مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
رویکرد های دونالد ترامپ در مورد ایران در ماه های اخیر تندتر شده است و مورد نظر بسیاری قرار گرفته و است. برای بررسی بیشتر وضعیت کنونی و سند خط مشی در نگاه به ایران گفتگویی با دکتر علی خرم تحلیلگر مسائل بین المللی و دیپلمات پیشین داشته ایم.
واژگان کلیدی: عوامل، آینده، واکنش ترامپ ، ایران، امریکا
مركز بين المللي مطالعات صلح: باتوجه به نوع نگاه آقای ترامپ نسبت به ایران طی ماه اخیر، چه متغیرها و اصولی مد نظر آقای ترامپ در آیند نگاه به ایران وجود دارد؟
اولاً در نگاه ترامپ به جهان هیچ گونه استراتژی و فرمول بندی وجود ندارد، ایشان فردی دیپلمات، سیاسی، دولت مرد و استراتژیست نبوده که با این مقولات آشنا باشد، ایشان از طریق ورود به بخش تجارت به ثروت هنگفتی دست یافته است. لزوماً چنین افرادی حکومتدار خوبی نمی‌شوند. اکنون نیز آقای ترامپ از هیچ مبنا و اصول خوبی برخوردار نیستند. به این دلیل که از ابتدای وارد شدن به فضای انتخابات ریاست جمهوری خود صحبت‌های متناقضی داشتند و گاه هیچ کدام قابل اجرا نبوده در واقع قول‌هایی که قبلاً داده را بعدها همه را پس گرفته است. به طور مثال در مورد روسیه گفته ما با کشور روسیه دوست خواهیم شد اما بعدها معلوم شد که پشت این صحبت‌های تبانی علیه خانم کلینتون برای به قدرت رسیدن بوده است. از این نظر جامعۀ و دولت مردان آمریکا مشت محکمی به دهان آقای دونالد ترامپ به خاطر تبانی که با روسیه زدند است. در مورد ایران چون نگاه ترامپ بیشتر سنتی- آمریکایی و نژاد پرستانه هست در نتیجه دوستی و دشمنی آن نیز بستگی به اینکه چه کسی اول برای تبانی و دوستی با او گام برداشته است. نمونۀ بارز آن عربستان هست، عربستان یک متهم تصویب شده در مجلس گنگرۀ آمریکا بود که با قانون جاستا قرار بود بیش از 800-700 میلیارد دلار غرامت واقعۀ یازده سپتامبر 2001 را بگیرند. یعنی عربستان یک چنین جایگاهی داشت و اوباما جلوی این امر را گرفته بود. در واقع قرار بود که با آمدن ترامپ چنین امری عملیاتی شود. این خواستۀ جمهوری خواهان بود اما عربستان قبل از از اینکه دیر شود چندین هیئت به آمریکا برای ملاقات با ترامپ فرستاد. ترامپ که قرار بود که یک استراتژی مصوب کنگره را پیاده کند، اما عربستان را متحد خود اعلام کرد.
بنابراین در ارتباط با ایران از یک فرمولی تبعیت نمی‌کند، لابی‌های که عربستان و کشورهای عربی همراه با اسرائیل علیه ایران کردند، ترامپ را احاطه کرد و ترامپ تبدیل سرسخت ترین فرد مقابل ایران شد و ایران هم مدام عقب نشینی کرد. چون نه لابی در آمریکا دارد و نه مانند سایرین قبل از انتخابات دیداری با ترامپ داشت که به نوعی جریان را تغییر دهد، در غیاب ایران همه چیز علیه ایران توسط مخالفین ایران شکل گرفت.
مركز بين المللي مطالعات صلح: بسیاری نگاه کاسبکارانۀ آقای ترامپ در مورد قرارداد اقتصادی با عربستان را به نوعی تهدید بزرگی برای وضعیت کنونی ایران می دانند، این امر چه تاثیری در آینده نگاه ترامپ به ایران دارد؟
مشکل کار اینجا هست که با طرف منطقی برخوردار نیستید. اگر به طور مثال از سوی ایران اقدامی شود و به ترامپ نزدیک شود، آقای ترامپ مسیر را تغییر خواهد داد و ورق را بر می گرداند و از فردا از دوستی با ایران حرف خواهد زد. پس دوستی و دشمنی ایشان بر اساس یک معیار منطقی نیست. منتها چون ایران روانشناسی رفتاری آن بگونه‌ای هست که نمی‌توانند عملی را انجام بدهد که عربستان انجام داد. در نتیجه امکان دارد که روند دشمنی ترامپ با ایران بدتر شود.
زمانی که عربستان با ایران وارد ستیز شد دونالد ترامپ پیام فرستاد به عربستان که ما نهایت حمایت را از شما در خصوص کسب منافع از ایران را می‌کنیم، بنابراین در مورد دونالد ترامپ نباید دنبال راه حل‌های منطقی باشیم، بلکه بدانیم که ترامپ تا زمانی که توسط لابی‌های اسرائیلی و عربی احاطه شده و تا زمانی که در مسائل داخلی و خارجی شکست پشت شکست برای ترامپ وجود دارد، این امر را به صورت ضربه زدن به ایران، کرۀ شمال و غیره نشان می‌دهد. در نتیجه باید ایران را از صدمات احتمالی ترامپ بر حذر داشت.
در واقع وقتی ایران نمی‌تواند همچون عربستان ترامپ را متحد خود بسازد و توجه او را جلب کند، پس فشار و دشمنی ترامپ کماکان در تمامی زمانی که او رئیس جمهور آمریکا هست ادامه پیدا کند و حتی امکان دارد که از طریق بازیگران منطقه همچون عربستان و اسرائیل بدتر شود یا از طریق درگیری ناخواسته میان نیروهای ایرانی و آمریکایی و غیره وجود دارد. حتی خطر ترامپ در حدی هست که عربستان با اسرائیل هماهنگی کنند که نیروهای همراه با ایران یا حزب الله، حشد الشعبی و غیره را مورد حمله و در نهایت مستقیم علیه خود ایران اقدام کند. اکنون فرمول سازی این امر را دنبال می‌کنند حال این پختگی سیاست و سنجیدگی ایران هست که از راه‌‌های دیپلماتی جلوی این درگیری و خصومت را بگیرد و مهار کند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: برخی معتقدند که در معادلۀ ساختار و کارگزار ممکن هست که بدنۀ حزب جمهوری خواه در مقابل رویکرد خود در مورد نظرات آقای ترامپ در مورد ایران برتری داشته باشد، آیا چنین امکانی وجود دارد آقای ترامپ خود راساً در مورد ایران چنین رویکردی را ادامه خواهد داد؟
افرادی نزدیک ترامپ به دو گروه تقسیم می‌شوند یا دو گروه ترامپ را محاصر کرده اند. نخست گروهی که متشکل از خانم نیکی هیلی و آقای جان بلتون که ضد ایرانی به معنای واقعی کلمه هستند، جناح دیگر آقای تیلرسون وزیر امور خارجه ، آقای ماتیس وزیر امور دفاع و کسانی دیگر از این قبیل معتدل هستند ( نه به معنای دوست ایران بلکه معتدل و از برجام پشتیبانی می کنند درحالی که گروه اول مخالف برجام هست از اینجاست که اینها گروه معتدل هستند. ) کاری که ترامپ در مورد برجام کرد و نتیجه گیری با آن را به کنگره سپرد، گنکره ضمن اینکه گروه‌های تندروی جمهوری خواهان عضو آن هستند اما افراد منطقی، کارکشته و مجرب هستند تا تا حدی دشمنی خود را با ایران نشان می‌دهند که مشکل جدی برای آمریکا و متحدینش در منطقه و جهان پیش نیاید. در نتیجه آنها در مورد برجام و سایر موارد سعی می‌کنند ضمن نشان دادن دشمن خود با آن اما کاری کنند که خیلی اوضاع وخیم نشود. پس اکنون این گروه‌ها ترامپ را احاطه کردند به این معنا که جمهوری خواهان، گروه تیلرسون و ماتیس، گروه نیکی هیلی و جان بلتون سعی بر تأثیر گذاری در تصمیم گیری ترامپ دارند و ترامپ در میان آنها است. در این بین اگر ترامپ بتدریج در داخل و خارج ایالات متحده بتواند دستاوردهایی کسب کند از حالت انتقام گیری بیرون می‌آید، اما اگر همۀ دستاورهای ایشان که تا اکنون زیر سؤال رفته است پس باید درک کرد که ایشان به دنبال این هست که از خود یک قدرت یا اقتداری نشان دهد. از این نظر در مقابل ایران تهران بایستی روانشناسی دونالد ترامپ را متوجه شود و متناسب با آن با برای منافع ملی و امنیت ملی خود برنامه ریزی کند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آیا امکان دارد آقای ترامپ در حوزۀ فشار به ایران وارد فاز نظامی و درگیری شود؟
امکان ایجاد درگیری ناخواسته میان ایران و آمریکا وجود دارد که تبدیل به یک جنگ تمام عیار شود.
