سید احمد حسینی
کارشناس ارشد مسائل اوراسیا
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
روابط روسیه و پاکستان در دوره جدید ، بعد از فروپاشی شوروی در فضای بدبینی و تصورات موجود مبنی بر ضعف روسیه آغاز شد. به همین خاطر روس ها به شدت از عملکرد پاکستان و عناصر افراط گرایی و تروریسم که از طریق برخی مدارس دینی این کشور با حمایت غرب و آمریکا در کانون های بحران روسیه فعال می کردند، ناراضی بودند. بعد از پایان دوره ضعف و نابسمانی و سرکوب جریانات واگرایی در روسیه که تبلور آن را در بحران چچن شاهد بودیم، مسکو این مرحله از چالش را پشت سر گذاشت و بر تمامیت ارضی خود اشراف و احاطه پیدا کرد. در این دوران، کشورهایی مانند عربستان، پاکستان و ترکیه به سمت تغییر نگرش نسبت به روسیه حرکت کرده و وارد فاز تعاملی با روسیه شدند.
پاکستان از جمله کشورها در منطقه جنوب آسیاست که از جهات گوناگون برای روسیه دارای اهمیت است. یک فاکتور مهم این است که پاکستان در مساله افغانستان یک بازیگر اثرگذار است و با همکاری کشورهای منطقه ای دیگر، نقش مهمی در تحولات این کشور دارد. دوم نقش مراکز دینی و مدارسی است که در پاکستان وجود دارد. در واقع این مدارس در جهت اشاعه افکار و اندیشه های بنیادگرایانه در منطقه آسیای مرکزی ، قفقاز و همچنین داخل روسیه فعال هستند. مسکو همواره تلاش می کند تا با پاکستان نوعی از همکاری را داشته باشد که کم ترین آسیب را از این ناحیه متحمل شود. بحث دیگر موضوع توانمندی های هسته ای پاکستان است که روس ها همواره آنرا با دقت مد نظر دارند و برایشان بسیار مهم است که از این ناحیه صلح و ثبات منطقه تهدید نشود.
در سوی دیگر مناسبات، پاکستان قرار دارد که با یک نگاه چند بعدی به روسیه نگاه می کند و آنرا عناصر مهمی در پاسخگوئی به نیازهای اسلام آباد در مقطع کنونی می داند بخصوص با توجه به نگرانی هائی که از ناحیه گسترش مناسبات هند با آمریکا در سالهای اخیر احساس می کند چرا که در یک نگاه راهبردی، آمریکا در مقام مقایسه و انتخاب، هند را نسبت به پاکستان ترجیح می دهد. در واقع تنش هایی که در طول سال های اخیر در روابط میان پاکستان و آمریکا و نارضایتی گسترده ای در این زمینه ایجاد گردیده، سبب شده است که پاکستان از عنصر روسیه برای موازنه بخشی و تعادل در سیاست خارجی خود چه در قبال هند و چه در قبال آمریکا استفاده کند. روسیه نیز تلاش کرده است که با سیاست گسترش جای پای خود در منطقه خاورمیانه و جنوب آسیا، همکاری های خود را با پاکستان تا جایی که امکان دارد گسترش دهد. در این راستا، اخیرا قانون ممنوعیت فروش تسلیحات و جنگ افزارهای روسی به پاکستان از طرف مسکو لغو گردیده که بعد از آن شاهد پروژه هایی مانند فروش بالگردهای ام آی 35 و همین طور جنگنده های سوخو به پاکستان بین دو طرف هستیم. موضوع دیگر اینکه، روسیه تلاش می کند در بخش انرژی با یک سیاست فعال منطقه ای، روابط خود را با پاکستان در کنار روابط خوب با ایران به عنوان بستر و زمینه ای برای انتقال انرژی ایران به هند دنبال و جهت گیری انتقال انرژی ایران را به سمت بازار مصرف شبه قاره هدایت نماید.
در مجموع پاکستان تلاش می کند از عنصر روابط با روسیه در جهت فشار هر چه بیشتر به آمریکا بهره برداری کند. یعنی به هر نسبتی که آمریکا در همگرایی های منطقه ای، روابط خود را با هند گسترش می دهد، پاکستان نیز تلاش می کند که از دو کشور چین و روسیه در جهت فشار بر آمریکا استفاده کند.
در مقابل، روسیه هم تلاش می کند روابط خود را با کشورهای جنوب، منطقه خاورمیانه، کشورهای اسلامی و کشورهای شرق و آسیا در جهت فشار به آمریکا و غرب ارتقاء بخشد بخصوص در مقطع کنونی که مسکو بعد از الحاق شبه جزیره کریمه به خاک خود، تنش گسترده ای در مناسبات با آمریکا و اروپا دارد و این روند به بدترین وضع خود رسیده است.
بنابراین مجموعه حقله روابط روسیه، پاکستان ، هند و همچنین چین، در یک فضای یارگیری های منطقه ای و رویارویی های بین المللی در حرکت است و همه کشورها در این حلقه تلاش می کنند از تقابل و رقابت های منطقه ای و بین المللی در جهت کاستن از فشارها و برقراری موازنه در سیاست خارجی خود استفاده کنند. رابطه پاکستان با روسیه نیز در چنین بستری قرار دارد.
بنابراین مجموعه حقله روابط روسیه، پاکستان ، هند و همچنین چین، در یک فضای یارگیری های منطقه ای و رویارویی های بین المللی در حرکت است و همه کشورها در این حلقه تلاش می کنند از تقابل و رقابت های منطقه ای و بین المللی در جهت کاستن از فشارها و برقراری موازنه در سیاست خارجی خود استفاده کنند. رابطه پاکستان با روسیه نیز در چنین بستری قرار دارد. اما نکته این است که روسیه در شرایطی روابط خود را با پاکستان گسترش می دهد که به طور سنتی با هند همکاری می کند و روابط خوبی در بخش های انرژی، هسته ای و صنایع دفاعی با دهلی نو دارد. از این نظر روسیه جایگاه ویژه ای دارد که می تواند در روابط بین هند و پاکستان و در تنش جاری بین این دو کشور هم به عنوان یک بازیگر و یک میانجی وارد شود و قدرت مانور خود را در تحولات جنوب آسیا افزایش دهد.
واژگان کلیدی: روسيه ، پاكستان ، افزايش روابط ، آينده ، روابط دفاعی، نظامی، توجه روسيه به پاكستان ، اسلام آباد، مسکو
