دکترعلی بمان اقبالی زارچ
کارشناس ارشد مسائل اروپا
مرکز بین المللی مطالعات صلح
روابط جمهوری اسلامی ایران و روسیه به عنوان دو کشور قدرتمند که از مولفه های مشترک مهمی برخوردار هستند، از دیرینه و سابقه چهار، پنج قرنی برخوردار است که دوره های مختلفی را در شرایط اوج و افول و سختی و خوبی، رقابت و رفاقت دنبال کرده است. اما در حال حاضر شرایطی کاملا فوق العاده در روابط ایران و روسیه فراهم شده است و ما شاهد نتایج درخشان این همکاری ها و تعاملات بین جمهوری اسلامی ایران و روسیه هستیم. قبل از این که به انواع مختلف همکاری های تهران- مسکو در سه سطح بین المللی، منطقه ای و دو جانبه اشاره کنیم، ضرورت دارد به مولفه های مشترکی که می تواند به همکاری های دو کشور سرعت بدهد و باعث تحول بیشتر شود، اشاره کنیم . دو کشور از سرمایه عظیم انسانی برخوردارند. چیزی که از آن به عنوان سرمایه هوشمند یاد می شود. ایران و روسیه جز کشورهای پیشرو و در رتبه بسیار بالا در تربیت نیروی فنی مهندسی در جهان هستند. در این حوزه دو کشور از فرصت های فوق العاده ای برخوردارند. هر دو کشور از نظر نفت و گاز غنی هستند و تقریبا نصف منابع گاز دنیا را در اختیار دارند. در حوزه نفتی، ایران و روسیه از تولیدکنندگان و صادرکنندگان مهم نفت در جهان هستند. هر دو کشور از ظرفیت بالای بازار برخورداند، بازاری 210 میلیونی که می تواند برای هر دو طرف جذاب باشد. به علاوه حجم مبادلات خارجی جمهوری اسلامی ایران و مبادلات خارجی روسیه، بیشتر از 500 میلیارد دلار است. این ها بخشی از ویژگی های مشترکی هست که می تواند به توسعه همکاری های دو کشور کمک شایانی کند.
واژگان کلیدی: همکاری های جامع، راهبردی، ایران ، روسیه
دو کشور همچنین از مولفه های توازن که می تواند در همکاری ها مورد استفاده قرار گیرد برخوردار هستند. از این مولفه ها می توان به نفوذ ایران در جهان اسلام، جایگاه بین المللی روسیه، داشتن حق وتو توسط روسیه در شورای امنیت، نارضایتی هر دو کشور در برخی از رویکردهای غرب خصوصا در حوزه حقوق بشر و اهتمامی که دو کشور در نقش آفرینی سازمان ها، حقوق بین الملل خصوصا سازمان ملل متحد در تعاملات بین المللی دارند، می تواند نقش مهمی در همکاری های تهران و مسکو داشته باشد.
به طور کلی در مورد روابط تهران – مسکو دیدگاه های مختلفی وجود دارد. بخشی از این دیدگاه ها توجه به سابقه دیرینه این روابط دارد. بخشی نگاه به وضع موجود روابط دارد و یک طیف هم تمرکز و توجه آن ها بر دورنمای روابط است. همان گونه که جناب آقای دکتر روحانی هم در سفر اخیر بر آن تاکید کردند، نگاه دولت تدبیر و امید، نگاه رو به جلو به روابط جمهوری اسلامی ایران و روسیه و بهره گیری از امکانات، ظرفیت ها و شرایط فوق العاده ای است که برای توسعه روابط جمهوری اسلامی ایران و روسیه در دو سه سال اخیر فراهم شده است. روسای جمهور دو کشور در دوره دولت تدبیر و امید، هشت، نه بار دیدار داشتند. مذاکرات در تهران در مسکو، در پایتخت های دیگر و حجم مبادلات جمهوری اسلامی ایران و روسیه که در سال 2016 رشد چشمگیری داشته است و حدود 70 تا 80 درصد رشد داشته است. گرچه این رقم با ظرفیت های تولید دو کشور بسیار فاصله دارد. این رقم ده میلیاردی که توسط روسای جمهور دو کشور برای سال 2020 هدف گذاری شده است، با تلاشی متمرکز و پیوسته و نقش آفرینی موسسات، نهادها و خصوصا بخش خصوصی دو کشور می تواند به خود جنبه عملیاتی بگیرد. موضوعات همکاری دو کشور بسیار گسترده و زیاد است و شاید همین امر هم سبب شد که در سفر آقای دکتر روحانی به مسکو بیش از چهارده سند بین دو کشور امضا شود. بیانیه مشترکی که بسیار پر محتوا و مهم بود در 16 صفحه به عنوان همکاری های جامع راهبردی بین دو کشور امضا شد که طیف وسیعی از همکاری های دو کشور را نشان می دهد که دو کشور می توانند در موضوعات مشترکی مثل برقراری صلح و ثبات در خاورمیانه، حوزه انرژی، نفت و گاز، تولید برق، حمل و نقل زمینی و دریایی، موضوعات مقابله با تروریسم، همکاری های مرزی، رژیم حقوقی دریای خزر، تحولات در آسیای مرکزی و غرب اسیا و.. همکاری کنند.
یکی از موضوعات بسیار مهمی که در سال های اخیر از رشد و جهش بسیار مهمی برخوردار بوده است، بحث همکاری های دانشگاهی و علمی است که ما شاهد هستیم در چند سال اخیر حضور دانشجوهای ایرانی در مراکز علمی روسیه، رشد چشمگیری داشته است. هم زمان هم دیگر مراودات بین دو کشور به خصوص در حوزه توریسم رشد قابل توجهی داشته است، به خصوص در سال گذشته توریسم بین دو کشور بیش از نود درصد ار ایران به روسیه و از روسیه به ایران حدود سی درصد رشد داشته است که همه این ها حکایت از یک موفقیت جامع در بهره گیری از امکانات بالقوه و بالفعل نمودن آن ها در روابط بین تهران و مسکو است. جمع بندی مختصری که در این حوزه می توان اذعان داشت این است که شرایط، امکانات و همه زمینه های لازم برای یک تحول از رقابت به رفاقت در روابط جمهوری اسلامی ایران و روسیه فراهم شده است و برای بهره گیری حداکثری از این شرایط ضرورت دارد که به چند موضوع توجه جدی تر شود. یکی ایجاد توازن در مبادلات دو کشور و تقویت نقش بخش خصوصی در مبادلات ایران و روسیه، ایجاد زیرساختارهای لازم، خصوصا در بخش های بانکی، گمرکی، حمل و نقل، افزایش برگزاری نمایشگاه های معرفی توانمندی های متقابل، توجه به مساله استاندارد وکیفیت و رقابت در بحث مبادلات بین ایران و روسیه و یکی دیگر از موضوعات مهم بحث دیپلماسی عمومی و معرفی هر چه بهتر ظرفیت ها و توانمندی های دو کشور برای ارتقای همکاری ها در عرصه های مختلف می باشد.
در بعد دیگری در جمع بندی ضرورت های روابط دو جانبه میتوان به ظرفیت های همکاری در موضوعات منطقه ای و بین المللی هم اشاره کرد. روسیه میتواند از توان و ظرفیت ایران در منطقه آسیای میانه استفاده کند. این منطقه همانند مناطق وسیعی از جمله بالکان و قفقاز به دلیل تکثر قومی و ملیتی بحران های منجمد شده ای را دارد و هر زمان میتواند از یک آتش زیر خاکستر برون آیند. در این بین قدرت های خارجی هم گاه از این ابزار بر علیه روسیه و کشورهای دیگر بهره می گیرد. در بعد دیگری ایران و روسیه همکاری خوبی در سوریه دارند و میتوانند این روند را در عین پیچیده شد تحولات تداوم دهد . چرا که هر دو کشور از تروریسم منطقه ای و گروه های تندرو و تکفیری که میتوانند خطری بالقوه برای دو کشور باشند نگران هستند. لذا همکاری دو کشور هم میتواند موثر باشند. گذشته از این همکاری با ایران هم میتواند در حوزه همکاری داخلی اوراسیا همچنین در بخش تنظیم بازار انرژی و حفظ سطح قمیت نفت و انرژی مهم باشد. در سطح بین المللی هم دو کشور از استانداراهای دوگانه در مورد حقوق بشر ،ترروریسم ، نقش آفرینی سازمان ملل در موضوعات مختلف ناخرسند هستند و همکاری دو کشور میتواند فرصت های نوینی در مسائل بین المللی فراهم کند.
