محمود فاضلی
کارشناس مسائلی بین‌الملل
با آغاز فصل گرما و بهبود شرایط آب و هوایی دریای مدیترانه، انتظار می رود این منطقه به عنوان اصلی‌ترین محل عبور پناهجویان برای عزیمت به اروپا، یکبار دیگر شاهد حوادثی باشد که در سال‌های اخیر بیشترین قربانی را به خود دیده است. در سال‌های اخیر هزاران پناهجو به اتفاق خانواده‌های خود که بخشی از آنان را کودکان در سنین مختلف تشکیل می‌دهند و به دلیل حوادث جاری در سوریه، لیبی و عراق و دیگر کشورهای آفریقایی، به قصد عزیمت به اماکن امن‌تر و بویژه اروپا راهی این منطقه می‌شوند. مدیترانه راهی است که افرادی که نتوانستند از مسیر بالکان به راه خود ادامه دهند، تلاش می‌کنند از این طریق خود را به اروپا برسانند.
طبق آمار صندوق حمایت از حقوق کودکان سازمان ملل متحد، حدود 25 هزار کودک پناهجو در کشورهای یونان، بلغارستان، صربستان و دیگر کشورهای منطقه مانده‌اند که با احتساب دیگر افراد بزرگسال، تعداد آنها به حدود 75 هزار تن می‌رسد. برخی از مادرانی که فرزندانشان همراه آنان هستند، ماه‌ها و یا بعضا چند سال است که همسران خود و دیگر فرزندان خود را ندیده‌اند. بی‌شک روند پیوستن پناهجویان به خانواده‌های خود در کشورها بسیار کند است و همین امر مشکلات روحی برای آنان ایجاد کرده است که درگیری‌های فیزیکی میان پناهجویان، خودکشی، نا امیدی، دزدی، سوء استفاده جنسی از کودکان و اعتصاب غذا (به دلیل عدم پذیرش پناهندگی) در میان آنها افزایش یافته است. بیشتر این افراد پناهجویانی هستند که به مرزهای یونان رسیده‌اند اما با بسته شدن مرزهای کشورهای بالکان و شمال اروپا و احداث دیوارهای امنیتی غیر قابل عبور در مجارستان (با هزینه 15 میلیون یورو برای دولت) و تکمیل ساخت دومین دیوار حائل ضد مهاجران در مرز این کشور با صربستان که مجهز به دوربین‌های حرارتی و هشدار دهنده است، اجبارا در اردوگاههای مختلف این کشور که فاقد امکانات لازم بهداشتی و رفاهی برای نگهداری آنهاست، زندگی می‌کنند.
اتحادیه اروپا در ماههای اخیر بارها از ورود موج جدیدی از پناهجویان از راه دریای مدیترانه به این قاره ابراز نگرانی کرده است. از این رو اتحادیه اروپا می‌کوشد با دلایل این وضعیت مقابله کند. در اقدامی جدید، کمیسیون اروپا از کشورهای عضو محدوده شنگن خواسته است که کنترل مرزهای داخلی خود را در پی افزایش مهاجرت پناهجویان سوری و لیبیایی به اروپا اعمال شده بود، تا شش ماه آینده ادامه دهند. کمیسیون اروپا به کشورهای عضو توصیه کرده است به جای بازرسی نفر به نفر در مرزها، کنترل خودروها با اشعه و تشخیص شماره پلاک در مناطق مرزی افزایش یابد. این کشورها تاکنون دوبار کنترل مرزی را تمدید کرده‌اند. کمیسیون اتحادیه اروپا هرگونه اعمال کنترل مرزی پس از این 6 ماه را نقض قوانین اتحادیه می‌داند.
کمییسیون اروپا همچنین بارها نگرانی خود را از سیاست‌های بعضی از کشورهای این اتحادیه و اینکه آنها اقدامات لازم را در زمینه پذیرش آوارگان اتخاذ نکرده‌اند، اعلام داشته است. کمیسر مهاجرت اتحادیه اروپا که خود یک یونانی است اخیرا تاکید داشته است به رغم درخواست‌های مکرر، جمهوری چک، مجارستان و لهستان اقدام لازم را (در زمینه پذیرش آوارگان) انجام نداده و به همین دلیل، کمیسیون اروپا تصمیم دارد علیه این سه کشور عضو، روال مربوط به قانون شکنی را به جریان اندازد.
لهستان، مجارستان و جمهوری چک از برداشتن بار مهاجران از دوش کشورهای مطرح اتحادیه اروپا قصور کرده‌اند. لهستان و مجارستان از پذیرش حتی یک فرد پناهجو به موجب طرحی که در سال 2015 در مورد آن توافق شد، خودداری کرده‌اند. به موجب طرح مصوب مقرر گردید 160 هزار پناهجو از ایتالیا و یونان در لهستان و مجارستان اسکان یابند. این پناهجویان از کشورهای جنگ زده خاورمیانه و آفریقا به اروپا نقل مکان کرده‌اند.
اتحادیه اروپا در این دو سال دستخوش شرایط سختی در زمینه مهاجرت بوده، اما دو کشور ایتالیا و یونان با حمایت کشورهای متمول این اتحادیه همچون آلمان و سوئد، از فشار بر ورشو و بوداپست برای تغییر رویکرد خود قصور ورزیده‌اند. آلمان و سوئد، آخرین مقصد پناهجویانی است که راهی اتحادیه اروپا می‌شوند. معضل پناهجویان که اتحادیه اروپا با آن دست به گریبان است، در زمانی روی داده که اتحاد این بلوک پیشتر به واسطه برگزیت، اقتصادهای ضعیف و حمایت بیشتر از پوپولیسم به محک آزمایش گذاشته شده است. این مساله، موجب تنش کشورهای شرق اتحادیه اروپا و کشورهای ثروتمند این بلوک و کشورهای سواحل دریای مدیترانه شده است.
شواهد نشان می‌دهد قانون دوبلین که یکی از قوانین اتحادیه اروپا است و هر کشور این اتحادیه را ملزم به این می‌کند، پناهجویی که از یکی از این کشورها درخواست پناهندگی می‌کند، مرز ورودش را به خاک اتحادیه اروپا بررسی کند و اگر این مرز با مکان درخواست پناهندگی مغایرت داشت، مجددا به کشور اولیه بازگرداند، عملا شکست خورده است. این معاهده که اجرای آن پیچیده بنظر می‌رسد از نظر اخلاقی برای مهاجران بسیار سختگیرانه است. این قانون نه تنها در آلمان اجرایی نشد، بلکه به دلیل دشواری‌هایش در کشورهای دیگر نیز مورد توجه قرار نگرفت. کشورهای جنوب اروپا و مدیترانه بارها اعلام کردند که ظرفیت پذیرش مهاجران را ندارند و به اروپای مرکزی اعلام کردند که مهاجران در این کشورها توزیع شوند.
آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان که در انتخابات ماه سپتامبر آینده درصدد کسب مجدد این مقام است همچنان با انتقادهایی در زمینه ورود شمار زیادی از پناهجویان به آلمان در دو سال گذشته رو به رو است. دولت آلمان برنامه‌ای برای اخراج پناهجویانی دارد که درخواست آنان رد شده است. شواهد در آلمان نشان می‌دهد که دولت نتوانسته به هدف خود در این زمینه دست یابد. در سال 2017 تا کنون بیش از 8 هزار پناهجوی رد درخواست شده از آلمان اخراج شده‌اند در حالی که این رقم در سال گذشته بیش از 25 هزار تن بود.
میزان خروج داوطلبانه پناهجویان از آلمان نیز در سال جاری کاهش یافته است. در چهار ماه اول امسال تنها 11 هزار و 195 پناهجو داوطلب خروج از آلمان شده‌اند در حالی که این رقم در سال گذشته بیش از 43 هزار تن بود.
به گفته ترک‌ها بدنبال توافق مهاجرتی که مارس 2016 میان ترکیه با 28 کشور عضو اتحادیه اروپا به امضا رسید، شمار مهاجران غیرقانونی به سمت اروپا 99 درصد کاهش داشت. آنکار همچنین مدعی است امسال بیش از پنج هزار پناهجو و شهروند سوری از خاک ترکیه به کشورهای عضو اتحادیه اروپا فرستاده شده‌اند. این اقدام در چارچوب توافقنامه استرداد مهاجران غیرقانونی میان ترکیه و اتحادیه اروپا انجام شده و در مقابل یک هزار و 93 مهاجر که به شکل نامنظم و غیرقانونی به کشورهای اروپایی رفته بودند، به ترکیه بازگردانده شدند. توافقنامه استرداد مهاجران میان ترکیه و اتحادیه اروپا در 16 دسامبر 2013 در آنکارا به امضای طرفین رسیده و اجرای آن پس از طی روند تایید در مجالس طرفین از اول اکتبر 2014 آغاز شده است. ترکیه کشوری است که به علت در اختیار داشتن ساحل طولانی در دریای مدیترانه و نزدیکی با یونان در دریای اژه، همواره از کشورهای هدف قاچاق انسان و فرار پناهجویان خارجی بوده است. اتحادیه اروپا که مبارزه وسیعی برای جلوگیری از ورود مهاجران غیرقانونی به اروپا شروع کرده، بعد از مذاکرات طولانی با ترکیه، آنکارا را به انعقاد قرارداد پذیرش مهاجران غیرقانونی که با استفاده از خاک این کشور به کشورهای اروپایی متواری می‌شوند، متقاعد کرد.
اتحادیه اروپا در قبال ارائه برخی امتیازات به ترکیه از قبیل فعال کردن فرایند پذیرش ترکیه با اتحادیه اروپا، لغو مقررات روادید برای شهروندان ترکیه در سفر به اتحادیه اروپا و کمک سه میلیارد یورویی به آنکارا برای هزینه کردن جهت اسکان پناهجویان، از دولت آنکارا خواسته است به طور جدی از عبور پناهجویان از طریق این کشور به اروپا جلوگیری کند. آنکارا مدعی است کمک‌های مالی در اختیار دولت آنکارا قرار نگرفته و خود ترکیه با پذیرش بیش از سه میلیون پناهجوی سوری و عراقی، بالغ بر 26 میلیارد دلار برای ساماندهی امور این پناهندگان هزینه کرده است.
آمار اداره کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان در یونان نشان می‌دهد از آغاز سال 2016 تا 27 ماه فوریه، نزدیک به 117 هزار مهاجر به جزایر مختلف یونان وارد شده‌اند. فقط در ماه فوریه تعداد پناهندگانی که از یونان عبور کرده‌اند تا خودشان را به کشورهای غرب اروپا برسانند، نزدیک 50 هزار نفر بوده است. در آمار دیگری از همین سازمان، از آغاز سال جاری میلادی 36 هزار و 703 به ایتالیا آمده‌اند که 45 درصد از مدت زمان مشابه سال قبل بیشتر بوده است.
اتحادیه اروپا مدتهاست که تلاش دارد ضمن توافقی با کشورهایی همچون نیجر، نیجریه، سنگال، مالی و اتیوپی در زمینه کنترل موج پناهجویان اقدام کند. در مجموع در سال 2016 حدود 181 هزار نفر از راه دریای مدیترانه به اروپا آمده‌اند. به ادعای آژانس مهاجرت سازمان ملل متحد از ابتدای سال 2107 میلادی تاکنون 1530مهاجر و پناهنده حین عبور از دریای مدیترانه جان خود را از دست داده‌اند. در سال جاری میلادی حدود 60 هزار و 521 مهاجر و پناهنده از طریق دریا خود را به اروپا رسانده‌اند. بیش از 80 درصد آنان به ایتالیا رفته و مابقی کشورهای یونان، قبرس و اسپانیا را به عنوان مقصد خود انتخاب کرده‌اند. سخنگوی مرکز حمایت از مرزهای اروپا معتقد است نمی‌توان تعداد این افراد در سال جاری را تخمین زد اما باید آمادگی داشت که این تعداد افزایش یابد. از آغاز سال 2015، در مجموع حدود 339 هزار نفر از راه اصلی دریای مدیترانه وارد خاک اروپا شده‌اند که فقط 220 هزار نفر از آنها از اتباع نیجریه و اریتره هستند. بسیاری از پناهجویان از کشورهای سوریه، افغانستان، عراق و .. با کمک قاچاقچیان از مرزهای یونان و بلغارستان عبور می‌کنند هریک از آنها برای عبور و انتقال به خاک یونان، مبلغ قابل توجهی بین 1000 تا 2000 دلار به قاچاقچیان که عمدتا در ترکیه مستقر هستند، پرداخت می‌کنند.
واژگان كليدي: اروپا، آينده، بحران، پناهجویان ،پناهندگان
