دکتر حسین رویوران
کارشناس خاورمیانه
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
مهم‌ترین اهدافی سفر آقای مشعل به عربستان
سفر خالد مشعل به عربستان طبق اظهارات مسئولین حماس یک سفر حج و یک سفر عمره بود و یک سفر سیاسی برای دیدار با مسئولین سعودی نبوده است. لذا نمی‌توان سفر آقای مشعل را بخشی از تحول رابطه حماس و عربستان قلمداد کرد. به دلیل اینکه این سفر سفری سیاسی نیست و تا زمانیکه سفری سفر سیاسی نباشد، معنایش این است که رابطه حماس و عربستان دچار تغییر نشده است. یعنی هر چند رابطه عربستان و حماس رابطه شکننده بوده و همواره عربستان تلاش داشته حماس را تحت کنترل دربیاورد، اما چنین اتفاقی نیفتاد و حماس به دلیل نوع رویکرد مقاومتی نتوانست به عربستان تکیه کند. عربستان سعودی ممکن است به حماس کمک مالی کند، اما نمی تواند یک حامی مقاومتی برای جامعه فلسطینی (که در معرض تهدید هستند ) باشد. عربستان نمی تواند حتی یک تیر، فشنگ یا مسلسل به اینها بدهد. همچنین ارتباطات خاص خود را به صورت آشکار و پنهان با اسرائیل دارد و حاضر به تغییر رویکرد خود نیست.
نوع نگاه نسبت به حماس در عربستان
عربستان سعودی در یک بعد تلاش دارد یک نقش منطقه ای ایفا کند. فلسطین یکی از مهم‌ترین قطب های سیاسی منطقه است. لذا آیا عربستان می‌تواند فلسطین را نادیده بگیرد؟ پاسخ خیر است، اما به دلیل نوع هم پیمانی های عربستان با غرب و اسرائیل قاعدتا نمی تواند با فلسطینی‌ها از یک مرز بالاتر رود. به همین دلیل این ارتباط همواره بین یک حداقلی و متوسط در حال تغییر بوده است. هیچگاه عربستان و حماس نمی توانند مرتبط با هم باشند به همین دلیل روابط حداکثری محتمل نیست. در این چارچوب شاید وزارت خارجه عربستان گرایش دارد تا رابطه میانی با حماس داشته باشد اما کانون های قدرت در عربستان مخصوصا نهادهای امنیتی و نظامی که وارد مرحله ای از هماهنگی و همکاری با اسرائیل هستند نمی توانند اجازه دهند این ارتباط از حداقلی ارتقا پیدا کند.
نگاه جریان نظامی، سیاسی و جریان داخلی حماس و یا رهبران بیرونی حماس به عربستان
در حماس دو قطب اصلی وجود دارد یک قطب نظامی که در دورترین نقطه از این گونه همکاری هاست و یک قطب سیاسی که به دلیل بحث آتش بس سعی می‌کند رابطه با عربستان را تقویت کند. در این بین اولا جریان مقاومت به دلیل وابستگی و اینکه با سلاح مقاومت می‌کند (عربستان نمی تواند یک فشنگ به آن‌ها دهد) در دورترین نقطه از عربستان است. ولی دفتر سیاسی حماس شاید نزدیک‌ترین نهاد است. چون این مجموعه در تلاش است تا یک سری ارتباطات سیاسی را گسترش دهد و یک سری کمک های پولی را برای حماس جذب کند. به هر حال اکنون اولویت اول حماس در غزه بحث بازسازی است و در بحث بازسازی غزه حماس به دنبال پول و حتی آتش بس است . حتی آتش بسی که اخیرا اعلام شده است پنج ساله است. در واقع در درون حماس بحث گسترده ای درباره این آتش بس شده است که آتش بس پنج ساله با اسرائیل به طور غیر مستقیم باید انجام گیرد و نیاز است صلح حدیبیه و مسائلی از این قبیل است. در واقع این رویکرد به نیازهای حماس برمی گردد.
مقاومت چند جنگ را طی هفت سال گذشته از سال 2008 تا الان پشت سر گذاشته است. که شدیدترین آن‌ها جنگ 51 روزه در سال گذشته بوده است. لذا حماس بازسازی را دادن امید به مردم و بخشی از مقاومت می‌داند. به همین دلیل نظریه پردازی می‌کنند. در ارتباط با بحث آتش بس پنج ساله، آتش بس پنج ساله به صورت غیر مستقیم اما با اسرائیل است. هرچند حماس درست که گفتگوهای مستقیم را رد کرده اما به صورت غیر مستقیم و از طریق سازمان ملل مطرح در حال پیگیری است. در این حال عربستان الان در نزدیک‌ترین نقطه در تاریخ خود نسبت به اسرائیل است به همین دلیل می‌تواند در بحث آتش بس نقش ایفا کند .
گروه های تکفیری و سلفی فعال در غزه و عربستان بر علیه حماس
گروه های تکفیری همواره امکانی را به عربستان داده است. چون عربستان زادگاه تکفیر است. عربستان هرجا نتوانست به طور مستقیم تکفیری‌ها را مدیریت کند به صورت غیر مستقیم این کار را انجام داده است. بنابراین عربستان به صورت آشکار و پنهان با گروه های تکفیری ارتباط دارد. لذا می‌تواند از گروه های تکفیری در غزه استفاده کند. اما در حال حاضر بسیار بعید می‌دانم که این گروه‌ها ارتباط مستقیم با عربستان داشته باشند. چون این گروه‌ها عمدتا متاثر از شرایط شبه جزیره سینا هستند و با گروه های تکفیری که ضد دولت مصر فعالیت می‌کنند ارتباط دارند ولی عربستان الان مهم‌ترین حامی نظام در مصر است که میلیاردها دلار برای پایداری و استمرار این نظام دارد می‌پردازد. لذا عربستان نمی توانند ارتباط مستقیمی برقرار کند اما ارتباط غیر مستقیم همچنان به عنوان گزینه های احتمال باقی می‌ماند.
آینده روابط عربستان و حماس
به نظر من رابطه حماس و عربستان به شرایط مذاکرات سیاسی به عنوان یک متغییر وابسته است. به هر حال حماس یکی از قدرت‌ها و تشکل های فلسطینی است و در صورتی که مذاکراتی انجام شود عربستان قادر به انجام چنین نقشی است. دوم اگر قرار باشد آتش بس باشد عربستان می‌تواند نقش ایفا کند. لذا دو متغییری که عربستان می‌تواند در چارچوب آن‌ها نقش ایفا کند فرایند آتش بس و فرایند گفتگوی سیاسی است.در این شرایط ممکن نیست که روابط حماس با عربستان منجر به قطع روابط با ایران و یا محور مقاومت شود. چرا که ایران تنها کشوری است که به آن‌ها و به صورت کاملا ایدئولوژیک و آشکار کمک نظامی می‌کند. این نشان می‌دهد که ایران ممکن است با حماس اختلاف سیاسی در ارتباط با ارزیابی شرایط سوریه داشته باشد، اما به حماس کمک نظامی می‌کند . کمک ایران یک کمک سیاسی و نتیجه اراده ی سیاسی نیست بلکه یک تکلیف اعتقادی است. لذا تا زمانیکه ماهیتش مقاومت است نمی تواند از ایران بی نیاز باشد.
واژگان کلیدی: آینده روابط عربستان و حماس، روابط عربستان و حماس، مناسبات عربستان و حماس، عربستان ، حماس
