فرزاد رمضاني بونش
پژوهشگر روابط منطقه اي
مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
در سالهاي گذشته عملیات خیبر يك با حملات هوایی علیه لشکر اسلام در مناطق تحت کنترل گروه رهبری در 17 اکتبر 2014 آغاز شد. هدف اصلی عملیات پاک سازی خیبر بود و در ماه فوریه 2015 عملیات خیبر دو با هدف پاک کردن هدف اصلی دره تیره از تحریک طالبان پاکستان شامل دره های عمیق و کوه های بلند بود. در عملیات خیبر سه در آگوست سال 2016 مناطق را فراتر از دره تیره نزدیک به خط دورند را پاک شد و در خیبر چهار در تاریخ 16 جولای 2017 با هدف كنترل تروريسم پاكستان در مناطقي چون خيبر مد نظر قرار گرفت. اما اين رويكردها هموار با ترديدهايي از سوي كابل همراه بوده است. نوشتار زير به اين مساله توجه كرده است.
علل نگاه هاي بدبينانه افغانستان به کنش اسلام آباد:
هر چند پایگاه اصلی داعش در افغانستان در ننگرهار تقريبا از بین رفته است، اما این گروه فعالیتش را به سایر استان ها از جمله سر پل، فاریاب، زابل و ارزگان نیز گسترش داده است. در اين بين مقامات افغانستاني معتقدند بخشی مهمی از هسته داعش خراسان در افغانستان متشکل از یک گروه از جنگجویان تحریک طالبان پاکستان از قبیله اورکزی یا سایر قبایل است. اما اگر به گذشته بنگريم در سالهاي گذشته نيز شورشیان سابق مناطق قبایلی پاکستان به واسطه عملیات «ضرب عضب» ارتش پاکستان در ژوئن 2015 به سمت مرز افغانستان رانده شدند و پاکستانی‌ها ناامنی‌های را به افغانستان صادر کردند. در اين بين هر چند پاکستان عملیات موسوم به خیبر چهار را در مناطق قبایلی خیبر پشتونخواه با هدف جلوگیری از فعالیت‌های داعش آغاز کرده است. اما اكنون نيز اين هراس در كابل وجود دارد كه از آنجا كه ۸۰ درصد تروریست‌های داعش در شرق افغانستان، شهروندان پاکستانی هستند گروه هايي تندرو چون تحریک طالبان پاکستان در اثر فشار و حملات و عمليات هايي ارتش پاكستان چون خيبر 4 تروریست‌ها را به مرز پاکستان- افغانستان عبور دهد و در استان هايي چون ننگرهار مستقر کند. بنابراين راه اندازی عملیات ضد داعش از سوی پاکستان نمایشی بدون هیچ سودی تلقي ميشود.
در بعد ديگري افغانستان و پاکستان سال‌ها است که دعوای مرزی دارند. پاکستان مدعی است که مناطق قبایلی مربوط به سرزمين پاکستان است، اما افغانستان این موضوع را نمی‌پذیرد. حکومت افغانستان همچنين معتقد است خط دیورند مرز رسمی بین دو کشور نیست. در اين بين در رويكرد نوين ضد تروريسم پاكستان مقام‌های پاکستان مدعی اند که برای جلوگیری از تردد تروریست‌ها درحالی که دولت افغانستان تنها دويست پاسگاه امنیتی در امتداد خط دیورند دارد، ارتش پاکستان برنامه بنيان یک‌هزار پاسگاه امنیتی و دويست هزار نیرو را در این مناطق را آغاز كرده است. اين رويكرد در شرايطي است كه بسياري در افغانستان حصارکشی در امتداد مرز بین دو کشور و قطع ارتباطات مردمی در این منطقه را نادرست دانسته و آن را گامي در جهت تثبيت هر چه بيشتر مرز ديورند ميدانند. مرزي كه همواره از سوي برخي جناح ها و بسياري از دولت ها در افغانستان غير قانوني تلقي شده و ميشود. در همين چارچوب افغانستان با کشیدن دیوار در امتداد خط دیورند مخالف است و وزارت داخله افغانستان گفته است که پاکستان نباید در این مناطق دیوار بكشد. در همين راستا سال گذشته ارتش پاکستان دروازه‌‌ای را در منطقه تورخم با مخالفت دولت افغانستان مواجه شد و تا سرحد جنگ مرزی بین دو کشور پیش رفت ولی پاکستان عقب ننشست. اكنون نيز تداوم عمليات هايي چون خيبر و مرتبط كردن آن با بستن مرز و رويكرد پايگاه سازي پاكستان در ديورند ممكن است به تنش مرزي دوباره بيانجامد.
علاوه بر اين رويكرد گزينشي پاكستان به مساله تندروي همچنان مورد انتقاد و نگاه هاي بدبينانه كابل است. از اين منظر در واقع پاکستان پایگاه‌های دهشت افكن مورد پشتيباني خود را در عمليات هايي چون خيبر چهار مورد حمله قرار نمی‌دهد و در حالي كه مراکز اصلی تندروها در لاهور، کراچی، پشاور و کویته بر همه آشكار است ، شورای کویته، شورای پشاور و شورای میرانشاه مراکز بزرگ طالبان هستند و نظاميان در راولپندي نيز رويكرد گزينشي به مساله تندروي در افغانستان دارند عمليات هايي چون خيبر چهار و رد الفساد عملا منتج به نتيجه نميشود. در همين راستا در حالي كه مقامات پاکستان به حکومت افغانستان متعهد شده بودند که عملیات هاي اخير به گونه ای یکسان همه مخالفان از جمله شبکه حقانی را هدف قرار دهند وزارت خارجه افغانستان معتقد است پاکستان در عملیات نظامی برعلیه مخالفان مسلح در وزیرستان شمالی به تعهداتش خویش با افغانستان عمل نکرده است. از اين نگاه پشتيباني سرویس اطلاعاتی پاکستان يا آی اس آی از بعضی از گروه‌ها و معرفی پاکستان به عنوان یک منبع انسانی گسترده برای یارگیری و تأمین نیروی انسانی گروه‌های دهشت افكن همچنان موجب انتقادهاي بسياري از سوي كابل بر پاكستان بوده است. بنابراين عملیات نظامی در مناطقي چون خيبر و وزیرستان شمالی پاکستان نه تنها برای نابودی تروریسم موثر نبوده بلکه سبب بی ثباتی در افغانستان خواهد بود و دستاوردی در بر نداشته و صدمه اي جدی به هیچ گروه دهشت افكن بین المللی وارد نخواهد كرد.
آنچه مشخص است حکومت افغانستان در يك دهه گذشته بر اين نظر بوده است كه پاکستان در مناطق قبایلی زمینه تجهیز طالبان و سایر گروه‌های دهشت افكن را فراهم می‌کند و این گروه‌ها پناهگاه‌های امنی در این مناطق دارند. در اين حال هر چند در ماه هاي گذشته حکومت افغانستان از فصل تازه روابط با پاکستان با میانجی‌گری چین و امریکا سخت مي گفت و از بحث از توافق برای تبادل اطلاعات اطلاعاتی و ایجاد کمیسیون راه اندازی عملیات مشترک و انجام عملیات مشترک در دو سوی خط دیورند خبر داده بود اما به نظر ميرسد رهبران كابلي معتقدند رويكرد يك جانبه ضد تروريسم پاكستان در حالي كه ميتواند تاثیرات منفی را بر ثبات افغانستان به بار آورد و ده ها هزار تن از مردم را آواره و بسیاری از آنان را به افغانستان بفرستد و در كنار آن نيز گروه هاي و جريان هاي مخالف امنيت در افغانستان را به مناطق امن انتقال دهد. اين ديد هر چند ممكن است عملیات یکپارچه و قانونی پاکستان-افغانستان و ناتو ـ امریکا ریشه تروریسم طالبان ، القاعده داعش و شبکه حقانی را بخشکاند اما اين رويكرد عملا منتج به نتيجه اي مثبت براي افغانستان نميشود.
واژگان كليدي: نگاه، بدبينانه، افغانستان ، رویکرد، ضد تروريسم ، پاكستان
