کارشناس ارشد مسائل امنیتی
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
اقیانوس هند به عنوان سومین اقیانوس بزرگ جهان از دیرباز جایگاه ژئوپلیتیکی و جهانی آن مورد توجه قدرت ها بوده و امروزه به صحنه ای برای رقابت قدرت های نوظهور تبدیل گردیده است. اهمیت این اقیانوس به دلایل وجود منابع معدنی و نفت فراوان، مرکزیت تجارت جهانی با قرارگیری میان سه کانون اقتصاد جهانی( جنوب شرق آسیا، اتحادیه اروپا و چينی شمالی)، بازار مصرفی بزرگ به دلیل جمعیت زیاد، حضور قدرت های رو به رشد از قبیل هند، چین و کره جنوبی، وجود آبراهه های پر تردد، روز به روز در حال افزایش می باشد. گفتگوی زیر برای بررسی بیشتر وضعیت، علل و پیامدها و چشم انداز حضور نظامی چين در اقیانوس هند انجام شده است.
واژگان کلیدی: آینده، حضور نظامی، امنیت چين، اقیانوس هند، حضور ، چين
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در شرایط کنونی چين با چه اهداف ژئوپلیتیکی به اقیانوس هند نگاه می کند؟
در نوشتارهای «ژئو- درام» و در یکی از جدیدترین تحلیل‌های ژئوپولتیکی کاپلان، وی طی مقاله ای با نام «صحنه کانونی برای قرن 21: رقابت در اقیانوس هند» که در شماره مارچ/ آوریل 2009 در مجله امور خارجی منتشر شد، به اقیانوس هند همان شان و جایگاهی را بخشید که سر هالفورد مکیندر، یک قرن قبل از او نسبت به آسیای مرکزی قائل بود. بازگشت آسیا به مرکز توجهات جهانی به ویژه اقیانوس هند، خلیج فارس و شبه جزیره عرب، ملهم از افزایش سهم آسیا از تجارت جهانی، رشد جمعیت و رونق بنیادگرایی اسلامی، پدیداری قدرت چین و تمرکز میادین انرژی در این قاره، کاپلان را بر آن داشت تا این ابرمنطقه را هارتلند قرن 21 بنامد. فضاسازی های ژئوپولیتیکی به سبک قرن بیستم، مناطق ژئوپولتیک را بر اساس اهمیت آن مناطق در برخورداری از منابع انرژی، حجم بازارهای تجاری، پراکندگی نقاط استراتژیک و موارد مشابه آن تخمین می زند. این نوع شناسایی مناطق ژئوپولیتیک بدون توجه به ویژگی های واقعی جغرافیایی مانند همسانی‌های محیط فیزیکی، دلمشغولی‌های امنیتی مشترک و علاقه کشورهای هر یک از مناطق در همکاری با یکدیگر در راستای پیشبرد اهداف مشترک ادامه می یابد. به عبارت دیگر تعیین مناطق ژئوپولیتیک به سبک استعماری با خصوصیات نظامی و مزایای اقتصادی ناشی از به دست گرفتن کنترل آنها پیوند خورده است.
به همین شیوه، کاپلان یادآوری می کند که 40 درصد از تجارت جهانی از تنگه مالاکا و 40 درصد نفت خام تولیدی از تنگه هرمز عبور می کند. با این توجه که انتظار می رود تا سال 2030 نیاز جهانی انرژی 45 درصد افزایش یابد و نیمی از این مطالبه از سوی چین و هند انجام گیرد، عبور 70 درصدی ترافیک تولیدات نفتی از اقیانوس هند شامل خاورمیانه و پاسیفیک ابعاد امنیتی خود را در رابطه با مدیریت انرژی جهان نشان می دهد. دریای عرب و خلیج بنگال که در مجاورت دو کشور کمتر با ثبات یعنی پاکستان و برمه قرار گرفته اند از دیدگاه کاپلان بهانه مداخله خارجی را فراهم می سازد. تغییر رژیم یا فروپاشی پاکستان موجب تحریک گروه های قومی جدایی طلب بلوچ و سندی در ارتباط با ایران و هند می شود و با همان ترتیب فروپاشی رژیم سیاسی برمه، جایی که رقابت‌های اقتصادی در به دست آوردن منابع انرژی میان هند و چین جریان دارد، اختلال و آشوبی را در پی می آورد که به ناچار مداخله بشردوستانه را از طریق دریا ضرورت می‌بخشد.
مرکز بین المللی مطالعات مطالعات صلح: حضور نظامی و امنیتی چين در اقیانوس هند چگونه و با چه اهدافی صورت می گیرد؟
چین با توسعه توان نظامی اش به ویژه در عرصه نیروی دریایی، اکنون برای به چالش کشیدن آمریکا در اقیانوس هند آماده است. در آوریل2018، در شصت و نهمین سالگرد تأسیس نیروی دریایی چین، نخستین ناوهواپیمابر تولید داخل این کشور از شهر بندری دالیان در دریای بوهای حرکت کرد. یک وبگاه نظامی چین با اشاره به سه کشور آمریکا، ژاپن و هند به عنوان سه رقیب اصلی اش نوشت: “نخستین ناوهواپیمابر ساخت داخل چین کمی حرکت کرد و آمریکا، ژاپن و هند (از فرط ناراحتی) به خود پیچیدند.”
دریادار فیلیپ دیدویدسون فرمانده جدید نیروهای آمریکایی در اقیانوس هند و آرام در اظهارات مکتوبش در جریان روند تایید صلاحیتش در کنگره در مارس تایید کرد: “چین اکنون می تواند در همه سناریوهای جنگ با آمریکا دریای چین جنوبی را کنترل کند.” سال گذشته نیروی دریایی چین با ناوهای جنگی و زیردریایی های بیشتر از آمریکا به بزرگ ترین نیروی دریایی دنیا تبدیل شد و اکنون به ساخت کشتی های جدید با سرعت بسیار بالا ادامه می دهد. هرچند ناوگان آمریکایی همچنان برتری خود را حفظ کرده است اما سرعت توسعه آن کندتر از چین است. شی جین پینگ رئیس جمهور چین در آوریل اعلام کرد“وظیفه ساخت نیروی دریایی قدرتمند هرگز به اندازه امروز ضروری نبوده است.” از زمان آغاز جنگ تجاری آمریکا با چین، کشتیهای جنگی و جنگنده های چینی روند عملیات های خود را در آبهای ژاپن، تایوان و جزایر و سرزمين هایی که ادعای مالکیت آنها را در دریای چین جنوبی دارد، افزایش داده است. زمانی که در میدو جنگنده آمریکایی –هیگینز، یک ناوشکن، آنتیتامیکنا وکروز- در چند مایلی جزایر مورد مناقشه در پاراسل کشتیرانی کردند،کشتیهای چینی به سرعت به آنچیزی که بعدها پکن آنرا اقدام تحریک کننده خواند،پاسخ داد. چین همین واکنش را به اقدام سه کشتی استرالیایی که درآوریل از دریای چین جنوبی عبور کرده بودند، نشان داد. تنها سه سال گذشته بود که شی جین پینگ در کنار باراک اوباما رئیس جمهور سابق آمریکا در باغ رز کاخ سفید ایستاد و متعهد شد جزایر مصنوعی دریای چین جنوبی را نظامی نکند. اما از آن زمان به بعد مقامات چینی تایید کردند موشک هایی را به این جزایر منتقل کرده اند، اما استدلال کردند استقرار این موشک ها به علت تهاجم های آمریکایی ها در آبهای چین ضروری است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در شرایط موجود و با نگاهی مقایسه ای حضور نظامی و امنیتی چين در اقیانوس هند نسبت به دوران گذشته تا چه میزانی است ؟
چین در کنار پاکستان، یکی دیگر از تهدیدات اصلی برای دو کشور هند و آمریکا است،لذا یکی از عوامل حضور نیروهای آمریکایی در هند را تشکیل می‌دهد. همواره برنامه‌های نظامی چین و میزان بودجه‌های نظامی این کشور برای آمریکا و هند تهدیدکننده است. هند از تقویت توان نظامی چین به عنوان همسایه‌ای که هنوز اختلافات مرزی و سیاسی با آن دارد نگران است و آمریکا هم نمی‌خواهد آسیای جدیدی با محوریت چین شکل بگیرد. اخیرا چین اعلام کرده است که بودجه فعالیت‌های نظامی خود را 11/2 درصد افزایش خواهد داد. این امر در واکنش به استراتژی نظامی اوباما است. براساس این استراتژی، رئیس‌جمهوری آمریکا می‌خواهد نفوذ ایالات متحده را در منطقه آسیا ـ پاسیفیک تقویت کند. کارشناسان و تحلیل‌گران معتقدند که درصد اعلام شده توسط چین برای مدرن‌سازی ارتش، کمتر از میزان واقعی است. این موضوع، نگرانی هند و آمریکا را برانگیخته است.
چینی‌ها معتقدند این میزان از بودجه نظامی برای کشوری که دارای 1/3 میلیارد جمعیت و سرزمین بزرگ و سواحل طولانی است، در مقایسه با سایر کشورها ناچیز است. از سویی قدرت چین، به منظور حفظ استقلال، امنیت ملی و تمامیت ارضی است. در حالی که بودجه نظامی انگلیس و آمریکا 2 درصدتولیدناخالص داخلی این کشورها راتشکیل می‌دهند، بودجه نظامی چین، 1/2 درصد تولید ناخالص داخلی این کشور در سال 2011 است.
یکی از اقتصاددانان آمریکا پیش‌بینی کرده بود که این کشور در سال 2008 بالاترین رشد اقتصادی جهان را داشته باشد، این درحالی است که چین طی شش سال به این جایگاه رسید. آمریکا با ترس از افراطی‌گرایی، بودجه نظامی خود را به 700 میلیارد دلار افزایش داد و چین در همین زمان، سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای را در صنعت، تکنولوژی و زیرساخت‌های کشورش انجام داد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به نوع روابط مناسب چين با كشورهايي چون سريلانكا جيبيوتي و این کشورها می تواند به عنوان پایگاه دریایی نوین چين در منطقه قرار گیرد؟
بله، روزنامه ‘تايمز او اينديا’ در اين خصوص خاطرنشان كرد كه در سال 2015، هند از نفوذ خود استفاده كرد و با تشكيل يك ائتلاف با سريسينا رييس جمهور كنوني سريلانكا و رانيل ويكرم سينگ نخست وزير سابق اين كشور براي بركناري راجاپاكسا از قدرت اقدام كرد.
اين اقدام هند پس از گسترش روابط سريلانكا با چين انجام شد. راجاپكسا بندر همبانتوتا را به چين اجاره داد و به آنها اجازه داد تا بندر كلمبو را توسعه دهند. وي همچنين با پهلو گرفتن زيردريايي هاي چيني در بندر كلمبو موافقت كرد كه هند مشاهده كند كه سريلانكا در حال تبديل شدن به يك حامي قوي چين درست در همسايگي خود است. تحليل گران سياسي سرمايه گذاري گسترده چين در سريلانكا را بخشي از استراتژي `رشته مرواريد` پكن براي افزايش نفوذ در كشور هاي اطراف هند مي دانند.
هند نگران مقاصد نظامي چين در منطقه است به طوري كه دهلي نو نسبت به پهلو گرفتن دو زير دريايي چيني در سال گذشته در سريلانكا به شدت اعتراض كرده بود. در طول دو سال گذشته، زيردريايي هاي جنگي چيني بارها در اقيانوس هند ديده شده اند . هرچند مقامات نظامي پكن مقابله با دزدان دريايي در خليج عدن را از دلايل حضور اين زيردريايي ها اعلام كرده اند ولي به گفته كارشناسان نظامي براي مقابله با قايق هاي كوچك دزدان دريايي، نيازي به اعزام زيردريايي هسته اي نيست. دهلي نو منطقه اقيانوس هند را به عنوان حياط خلوت خود مي داند و مي خواهد تنها تامين كننده امنيت اين منطقه به رسميت شناخته شود.
