مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
پیشتر عبدالفتاح سیسی، رئیس‌جمهوری مصر نیز خواسته خود را برای تشکیل نیروی مشترک عربی جهت مقابله با تروریسم مطرح کرده بود. برخي ديدار ملک سلمان بن عبدالعزیز و سیسی در ریاض را درباره پیشنهاد تشکیل یک نیروی عربی مشترک برای مبارزه با تروریسم مي دانند و برخي بر اين نظرند كه این نیرو حتی در صورت مخالفت اتحادیه عرب تشکیل مي شود. قرار است ارتش عربي برای مقابله با خطرات و دخالت در مناطق بحران زده آمادگی داشته باشد .در این بین فرجام اين ارتش را در گفتگو با دکتر حسن هانی زاده بررسی کرده ایم:
واژگان كليدي: طرح ارتش متحد عربی، فرجام ارتش متحد عربی، طرح ارتش متحد عربی، ارتش متحد عربی
مركز بين المللي مطالعات صلح: سابقه طرحی مانند ارتش متحد عربی به چه زمانی برمی گردد و از چه زمانی چنین طرحی مورد نظر قرار گرفت؟
از سال 1948 که رژیم صهیونیستی تشکیل شد، طرح ارتش های عربی شکل گفت. مصر، اردن، سوریه و عراق ارتشی را برای مقابله با رژیم صهیونیستی تشکیل دادند، اما بعدا به دلیل وجود اختلافات این ارتش نتوانست در مقابل رژیم صهیونیستی مقاومت کند و دچار فروپاشی شد، هرچند که این ارتش عملا فرماندهی واحدی نداشت. به نظر می رسد که نبود اراده جدی نزد ملت ها و کشورهای عربی امکان شکل گیری مجدد چنین ارتشی وجود ندارد. به هر حال با توجه به اختلاف سلیقه های سیاسی و گرایش نظام های عربی نسبت به کشورهای بزرگ جهانی، به نظر می رسد که تشکیل یک ارتش عربی به عنوان یک رویا تلقی می شود و این واقعیت هرگز عملیاتی نخواهد شد تا کشورها عربی بتوانند یک ارتش را تشکیل دهند. در حال حاضر هم رویکردها صرفا به خاطر تشکیل ارتش عربی و فشار عربستان برای انزوای ایران و ایجاد ارتشی در مقابل نفوذ ایران است، که این موضوع نیز عملیاتی نخواهد شد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در یک سال گذشته و به خصوص در چند ماه گذشته چه کشورهایی به این طرح توجه بیشتری کردند؟
بعد از این که عربستان با دخالت در مسائل داخلی سوریه، لبنان و عراق با شکست هایی مواجه شد و قطر و عربستان در طول چهار سال گذشته 36 میلیارد دلار در اختیار گروهک های تروریستی داعش و جبهه النصره قرار دادند، اما نتوانستند واقعیت های میدانی را به نفع خودشان تغییر دهند، در حال حاضر این کشورها احساس می کنند که از ظرفیت و توانایی لازم برای تغییر وضعیت منطقه برخوردار نیستند و سعی می کنند که از ظرفیت سایر کشورهای عربی و اسلامی استفاده کنند. اخیرا عربستان سعودی تلاش کرد تا از طریق تشکیل یک میز گرد میان رهبران قطر ، ترکیه ، عربستان و مصر به نوعی یک همگرایی عربی و اسلامی برای تقابل با ایران ایجاد کند، اما از آن جایی که اختلاف میان ایران ، عربستان ، قطر و همچنین مصر با ترکیه بسیار زیاد است، لذا تلاش های عربستان سعودی و شخص پادشاه با شکست مواجه شده است و اختلافات میان ترکیه و قطر هم چنان ادامه پیدا کرده است، لذا این کشورها یعنی شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس، در واقع به جای تقابل با رژیم صهیونیستی سعی می کنند جریان تقابل را به سمت ایران هدایت بکنند و این امر هم محکوم به شکست است، زیرا تجربه ثابت کرده است که تقابل کشورهای عربی و جمهوری اسلامی ایران هیچ گاه نتیجه مثبتی برای ملت های منطقه نداشته است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به سخنان کارشناسان و تحلیلگران در مورد تشکیل ارتش عربی، اصولا بفرمایید تشکیل ارتش عربی با توجه به شرایط کنونی نیازمند چه بسترها و امکاناتی است؟
اولا فرهنگ لازم برای تشکیل چنین ارتشی وجود ندارد، کشورهای عربی با این که مشترکاتی به لحاظ زبانی و فرهنگی دارند، اما به دلیل گرایش های سیاسی هر یک از رژیم های عربی امکان شکل گیری چنین ارتشی وجود ندارد. از سوی دیگر در گذشته هم کشورهای عربی مخصوصا کشورهای حوزه خلیج فارس تلاش کرده اند که ارتشی را تحت عنوان سپر جزیره ایجاد کنند و حتی سوریه و مصر را هم وارد این جریان کردند، اما بعد از مدتی با شکست مواجه شدند. آمریکا و غرب هم مایل به این نیست این کشورها ارتش عربی تشکیل بدهند. یکی از مخالفان سرسخت تشکیل یک ارتش عربی خود آمریکا است ومایل نیست کشورهای عربی از رهگذر یک ارتش عربی از چتر حمایتی آمریکا خارج بشوند . به هر حال این کشورها محکومند به این که به لحاظ نظامی تحت حمایت آمریکا قرار بگیرند. لذا آمریکایی ها ترجیح می دهند که چنین ارتشی شکل نگیرد. زیرا اگر چنین ارتشی شکل نگیرد ممکن است که این نظام ها دچار فروپاشی بشوند و این ارتش هم برای اسرائیل خطر آفرین خواهد بود. لذا به نظر می رشد که این موضوع در حد یک رویا باقی خواهد ماند و شکل گیری یک ارتش با شرکت اردن و عربستان و ترکیه و مصر و شش کشور حوزه خلیج فارس در حد صحبت است و عملیاتی نخواهد شد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اگر بخواهیم به داخل اتحادیه عرب نگاه کنیم، اصولا چند نوع نگاه به این ارتش وجود دارد و کشورهای مختلف جهان عرب چه نگاهی به تشکیل این ارتش دارند؟
در واقع نگاه کشورها، نگاهی کاملا منطقه ای است. کشورهایی مانند سودان، موریتانی و همچنین مغرب و الجزایر سیاست خاص خودشان را دارند. کشورهایی مانند عراق، لبنان و سوریه هر یک دارای سیاست ها و نگرش ها خاص خودشان هستند و تنها کشورهای حوزه خلیج فارس هستند که به دلیل ضعف ساختاری و به دلیل این که به صورت قبیله ای اداره می شوند، تلاش می کنند که از ظرفیت ارتش های مصر و اردن و ترکیه برای مقابله با ایران استفاده کنند. لذا به نظر نمی رسد که شرایط جهانی به گونه ای باشد که بتوان یک ارتش قدرتمند عربی برای کشورهای عربی ابجاد کرد و این ظرفیت هم وجود ندارد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در کشورهای مختلف مانند مصر، الجزایر و لیبی و سایر کشورهای عربی چه نگاهی به این ارتش دارند؟
در واقع کشورهای عربی مانند مصر و لیبی و مغرب و الجزایر خیلی مایل به این موضوع نیستند. بیشتر تمایل آن ها به حضور برای استفاده از منابع طبیعی شش کشور حوزه خلیج فارس است و فعلا به مسائل نظامی ورود پیدا نمی کنند. بیشتر نگاه اردن و مصر به بازار کار کشورهای حوزه خلیج فارس است و لذا مصر به خوبی می داند که این کشورها سعی می کنند نوعی تقابل میان کشورهای عربی و جمهوری اسلامی ایران ایجاد کنند و هم مصر و هم الجزایر و مغرب و سایر کشورهای عربی شمال آفریقا مایل نیستند که به عنوان ابزار خشونت آمیز شش کشور حوزه خلیج فارس برای تقابل با ایران قرار بگیرند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اصولا عربستان ، قطر و امارات چه اهدافی را از تشکیل چنین ارتشی دنبال می کنند؟
در واقع این کشورها سعی می کنند که از طریق تشکیل یک ارتش عربی حتی منطقه ای با شرکت ترکیه به نوعی از نفوذ جمهوری اسلامی ایران در کشورهای منطقه جلوگیری کنند، ضمن این که مسئله فلسطین را بر اساس الگوهای خودشان و از رهگذر گفتمان با رژیم صهیونیستی حل و حقوق ملت فلسطین را تضییع و پایمال کنند. این ارتش یک شوخی سیاسی-نظامی بیش نیست.
مركز بين المللي مطالعات صلح: چه متغیرهایی ممکن است به تشکیل چنین ارتشی در آینده کمک کند؟
در واقع در حال حاضر ترکیه که عضو ناتو است سعی دارد به این جبهه ورود پیدا نکند، زیرا ترکیه پایبند تعهدات خودش نسبت به ناتو است و قطعا نمی تواند به این ارتش ورود پیدا کند. مصر هم که از کمک های مالی و نظامی آمریکا و غرب استفاده می کند، قطعا نمی تواند به این ارتش ورود پیدا کند. لذا تلاش کشورهای حوزه خلیج فارس این است که به امکانات بومی خودشان برای بازسازی سپر جزیره حرکت بکنند تا بتوانند به صورت یک دست در مقابل ایران ایستادگی بکنند، هرچند که نقطه نظرات کویت و پادشاهی عمان با عربستان و قطر کاملا تفاوت دارد، ولی به نظر می رسد اگر این ارتش شکل بگیرد، این منطقه دچار بحران بیشتری خواهد شد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: این ارتش در چه حوزه ای می تواند دارای نفوذ باشد؟
اگر این ارتش در محدود شش کشور حوزه خلیج فارس تشکیل شود، یک ارتش کارتونی خواهد بود و خیلی تأثیرگذار نخواهد بود. ولی ورود احتمالی مصر و اردن به این ارتش ممکن است، جنگ دیگری را در منطقه به وجود بیاورد و تقابل میان برخی کشورهای منطقه و حتی عراق و کشورهای عضو خلیج فارس به وجود بیاید و شرایط منطقه را بحرانی تر خواهد کرد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به این وضعیت آینده تشکیل این ارتش به چه صورتی خواهد بود؟
در واقع اگر عربستان سعودی و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به کمک های خودشان به مصر و اردن تعهد بدهند و تشکیل ارتش و کمک های مالی خودشان را منوط به تشکیل چنین ارتشی با شرکت اغلب کشورهای عربی قرار بدهند، قطعا ممکن است که این ارتش شکل بگیرد. اما این ارتش قطعا ارتش تهاجمی نخواهد بود، بلکه ارتش دفاعی خواهد بود و از سوی دیگر از آن جایی که آمریکایی ها مایل نیستند که چنین ارتشی شکل بگیرد به نظر می رسد سعی خواهند کرد که از شکل گیری چنین ارتشی جلوگیری کنند و ممکن است شش کشور خليج فارس مجبور شوند به ارتش های بومی و استخدام مزدور توجه کنند.
