در بین کشورهای کواد است زیرا اینکه چین و هند و یا چین و ژاپن بتوانند مشکلات حاکمیتی و قلمرو خود را حل کنند بسیار بعید است و اختلافات ممکن است عمیق تر هم بشود زیرا چین قدرتمند هرگز از ادعاهای حاکمیتی خود بر بخشهایی در مرز مشترک با هند و دریای مشترک با ژاپن دست نخواهد کشید.از طرفی تایوان نیز همواره خطر الحاق توسط چین را احساس می کند تایوان از چین جدا شده ولی چین همواره آنرا بخشی از قلمرو خود می داند. 

مرکز بین المللی مطالعات صلح: آینده روابط ژاپن و هند به چه عواملی وابسته است؟

 روابط دو کشور آینده خوبی دارد زیرا موضوعات همگرایی دو کشور از مسائل واگرایی آن بسیار بیشتر است. موضوعات واگرایی تنها ممکن است در مسائل تعرفه و مجوزهای وارداتی محدود باشد در سایر مسایل منطقه ای و بین المللی دو کشور همسو هستند.