ارزیابی عملکرد یونیفل در حل مناقشات نظامی لبنان 

فاطمه خادم شیرازی

پژوهشگر، مدرس دانشگاه جامع علمی کاربردی

مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC

یکی از نوآوری عملکردی سازمان ملل متحد، عملیات حفظ صلح  است. این عملیات،  نه امنیت دسته جمعی و نه موازنه قدرت است ، بلکه به عنوان جایگزینی برای امنیت دسته جمعی در سازمان ملل متحد محسوب می شود.این عملیات تاکنون توسط سازمان ملل ناظر بر جداسازی در منطقه جولان (آندوف)، نیروی حافظ صلح سازمان ملل در قبرس (یون فیسیپ)، گروه ناظر نظامی سازمان ملل در هند و پاکستان (یون موجیپ) و نیروی موقت سازمان ملل در لبنان (یونیفیل) و….فعالیت داشته اند.

نیروهای حافظ صلح سازمان ملل یا همان کلاه آبی ها نیرویی متشکل از واحد های نظامی هستند،که به منظور ترک مخاصمه بین دو نیروی نظامی درگیر چه داخلی و چه بین کشوری قرار می گیرند تا مشکل از طریق دیپلماسی و سیاسی حل گردد. این نیروها به درخواست طرفین درگیر از طرف سازمان ملل اعزام می شوند. تصمیم گیری برای اعزام کلاه آبی ها به عهده شورای امنیت سازمان ملل می باشد که از طریق دبیرکل سازمان ملل متحد هدایت می گردد.

چارچوب سیاسی و اصلی امنیت بین المللی، یک ساختار آنارشیک است، وهیچ بازیگری قادر به تنظیم روابط متقابل دولت‌ها نمی باشد، زیرا مافوق دولت‌ها وجود ندارد. لذا خودشان در روابط با دیگر کشورها وارد می شوند. تا شرایط سیاسی اساسی در همه معانی امنیت بین الملل را ، فراهم کنند.

ساختار آنارشی بسیار بادوام است ، چون تمامی دولت‌ها در نظام بین‌الملل بازیگرانی عقلایی هستند، که برای حفظ منافع ملی ، نیروها و ظرفیت نظامی خود را قدرت می بخشند ، و سعی دارند از این راه امنیت کشورشان را چند برابر کنند.

در این راستا بازیگران قدرتمند، صحنه گردان اصلی این بازی هستند، آنان با جنگ افروزی و فروش سلاح ، و کشورهای کوچک از ترسِ امنیت به آنان وابسته  می شوند.در این راستا نیز عملیات حفظ صلح سازمان ملل متحد در تلاش است امنیت بین المللی را به امری ممکن تبدیل کند. 

هر چند سازمان ملل متحد توانسته به درگیری های کامبوج، سومالی یا یوگسلاوی سابق خاتمه بخشد و یا در کامبوج، السالوادور، نامیبیا ، موزامبیک و آنگولا موفقیت هایی داشته باشد، اما موارد متعددی وجود دارد که سازمان ملل نتوانسته است به طور موثر اقدام کند، و در نتیجه در برقراری استقرار صلح و امنیت شکست خورده است. در ارزیابی عملکرد سازمان ملل در بحرا ن های بین المللی نقش قدرت های بزرگ به ویژه پنج عضو دائم شورای امنیت کاملا پررنگ می باشد. همگرایی پنج عضو دائم شورا در بحران ها ، منجر به صلح و امنیت شده است. اما در جایی که اختلاف نظر بوده ، علاوه بر عدم حمایت از سازمان ملل ، اهرم های نفوذ و فشار آنان مانع از ایجاد صلح و امنیت شده است. تاکنون 66 عملیات صلح بانی توسط شورای امنیت مجوز گرفته که قریب به اتفاق آنان، منافع كشورهاي عضو دائم شورا را در برداشته است.لذا عملیات حفظ صلح اگر به ابزاری مؤثر و کارآمد،و اراده سیاسی کشورهای عضو و حمایت آنان تبدیل نشود، امنیت جهانی شکل نخواهد گرفت.

کلاه آبی‎ها همواره حضور نمایشی در کشورهای پس از جنگ داشته و بیشتر نظاره‌گر اوضاع موجود منازعه بوده‌اند، تا برقرار کننده ی صلح و امنیت.یکی از هیات های حافظ صلح” یونیفل” است ، که در سال 1978 به موجب قطعنامه 425 شورای امنیت سازمان ملل متحد وارد لبنان شدند. این نیروها متشکل از نیروهای نظامی چندین کشور از جمله چین، هند، نپال، اندونزی، فرانسه، ایتالیا، ایرلند و لهستان هستندکه با هدف نظارت بر مرزهای لبنان با سرزمین‌های اشغالی برای حفظ صلح، تا کنون در این مرزها مستقر هستند. هیات یونیفل از ۱۰ هزار و ۲۷۵ پرسنل نظامی از ۴۵ کشور، ۲۳۸ کارمند غیر نظامی بین المللی و ۵۸۰ کارمند غیرنظامی ملی تشکیل شده است. این هیات پس از جنگ میان اسرائیل و حزب‌الله در سال ۲۰۰۶ در امتداد مرز لبنان با سرزمین‌های اشغالی مستقر شدند تا به نیروهای لبنانی برای گسترش حوزه اختیاراتشان تا جنوب این کشور کمک کنند. ماموریت‌های یونیفل در لبنان حول محور موارد ذیل است:

• تأیید عقب‌نشینی نیروهای اسرائیل از جنوب لبنان.
• بازگرداندن صلح و امنیت به منطقه.
• کمک به دولت لبنان برای در دست گرفتن کنترل همه مناطق کشور.

اما در ارزیابی عملکرد یونیفل در مناقشات نظامی لبنان و اسرائیل به نظر می رسد رعایت نکردن مؤلفه های تاثیر گذار در عملیات های صلح بانی عامل شکست شورای امنیت در این ماموریت بوده است.حملات متجاوزانه اسرائیل در سال 1982 و 2006 بر لبنان نشان می‌دهد ،حضور نیروهای یونیفل سبب ممانعت از بروز جنگ نبوده؛ بلکه قدرت  و نقش حزب‌الله مانع حمله  اسرائیل به لبنان شده است. عدم واکنش موثر یونیفل در برابر نقض حریم هوایی و زمینی و آبی لبنان توسط اسرائیل ، سبب اعتراض مردم لبنان نسبت به عملکرد یونیفل در کشورشان شده است. برای ارزیابی عملکرد مأموریت یونیفل در لبنان لازم است که در مرحلة اول موضع پنج عضو دائم شورای امنیت ، و در مرحله ی دوم موضع حکومت لبنان و اسرائیل بررسی شود.

الف- موضع پنج عضو دائم شورای امنیت پیرامون مأموریت یونیفل در لبنان

اکثر اعضای شورای امنیت از ادامه حکم کنونی هیات حافظان صلح سازمان ملل در جنوب لبنان حمایت می‌کنند. چین و فرانسه معتقد هستند نیروهای یونیفل به خوبی به وظیفه خود عمل کرده‌اند و جنوب لبنان از آرام ترین مناطق در منطقه غرب آسیاست. روسیه هم از اهمیت تقویت شراکت میان ارتش لبنان و یونیفل و هم بر ضرورت توقف نقص حریم لبنان توسط اسرائیل حمایت کرد.

انگلیس نیز از حضور یونیفل،برای ادامه مأموریت و افزایش فعالیت ‌ها در جهت تحقق امنیت منطقه حمایت می‌کند. آمریکا نیز ضمن پذیرش حضور یونیفل در منطقه، خواستار اصلاحاتی از جمله کاهش بودجه ، تعدیل نیرو، تجدیدنظر در وظایف محوله و گنجاندن ورود به ملک‌های خصوصی،از طریق توسعه مأموریت‌ها در یونیفل است.روسیه ماموریت نیروهای یونیفل را مهم دانسته و معتقد است باید ماموریت آنان تمدید شود. 

ب- موضع حکومت لبنان و اسرائیل پیرامون مأموریت یونیفل در لبنان

دولت لبنان  قصد دارد مأموریت یونیفل در جنوب این کشور را به مدت یک سال دیگر تمدید کند. موضع لبنان در خصوص حفظ نقش نیرو‌های یونیفل در جنوب جدی بوده و به سفرای پنج کشور عضو دائم شورای امنیت اعلام کرد، که لبنان خواهان ادامه همکاری سازنده ارتش با نیرو‌های یونیفل در جنوب است و نباید تغییری در ماموریت این نیرو‌های ایجاد شود.موضع اسرائیل ضعیف بودن یونیفل در مقابل حزب الله است که حتی قادر به مصادره یکی از هزار موشک حزب‌الله نیست، و عامل آن را محدودیت اختیارات نیروهای یونیفل در جنوب لبنان می داند .

چشم انداز

گرچه عملیات حفظ صلح برای صلح سازی، حفظ و اجرای صلح است ، و استفاده از نیروی نظامی برای حفظ آتش بس و تسهیل راه حل سیاسی- دیپلماتیک در درگیری ها با نظارت شورای امنیت می باشد.لکن کشورهای عضو شورای دائم شورای امنیت با داشتن حق “وتو” از توان تغییر دادن  مأموریت عملیات حفظ صلح برخوردارند.

کشورهای عضو دائم شورای امنیت در ارزیابی از عملکرد یونیفل در لبنان،حضور این صلح بانان را تایید می کنند.اما آمریکا به این دلیل که اسرائیل یکی از متحدین مهم او در منطقه است، نگاه ویژه ای به عملکرد حافظان صلح دارد. واشنگتن درصدد است یونیفل رابه نیرویی مقابل حزب‌الله تبدیل کند، سیاستی که ظاهراً برخی در داخل دولت لبنان نیز به آن راضی شده و از آن حمایت می‌کنند.

امریکا عملکرد یونیفل را به عنوان یک نیروی مؤثر قدرتمند قبول ندارد. چون حزب‌الله توانسته علاوه بر تسلیح ،دایره عملیاتش را گسترش دهد و یونیفل نتوانسته حزب‌الله لبنان را کنترل نماید.

آمریکا کشف تونل 40 متری ساخته شده در داخل خاک اسرائیل توسط حزب‌الله لبنان ،که با عملیات «سپر شمال»  اسرائیل منهدم شد، را نشان گر عدم توانمندی و نظارت یونیفل در لبنان دانسته است. به نظر می رسد آمریکا با تهدید مبتنی بر کاهش بودجه یونیفل که بخش زیادی از آن را تامین می کند ، قصد دارد با اهرم فشار،دولت لبنان را مقابل حزب الله قرار دهد، و با ایجاد اصلاحاتی در قطع نامه ۱۷۰۱سازمان ملل، تحرکات یونیفل را گسترده تر کند. این فشارها می تواند شامل تحریم تجهیزات و قطع آموزش های مشترک نظامی باشد. لذا آمریکا و اسرائیل برای تمدید ماموریت نیروهای یونیفل در لبنان،  خواستار گسترش قلمرو ماموریت این نیروها تا مرزهای شرقی لبنان شدند.

توسعه جغرافیایی ماموریت نیروهای یونیفل در لبنان، برای تمرکز اسرائیل بر این منطقه مرزی و جلوگیری از بهره برداری حزب الله از این منطقه به عنوان منطقه امداد نظامی، نشان از وحدت برنامه ریزی و وحدت اهداف میان آمریکا و اسرائیل است. اما بیشتر اعضای شورای امنیت به ویژه کشورهایی که هزاران سرباز در جنوب لبنان دارند، هر نوع تغییری را در ماموریت این نیروها رد می کنند. این کشورها از یک سو نگران حفظ ثبات منطقه هستند و از سوی دیگر درباره سلامت نیروهایشان نگرانی دارند.  چون بارها نیروهای یونیفل در لبنان ربوده شده اند و اتحادیه اروپا هشدار داده است، اگر لبنان از ربوده شدن اعضای یونیفیل جلوگیری نکند و امنیت آنها را تضمین نکند نیروهای خود را از جنوب لبنان خارج خواهد کرد. لبنان هم اصرار دارد ماموریت این نیروها تمدید شود.چون در حال حاضر لبنان با دو مشکل درون دولتی و بین کشوری روبروست. که اگر مشکل درون دولتی او با توجه به وقایع اخیر و استعفای دولت ، حل نشود کشور از اعتراضات اجتماعی به اغتشاش کشیده خواهد شد. عدم تمدید ماموریت نیروهای یونیفل در این شرایط خاص ، زمینه را برای حمله اسرائیل به لبنان  آماده خواهد کرد ، و این کشور دوباره درگیر دو جنگ داخلی و خارجی خواهد شد.

واژگان کلیدی:ارزیابی, عملکرد ,یونیفل , حل , مناقشات, نظامی, لبنان , فاطمه خادم شیرازی